Polskie partie polityczne po powstaniu styczniowym - konspekt

Konspekt: Polskie partie polityczne po Powstaniu Styczniowym do 1914 roku w ujęciu trójzaborowym

1. Zabór rosyjski
W 1893 powstała Liga Narodowa, późniejsze Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne, czyli partia dążąca do eliminacji wszystkich obcych narodowości w Polsce. Była to odpowiedź na ideologie propagowane w Niemczech i Rosji, czyli propagowanie państwa narodowego. Deklaracja czystości narodowej doprowadziła do degeneracji ruchu tak, jak w Rosji, Francji i Niemczech: do szowinistycznego nacjonalizmu i idei eksterminacji narodowości niesłowiańskich.
Narodowa Demokracja przede wszystkim dążyła do związania się z silniejszym państwem, które pełniłoby rolę protektora. Dmowski, porwany ideą panslawizmu, postulował za związaniem się z Rosją. Suwerenność Polski odsunięto w bliżej nieokreśloną przyszłość, zajęto się za to propagandą antyżydowską i antyukraińską. Tępiono także radykalny socjalizm. Poza tym endecja działała w środowiskach kobiecych, robotniczych i klerykalnych; prowadzono program oświatowo-kulturalny w Królestwie i patrz Galicja - zabór austriacki.
Po 1905 roku - rezygnacja z haseł walki z caratem, udział w pracach Dumy, ostro antysocjalistyczna. Wpływy w środowisku robotniczym dzięki powołaniu Narodowego Związku Robotniczego i endeckich związków zawodowych.

W 1878 w Warszawie opracowany został pierwszy program socjalizmu rewolucyjnego. Ta ideologia rozwinęła się z socjalistycznych kółek studenckich, działających pod wpływem rosyjskiej organizacji ‘Ziemla i Wola’. Jednym z autorów programu był Ludwik Waryński, który swoje dzieło oparł na ideologii marksistowskiej.. Prawdziwą partią, która rozwinęła program brukselski, była Międzynarodowa Socjalno-Rewolucyjna Partia „Proletariat” (Waryński, 1882) - program zgodny z postulatami Manifestu Komunistycznego Marksa i Engelsa, z negatywnym nastawieniem do kwestii powstań i ideologii narodowej, w pewnym zakresie akceptacja terroru indywidualnego. Koniec Proletariatu - 1886.

II Proletariat - 1888, m.in. Marcin Kasprzak, zamachy, brak akceptacji wśród robotników Królestwa Polskiego. Wskutek sporów - 1889 Związek Robotników Polskich m.in. Marchlewski - wzorowanie na niemieckiej socjaldemokracji, założenie masowości, walka ekonomiczna, odrzucenie terroru indywidualnego. Kasy oporu - tajne, quasi związki zawodowe. Zarówno akcenty internacjonalistyczne (współpraca z ruchem rosyjskim) jak i narodowe. Organizowanie od 1890 obchodów I maja, bunt łódzki 1892. Próby stworzenia formalnych struktur partyjnych.

PPS - wywodzi się z powołanego w Paryżu w 1892 roku Związku Zagranicznego Socjalistów Polskich (Limanowski, Mendelson, Perl) - nadzieje na restytucję państwa polskiego w razie konfliktu między zaborcami, zerwanie z ideą internacjonalizmu i rewolucji powszechnej. Popierają metody ewolucyjne, parlamentarne. Na paryskim zjeździe połączenie ZZSP z II Proletariatem (Marchlewski, Luksemburg) - powstaje PPS. Od 1894 na terenie Królestwa Polskiego. Aktywni działacze - Piłsudski, Stróżewski, Wojciechowski i Kelles-Krauz. Odrzucenie marksistowskiej ideologii klasowej - lewe skrzydło odchodzi, patrz SDKPiL. 1904 dobudówka PPS - Organizacja Bojowa - bojówki i zamachy. Po rewolucji 1905 roku zaognienie sporów i ostatecznie rozpad na PPS Frakcję Rewolucyjną (Pilsudski) i PPS Lewica (młodzi) - bliska SDKPiL.

SDKPiL - Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy 1900 - niepodległość utopią, za internacjonalizmem, za dyktaturą proletariatu, partia marksistowska. Dzierżyński, Marchlewski, Luksemburg. Brak haseł niepodległościowych ogranicz popularność - postulat autonomii od 1904. Organizacja masowych wystąpień robotniczych (strajki), szczególnie w okresie 1905-1907, współpraca internacjonalistyczna z Rosjanami.


2. Zabór pruski
Na ziemiach zaboru pruskiego działali Wojciech Korfanty i Marian Seyda, dwaj słynni ideologowie Narodowej Demokracji. Sprowadzili oni program swojej partii do skrajnego nacjonalizmu, bojówki ND dopuszczały się aktów przemocy i terroru.
Z powodu wysokiego uprzemysłowienia regionu, ruch robotniczy rozwinął się najwcześniej w zaborze pruskim. Przybierał on formę związków zawodowych, zrzeszających robotników obu narodowości. Na ruch robotniczy bardzo wpłynął Kulturkampf, który odciągnął ludzi od socjalizmu w stronę organizacji katolickich i nacjonalistycznych (Centrum i jej działania we wschodniej - Śląsk - części zaboru pruskiego.
Mimo uprzemysłowienia, klasa robotnicza wielkopolski nie garnęła się do ruchu socjalistycznego. Popularność związków zawodowych z zapleczem narodowym i katolickim.

3. Zabór austriacki (Galicja)
Partie o zabarwieniu socjalistycznym, najpierw w ramach Socjaldemokratycznej Partii Austrii, od 1892 we Lwowie Galicyjska Partia Socjaldemokratyczna - z programem zbieżnym z SPA, której była częścią: reforma prawa wyborczego, 8. godzinny dzień pracy, poszerzenie praw obywatelskich. Usamodzielnienie i poszerzenie zasięgu w 1897: Polska Partia Socjalno-Demokratyczna Galicji i Śląska Cieszyńskiego (Daszyński, Liberman) - udział w życiu politycznym Austro-Węgier, 3 miejsca w parlamencie austriackim. W czasie rewolucji 1905 roku w pewnym zakresie współpraca z PPS z zaboru rosyjskiego.
Wspólne z ludowcami działania o reformę wyborczą


Konserwatyści - „Stańczycy” - ruch ziemian galicyjskich i kleru. Odrzucanie jakichkolwiek reform agrarnych, za utrzymaniem status quo, nawet przeciwni oświacie na wsi. Za cesarzem.

Najsilniejszym ruchem politycznym chłopstwa w Galicji był ruch ludowy (tradycja walk - Szela, trwałe konflikty wieś, dwór, prawa polityczne i wyborcze chłopów). Z tego ruchu oświatowego i samopomocowego, wezwania do udziału chłopów w legalnych działaniach polityczno-parlamentarnych. Kasy Stefczyka, ruch spółdzielczy. Ta aktywność doprowadziła do wprowadzenia do parlamentu austriackiego chłopskich posłów (1889). Próba sformalizowania w działalność partyjną - 1893, ks. Stojałowski, Związek Stronnictwa Chłopskiego, ze zbyt wąskim programem o równouprawnieniu chłopów i obronie własności chłopskiej.

1895 - Stronnictwo Ludowe: hasła niepodległościowe, przeciwko konserwatystom, postulat reformy ordynacji wyborczej i wyborów powszechnych, za reformami: administracyjną i oświaty (Lewakowski, Bojko - chłop). Wprowadzenie do sejmu 9 posłów, w tym 6 chłopów. W 1906 - zmiana nazwy na Polskie Stronnictwo Ludowe, wydawanie b. popularnego Przyjaciela Ludu. Ostre akcje zw. z walką o reformę prawa wyborczego i masowe strajki - razem z socjalistami PPSD. Sukcesy i po zmianach ordynacji - 17 posłów PSL w parlamencie austriackim najsilniejsze ugrupowanie polskie, gorzej z sejmem krajowym, chociaż dzięki porozumieniu z konserwatystami - też poprawa sytuacji , ale kosztem zerwania współpracy z socjalistami. Chłopi do administracji i rządów.

Układ z konserwatystami nie wszystkim odpowiadał: podział na PSL Piast i PSL Lewica w 1913. W Piaście Witos i Bójko - za współpracą z konserwatystami (solidaryzm społeczny), spółdzielczość, oświata, poszerzenie autonomii jako droga do niepodległości.
Lewica - odnowienie kontaktów z socjalistami, hasła walki o niepodległą Polskę - zbrojnie.

Nurt chrześcijański z radykalnym programem reform agrarnych i rozdziału Kościoła od państwa - 1896, znowu ks. Stojałowski zakłada Stronnictwo Chrześcijańsko-Ludowe. wyraźnie antyklerykalny.
..........................................................................................................................................
Generalnie rzecz biorąc, na przełomie wieków, charakterystyczne cele i dążenia partii politycznych zależały ich od składu socjalnego:

partie konserwatywne - członkowie zwykle właściciele ziemscy, chcący utrzymać stan istniejący, niechętni zmianom, przeciwnicy demokracji, układy z zaborcami, zwolennicy ew. autonomii

partie ludowe i mieszczańskie - chłopi (ludowe) i mieszczaństwo (narodowe) miały zdecydowane dążenia oświatowe, domagały się ochrony prywatnej własności przy poparciu państwa dla aktywności gospodarczej, były za demokratyzacją państwa, a niepodległość była dla nich wartością bardzo ważną. Często też popieranie nacjonalizmu.

partie robotnicze: żądania równouprawnienia politycznego i gospodarczego dla „warstw uciśnionych” i opieki państwa, internacjonalizm, lekceważenie dążeń do niepodległości.