Edwin Hauswald

Edwin Hauswald (1868-1942) zdał maturę we Lwowie, tam też ukończył z odznaczeniem studia na Wydziale Budowy Maszyn Politechniki Lwowskiej. Po otrzymaniu tytułu inżynieria mechanika wyjechał do Berlina i Zurychu na 2-letnie studia w dziedzinie budowy maszyn i elektroniki. W 1893 r. Hauswald powrócił do kraju i zajął się projektowaniem i budową linii tramwajowej we Lwowie. Później objął stanowisko inżyniera konstruktora w znanej firmie „Siemensa i Halskiego” w Wiedniu, a następnie w fabryce akumulatorów Karola Pollaka we Frankfurcie nad Menem pracował nad wynalazkami i postępem technicznym. W 1903 r. Hauswald został powołany na stanowisko profesora Politechniki Lwowskiej. W następnym roku jako jeden z pierwszych w Europie wprowadził wykłady z przedmiotu „organizacja i zarząd przedsiębiorstw”. Niezależnie od tego wykładał elementy budowy maszyn, budowę kotłów, przejściowo budowę urządzeń dźwigowych. Dorobek naukowy Hauswalda obejmuje szereg zagadnień należących do dyscypliny naukowej, którą nazywał organizacją i zarządem. Można więc powiedzieć, że Hauswald jest twórcą współcześnie używanego terminu „nauka organizacji i zarządzania”. Jego pierwszy opublikowany w „Czasopiśmie technicznym” (1904) odczyt, nosił tytuł Organizacja i zarząd przedsiębiorstw. A jego najważniejsza monografia, którą można nazwać dziełem życia, wydana 30 lat później (1935), była opatrzona tytułem Organizacja i zarząd.
Hauswald dokonał modyfikacji słynnej fayolowskiej tablicy uzdolnień kierowniczych. Z sześciu grup czynności i odpowiadających im uzdolnień (administracyjne, techniczne, handlowe, rachunkościowe, finansowe i ubezpieczeniowe), występujących w tablicy Fasola, pozostały w ujęciu Hauswalda trzy, a mianowicie: administracyjno-ubezpieczeniowe, techniczne i kupieckie. Połączone zostały uzdolnienia administracyjne, a więc odnoszące się do zarządzania w ścisłym znaczeniu (przewidywanie, organizowanie, rozkazodawstwo, koordynacja i kontrola), z uzdolnieniami ubezpieczeniowymi, a uzdolnienia handlowe, rachunkościowe i finansowe scalone zostały pod niezbyt fortuną z punktu widzenia dzisiejszej terminologii nazwą uzdolnień kupieckich. Procentowy udział tych trzech rodzajów uzdolnień kierowniczych zawarł Hauswald w tablicy i wykresie własnego pomysłu (rys.1).
Hauswald próbował też stworzyć podstawy kwantyfikacji (poprzez wyznaczanie niektórych parametrów) układów organizacyjnych. Była to jedna z pierwszych prób analizy ilościowej w dziedzinie struktur organizacyjnych. Sformułował m.in. wzór na łączną liczbę uczestników organizacji wielostopniowej przy stałej rozpiętości kierowania na poszczególnych szczeblach (stopniach):
, gdzie g oznacza stały współczynnik rozpiętości kierowania, a n numer szczebla. Np. dla szczebli oficerskich w strukturze pułku, gdzie g = 4 i n = 4, można wyznaczyć łączną liczbę oficerów, korzystając z przytoczonego wzoru:

Określenie wartości gn-1 pozwala wyznaczyć In, czyli liczbę uczestników organizacji na danym szczeblu. Dla pułku, na którego czele stoi pułkownik, Hauswald określił liczbę oficerów niższej rangi, a mianowicie:
- majorów I2 = 41 = 4,
- kapitanów I3 = 42 = 16,
- podporuczników I4 = 43 = 64

Niektórzy współcześni autorzy lansują jako nowość w dziedzinie struktur organizacyjnych tzw. schematy koncentryczne, zastępujące tradycyjne schematy organizacyjne. Okazuje się, że pionierem tego rodzaju schematów na gruncie polskim był już pół wieku temu Hauswald (rys.2).
Zapewne najbardziej znaczącym był wkład Hauswalda do metodologii organizacji i zarządzania. W pracy pt. Metodyka umiejętnej organizacji (1929) przedstawił m.in. 25 metod ogólnych stosowanych w organizacji i zarządzaniu. Podobną próbę w światowej myśli organizatorskiej odnotowano dopiero w trzydzieści pięć lat poźniej, kiedy to pod redakcja R. Caude’a i A. Molesa ukazała się w Paryżu praca sumująca wyniki 10-letnich badań CERMA (Ośrodek badań Metodologii Stosowanej), działającego przy CNOF (Francuski Narodowy Komitet Organizacji). Zamieszczono w niej m.in. listę 45 metod ogólnych, mogących znaleźć zastosowanie w organizacji i zarządzaniu, a zarejestrowanych przez CERMA. A oto krótka charakterystyka niektórych metod opisanych przez Hauswalda.
Metoda dokładnego określania zadania polega na dokonaniu precyzyjnego wyboru przedmiotu badania przed przystąpieniem do właściwego studium. W nieco innym znaczeniu metoda ta oznacza ścisłe ustalenie zadań roboczych dla członków zespołu współdziałającego.
Metoda obserwacji i eksperymentów polega na dokładnym obserwowaniu wybranego procesu w różnych warunkach, z jednoczesnym wiernym zapisywaniem dokonywanych spostrzeżeń w przejrzystych zestawieniach. W toku dalszego przeprowadza się odpowiednie doświadczenia w celu stwierdzenia, które warunki i czynniki są rzeczywiście konieczne dla otrzymania określonych wyników.
Metoda analizy polega na gruntownym i krytycznym rozbiorze zebranego materiału obserwacyjnego po dokładnym jego zestawieniu i uporządkowaniu.
Metoda klasyfikacji polega na systematycznym zestawieniu warunków i czynników zjawisk według ich ważności i wzajemnego związku.
Metoda mierzenia zakłada przeprowadzenie dokładnych pomiarów badanego przedmiotu zamiast przybliżonej ich oceny.
Metoda graficzna zakłada przedstawienie wyników badań i pomiarów w postaci tabel i wykresów oraz sformułowanie na tej podstawie odpowiednich reguł i zasad.
Metoda ustalania norm polega na doświadczalnym i obliczeniowym ustalaniu znormalizowanych wzorców odpowiadających najlepszym w danym momencie warunkom produkcji, urządzeniom i sposobom pracy, a służących później do oceny wyników osiągniętych w praktyce.
Metoda badania odchyleń jest pochodną metody ustalania norm i zakłada kontrolowanie przyczyn powstawania wyjątkowych odchyleń od stanu idealnego.
Metoda planowanej koordynacji (harmonizacji) polega na eliminowaniu przestojów poprzez takie koordynowanie poszczególnych elementów systemu wytwórczego , aby każde zadanie dało się wykonać w możliwie krótkim czasie.
Tej ostatniej metodzie Hauswald poświęcił w swoich pracach szczególnie dużo uwagi. Dokonał m.in. syntezy zastosowań metody harmonizacji prowadzonych przez Adamieckiego w hutnictwie, Borkowskiego w przędzalnictwie i Rażniewskiego w górnictwie i opracował na tej podstawie metodykę wdrażania harmonizacji prac złożonych, obejmującą następujące etapy postępowania:
1. Spis czynności – zestawia się wszystkie operacje składające się na rozpatrywany proces o odnotowuje spostrzeżone błędy.
2. Pomiary – po wyeliminowaniu usterek w przebiegu procesu, o którym mowa w pkt.1, dokonuje się zużycia czasu na poszczególne operacje za pomocą chronometrów lub automatycznych liczników.
3. Określenie strat czasu – w toku pomiarów rejestruje się czasy zużyte na transportowanie, przekładanie, umocowywanie i zdejmowanie przedmiotów obróbki, a także czasy przerw (straty czasu).
4. Sporządzenie tabel rozkładu czasowego robót – wyniki pomiarów wraz z uwagami krytycznymi zestawia się w tabelach czasowego rozkładu robót.
5. Analiza przebiegów – materiał obserwacyjny zawarty w tabelach, o których mowa w pkt. 4, poddaje się krytycznej analizie, spisując wszystkie wnioski o charakterze technicznym i organizacyjnym, których realizacja przyczyni się do usunięcia spostrzeżonych braków i strat czasu.
6. Ustalenie czasów wzorcowych – dla wszystkich operacji i czynności pomocniczych określa się czasy wzorcowe (normalne) z odpowiednimi dodatkami na nieprzewidziane przerwy w przebiegu procesu.
7. Wykresy harmonizacji – korzystając z czasów wzorcowych sporządza się harmonogram Adamieckiego. Ma on charakter wstępny, gdyż czasy wzorcowe dla poszczególnych operacji (stanowisk) nie są jeszcze wzajemnie uzgodnione i stąd mogą występować znaczne straty czasu.
8. Harmonogram właściwy – występujące w harmonogramie wstępnym braki harmonizacji należy poddać analizie i wprowadzić takie zmiany technologiczne i organizacyjne, „aby zbliżyć się do ideału równej kadencji dla wszystkich (...) stanowsik”.
9. Dyspozycje organizacyjne – na podstawie harmonogramu właściwego komórka zajmująca się organizacyjnym przygotowywaniem produkcji wydaje szczegółowe dyspozycje co do metod, toku i form organizacji produkcji.
10. Kontrola – w trakcie realizacji produkcji w ramach organizacji wynikającej z harmonogramu właściwego powinny być rejestrowane faktyczne czasy głównych operacji z zaznaczeniem ewentualnych odchyleń od uprzednio przyjętych czasów wzorcowych. W przypadku wystąpienia odchyleń konieczne jest określenie ich przyczyn i zaproponowanie wniosków korygujących.

Hauswald wzbogacił też arsenał mierników oceny działań wprowadzając w 1920 r. pojęcie wydatności (wydajności stosunkowej), rozumianej jako iloraz faktycznej ilości wyrobów wytworzonych w określonym czasie do ilości wynikającej z normy. Jeśli norma miała charakter średniej statystycznej, to wówczas wskaźnik wydatności mógł być większy od jednostki, a w liczbach względnych znacznie przekraczać 100 procent. Natomiast przyjęcie jako normy wzorca maksymalnego, który w praktyce jest nieosiągalny, powoduje, że wartość wskaźnika wydajności z założenia jest mniejsza od jedności lub alternatywnie od 100 procent.