William Szekspir - życie i twórczość

Pozostawił po sobie 37 sztuk, 154 sonetów, dwa długie poematy narracyjne i wiele zróżnicowanych pod względem charakteru i formy wiersze. Jego biografia do dziś sprawia badaczom sporo problemów ponieważ nie za chowały się dowody na potwierdzające wiele szczegółów. W książkach parafialnych w Stratford-upon-Avon zachował się zapis według którego 26 kwietnia 1564 r. ochrzczono "Gulielmus, filius Johannes Shaksper" czyli William, syn Johna Shakespeare’a i taką datę przyjmuje się za narodziny przyszłego dramaturga. Dziadkiem Williama był Richard Shakyspere, który wydzierżawił małą farmę w wiosce Snitterfield od zamożnego właściciela. Tam też przyszedł na świat ojciec Williama- John, który ok. 1550 r. osiadł w Stratfordzie. Był on rękawicznikiem i urzędnikiem władz miejskich. Dzięki temu zyskał szacunek i pozycje w elicie towarzyskiej. W 1556 r. Johna poślubił Mary Arden. Pochodziła ona z zamożnej rodziny. Owocem tego małżeństwa było ośmioro dzieci, z których dwie najstarsze córki zmarły jako niemowlęta. William był trzeciem dzieckiem, urodził się on w istniejącym do dziś domu przy Henley Street. William wraz z rówieśnikami uczęszczał do solidnej "grammar school", w której uczyli magistrowie z uniwersytetu Cambridge i Oxford. Uczono się w niej między innymi łaciny, retoryki, podstawy gramatyki, współczesnych języków. Szekspir posiadał jeszcze znajomość francuskiego – świadczą o tym fragmenty zawarte w "Henryku V".

Pod koniec 1582 r. osiemnastoletni William Szekspir poślubił Annę Hathaway, która była starsza od niego o osiem lat. Sześć miesięcy później w rodzinnym domu przychodzi na świat pierwsza córka - Susanna. W lutym 1585 r. Anna powiła bliźnięta, chłopca o imieniu Hamnet i dziewczynkę Judith. Okres 1574-1588 nie jest dobrze znany przez badaczy i trudno cokolwiek powiedzieć na ten temat. Wiele biografów sądzi, że pracował w wielu miejscach jako guwerner i aktor w dworskich teatrach. W ten sposób poszerzał wykształcenia i poznawał ludzi. W roku 1588 Szekspir zostawił żonę i dzieci, przeniósł się do Londynu, gdzie mieszkał przez następne dwadzieścia lat, pracując w teatrze i tylko od czasu do czasu odwiedzając najbliższych. Elżbietański Londyn stolica państwa oszałomiewała przybyszów z prowincji swym bogactwem wokół dworu, ale i zamożnością przedsiębiorczego miasta. Na nim Elżbieta I zbudowała potęgę swojej monarchii nie oszczędzając przywilejów, darowizn i licencji. Dzięki temu szybko rozwijał się teatr i dramat. Warto wspomnieć o dwóch przed szekspirowskich mistrzach – Tomasie Kydy ("Hiszpańska tragedia") oraz Christophera Marlowe’a (" Tamerlan Wielki", "Żyd z Malty", "Dr Faustus"). Teatr był uważany za rozrywkę i dlatego ranga aktora poniosła się musiał być on osobą profesjonalną i zdyscyplinowaną to właśnie od aktorów zależał sukces sztuki. Pamiętać trzeba, że publiczność teatru elżbietańskiego stanowiła nie tylko garstka oświeconych i zamożnych miłośników dramatu, ale w głównej mierze londyński lud. W 1585 r. Janes Burbage – aktor kampanii hr. Leicester buduje pierwszy teatr pod nazwą "The Theatre". Teatr zastępował gazetę, zebrania polityczne, ale też krainę marzeń. Najprawdopodobniej w takie atmosferze swe pierwsze kroki sceniczne stawiał William Szekspir. Najpierw praktykował jako uczeń – przepisują i wykonując drobne role. Nie wiadomo dokładnie kiedy rozpoczął swoją karierę dramatopisarską. Oficjalnym debiutem literackim był poemat Wenus i Adonis w 1593 roku dedykowany hrabiemu Southampton (mecenasowi sztuki) oraz wydana rok później Lukrecja by zjednać jego względy i móc wstąpić do jego kampanii zwanej Kampanią Lorda Szambelana. Szekspir stał się członkiem grupy i dzięki niej zyskał rozgłos i powodzenie w całym Londynie. Dobra sytuacja materialna skłoniła młodego Williama do wystąpienia w imieniu ojca o herb dla swojej rodziny. Przywilej ten został mu uroczyście nadany 11 sierpnia 1596 roku w pogrzeb jego synka Hamleta. Kampania Lorda Szambelana na przedmieściu Southwark wybudowała swoją nową siedzibę - teatr pod nazwą "The Glob" ("Pod kulą Ziemską") i tu zostało najwięcej wystawionych sztuk Szekspira. Rok 1603 stanowi koniec epoki zwanej elżbietańską – wielka angielska monarchini umiera 24 marca. Wraz z nowym królem Jakubem I- synem ściętej przez Elżbietę szkockiej królowej Marii Stuart przychodzą zmiany polityczne. Jednak król był miłośnikiem teatru i przejmuje pod swoją opiekę Kampanie Lorda Szambelana nadając jej nazwę - King’s men (Słudzy Króla). W 1607 córka Szekspira Suzanna wychodzi za mąż za Johnem Hallem znanego i zamożnego lekarza, a końcem roku umiera brat poety- Edmund. Radość z powodu narodzin wnuczki Elżbietki w lutym 1608, mąci śmierć matki – Mary. W roku 1613 poeta wrócił na stałe do Stratfordu, do swojego "New Place". Ostatnim dokumentem poety był testamenty. W nim główną spadkobierczynią swojego majątku uczynił najstarsza córkę Suzanne i jej męskich potomków. Drugiej córce, przyjaciołom oraz towarzyszą aktorom także przypadały zapisy rozmaitej natury. Swojej żonie Annie zapisał "łóżko drugie po najlepszym"- co mogło być dowodem złego pożycia małżonków. O księgozbiorze Szekspira nic nie wiadomo, gdyż spadkobiercy nie przywiązywali wagi do niego. Dom "New Place" został zburzony, a w domu przy Henley Street znajduje się do dziś muzeum poety. William Szekspir umarł 23 kwietnia 1616 roku, kończąc pięćdziesiąt dwa lata. W dwa dni później został pochowany w prezbiterium kościoła Św. Trójcy. Na płycie grobowej wyryto czterowiersz, być może napisany przez samego Szekspira:
"O przyjacielu, na Jezusa rany,
Proch uszanujcie tutaj pogrzebany.
Błogosławieństwo przyjaznej duszy,
A klątwa temu, kto me kości ruszy."
Tł. Włodzimierz Lewik

Twórczość Szekspira zwykło się dzielić na trzy okresy. Pierwszy (ok. 1590-1600) obejmuje głównie komedie i kroniki historyczne albo królewskie. Wczesne komedie były wesołe w porównaniu z późniejszymi które były "ciemne" lub "gorzkie", opierają się głównie na intrydze polegającej na przebierankach, zmianach ról między postaciami. Należą do nich: Komedia omyłek (ok. 1592),Poskromienie złośnicy (1593), Stracone zachody miłości (1594), Dwaj panowie z Werony (ok. 1594), Sen nocy letniej (ok. 1595), Kupiec wenecki (1596), Wieczór Trzech Króli (1600) Jak wam się podoba(1600). W kronikach lub historiach, czyli w dramatach na temat wzięte z dziejów Anglii (głównie z XV wieku), Szekspir starał się pokazać nie tylko epizody walk o koronę angielską, ale i sylwetki psychologiczne władców. Do kronik należą między innymi: Henryk VI (1593), Ryszard III (1593), Król Jan (przed 1595), Ryszard II (1595), Henryk IV (1596), Henryk V (1599), Henryk VIII (ok. 1613). W pierwszym okresie twórczości powstały również dwie sztuki oparte na historii starożytnej: Tytus Andronikus (ok.1590) i Juliusz Cezar (1599) oraz najsławniejsza tragedia Romeo i Julia (1595), której akcja jest umiejscowiona w renesansowej Weronie. W drugim okresie (1600-ok. 1606) Szekspir pisał przede wszystkim tragedie. Hamlet (1602) może być uznany za tragedie zemsty, w której pokrzywdzony książę, następca tronu, mści się na stryju- bratobójcy i uzurpatorze. W Hamlecie podstawowym wątkiem jest strefa przeżyć psychicznych bohatera, jego wahaniach i lękiem przed dokonaniem krwawego czynu oraz rozdarcie wewnętrzne wobec faktu, że duch ojca nakazuje mu zemstę. Dramat ten, najczęściej wystawiany na scenach całego świata, otwiera możliwość niezliczonych interpretacji. Otello (1604) to tragedia namiętności i zazdrości, w której bohater zabija żonę wskutek fałszywych oskarżeń o niewierność. Król Lir (1606) został osnuty na motywie fałszywej oceny córek przez ojca - przyszłego monarchę, który jest pozbawiony władzy, bezsilny starzec musi na nowo znaleźć gorzką wiedzę o świecie. Makbet (1606) to studium psychologii zbrodni, wynikającej z rządu władzy. Tragedie te są filozoficzno-etycznymi rozważaniami o człowieku, o jego słabościach, złudzeniach, namiętnościach, pozornej potędze, niemożliwości osiągnięcia idealnego świata, w którym panuje ustalony porządek moralny. W drugim okresie powstały trzy komedie, odmienne od pogodnych, pełne dramatycznego napięcia: Wszystko dobre, co się dobrze kończy (1602), Troilus i Kressyda (1602) i Miarka za miarką (1604). Ostatni okres twórczości Szekspira (po 1606) wypełniaja tragedie antyczne: Anatoniusz i Kleopatra (1607), Korioan (1607), Perykles (1608), Tymon Ateńczyk (1608), Cymbelin (1610), oraz dwie "ciemne" komedie: Opowieść zimowa (1611), i Burza (1611), zawierając wiele sceptycznych spojrzeń filozoficznych o życiu i naturze człowieka. W 1609 Szekspir wydał cykl 154 sonetów, zaliczanych obecnie do arcydzieł literatury angielskiej. Konstrukcja sztuk Szekspira jest utrzymana w stylu dramatu elżbietańskiego, nie była zgodna z rygorami dramatu klasycznego, opierała się ona na zasadzie kompozycji otwartej, wielowątkowej, łączącej różnorodne style i łamiącej granice rodzajowe. Dramat ten był zbudowany przez wewnętrzną harmonie poetycka, a nie przez określone reguły. Szekspir usiłował dotrzeć do najgłębszych skrytych egzystencji, ukazywał złożoność psychiki człowieka. Konflikt tragiczny osadzał wśród konkretnych okoliczności społecznych, obyczajowych i historycznych. Wielkość Szekspira polegała na znakomitej znajomości ludzkiej natury, o prawach rządzących światem, o mechanizmie historii, na umiejętności korzystania z utworów oswajających tradycje mityczne i legendy średniowieczne, wreszcie na genialnym nasyceniu dialogów formułami znanych z teorii i praktyki retorycznej.