Układ słoneczny

Układ Słoneczny jest to układ ciał astronomicznych znajdujących się pod dominującym wpływem pola grawitacyjnego Słońca, związanym wspólnym pochodzeniem.
Składa SIĘ ZE Słońca, dziewięciu planet: Merkury, Wenus, Ziemia, Mars, Jowisz, Saturn, Uran, Neptun, Pluton, naturalnych satelitów planet, planetoid, komet, ciał meteorowych , pyłu i gazu międzyplanetarnego.
Słońce jest najważniejszą gwiazda wszechświata. Wśród gwiazd nie wyróżnia się niczym szczególnym. Wydaje się nam większe i jaśniejsze od innych dlatego, że znajduje się znacznie bliżej około 150milionów kilometrów od Ziemi. Słońce, podobnie jak inne gwiazdy, jest kulą rozżarzonego gazu. Mając średnicę około 1 400 000 km ( czyli ponad 100 razy większą od średnicy Ziemi ), jest gwiazdą średniej wielkości. Wysyła światło białe, chociaż astronomowie zaliczają je do żółtych karłów. Poza światłem widzialnym Słońce emituje także inne rodzaje promieniowania, od krótkofalowych promieni gamma do długich fal radiowych. Energia powstaje w środkowych partiach Słońca, w jądrze, którego temperatura sięga 15 milionów stopni. Energia wytwarzana w jądrze Słońca wędruje ku powierzchni i tam zostaje wypromieniowana w przestrzeń. Powierzchnie te nazywamy fotosfera ,, sferą światła ’’. Jej temperatura wynosi około 5500 C. Słońce ma masę ponad 300 000 razy większą od Ziemi i siła jego grawitacji jest bardzo duża. Jest to ta siła, która utrzymuję Ziemię i osiem innych dużych ciał niebieskich w nieustannym ruchu wokół Słońca. Ciała te nazywamy planetami.
Z Ziemi możemy dostrzec gołym okiem pięć planet : Merkurego, Wenus, Marsa, Jowisza i Saturna. Aby zobaczyć pozostałe trzy planety Urana, Neptuna, i Plutona potrzebujemy teleskopu. Ziemia jest jedna z planet, lecz jeszcze mniej więcej 450 lat temu większość ludzi wierzył, że jest ona środkiem wszechświata. Planety dzielą się na dwie grupy. Merkury, Wenus i Mars są małymi, skalistymi planetami podobnymi do Ziemi. Znajdują się wystarczająco blisko, abyśmy uważali je za naszych sąsiadów. Jowisz, Saturn, Uran i Neptun są natomiast olbrzymimi kulami gazu. Razem lodowatym Plutonem należą do grupy światów dalekich.
Wszystkie planety poza Merkurym i Wenus są środkami miniaturowych układów. Krążą wokół nich księżyce. Ziemia ma tylko jeden księżyc, ale olbrzymie planety mnóstwo.
Pozostali członkowie rodziny Słońca są znacznie mniejsi. Należą do nich asteroidy, czyli malenkie planetki krążące wokół Słońca między orbitami Marsa i Jowisza, meteoroidy i komety.
Merkury, Wenus i Mars znajdują się bardzo blisko Ziemi i możemy uznać je za naszych sąsiadów.


Merkury

Merkury jest po Plutonie najmniejszą planetą Układu Słonecznego .Kiedy Merkury świeci najjaśniej , wygląda jak różowawa gwiazda. Jego powierzchnia przypomina księżycową, gdyż usiana jest kraterami. Tworem najbardziej rzucającym się w oczy na powierzchni Merkurego jest potężna, kolista Równina Upału o średnicy 400km.Wenus rozmiarami przypomina Ziemię, różni się jednak pod innymi względami Wenus wiruje wokół własnej osi bardzo wolno wenusjański dzień trwa 243 dni ziemskich. Poza tym obrót ten odbywa się w kierunku przeciwnym niż Ziemi i innych planet. Wenus jest po Księżycu najjaśniejszym obiektem naszego nieba. Czasami widzimy ją wieczorem nad zachodnim horyzontem i wtedy nazywana jest Gwiazdą Wieczorną. Innym razem świeci rankiem nad wschodnim horyzontem jako Gwiazda Polarna. Wenus oglądana przez teleskop ukazuje fazy podobne do faz Księżyca: od cienkiego sierpu do pełnej tarczy. Temperatura jej powierzchni wynosi ponad 480 C. Ciśnienie atmosferyczne prawie stokrotnie przewyższa ciśnienie na powierzchni Ziemi.

Mars

Marsa najłatwiej jest rozpoznać na niebie ze wszystkich planet. Świeci charakterystycznym czerwono pomarańczowym światłem. Stąd bierze się jego druga nazwa Czerwona Planeta.
Mars jest mniejszy od Ziemi. Jego średnica na równiku wynosi 6794 km, czyli niewiele więcej niż połowa średnicy. Ziemi. W środku marsjańskiego globu znajduje się jądro zbudowane z żelaza i jego związków. Jądro otacza gruby płaszcz skał krzemowych, powyżej którego leży stosunkowo gruba skorupa. Pokrywają ją kratery, szczególnie półkulę południową , bombardowaną odłamkami skalnymi przybywającymi z zewnątrz orbity Marsa. Rdzawoczerwoną barwę nadaje planecie tlenki żelaza zawarte w glebie. Najwyższym szczytem Marsa jest dwudziestopięciokilometrowy Olympus Mons, znacznie przewyższający najwyższy szczyt Ziemi Mount Everest.
Jowisz
Następna planetą po Marsie jest Jowisz. Tylko Księżyc i Wenus świecą jaśniej od Jowisza na ziemskim nocnym niebie. Błyszczy on tak jasno dzięki swym ogromnym rozmiarom i wypełnionej chmurami atmosferze, która bardzo dobrze odbija światło słoneczne. Jowisz jest zbudowany z gazu, głównie z wodoru i helu. Ma silne pole magnetyczne i wysyła ciepło, fale radiowe a nawet promieniowanie rentgenowskie. Jowisz wiruje wokół własnej osi bardzo szybko, najszybciej ze wszystkich planet. Pełny obrót trwa niecałe 10 godzin. Największym i najdłużej trwającym zjawiskiem na Jowiszu jest wielka Czerwona Plama –potężny cyklon w atmosferze Jowisza.
Saturn
Saturn aż do końca XVIII wieku uważano za najdalszą planetę. Znajduje się on niemal dwa razy dalej od Słońca niż Jowisz, w odległości ponad miliarda kilometrów.
Saturna łatwo jest dostrzec gołym okiem. Do podziwiania jego najbardziej charakterystycznej
cechy – systemu jasnych, cienkich pierścieni – potrzeba już jednak teleskopu. Zewnętrzna średnica pierścieni wynosi ponad 270 000 km, a ich szerokość sięga około 60 000 km . Pierścienie dobrze odbijają światło i bez nich Saturn świeciłby znacznie słabiej.
Jego średnica prawie dziesięciokrotnie przewyższa średnicę Ziemi. Saturn jest olbrzymią kulą gazu otoczoną wieloma księżycami (ma ich co najmniej 22). Wiruje wokół swej osi bardzo szybko, wybrzuszając się na równiku i spłaszczając na biegunach. Saturnowi towarzyszy także silne pole magnetyczne i otaczają go pasy radiacyjne podobne do ziemskich pasów Van Allena.
Saturn, mający gęstość równą 0,7 gęstości wody, zbudowany jest z materii lżejszej od materii Jowisza i wszystkich innych planet Układu Słonecznego.
Świecące jasno pierścienie, które opasują Saturna, są jednym z cudów Układu Słonecznego. Jowisz, Uran i Neptun także mają pierścienie, lecz nie można dostrzec ich z Ziemi. Pierścienie Saturna natomiast przedstawiają wspaniały widok, kiedy ogląda się je przez teleskop. Rozciągają się na lewo i prawo od tarczy planet na odległość ponad 270 000 km, czyli dwukrotnie większą od jej średnicy.
Kiedy sonda kosmiczne Voyager dotarła do Saturna pierścienie okazały się z bliska jeszcze ciekawsze. Rozpadły się bowiem na tysiące pojedynczych, drobnych pierścieni. Te „pierścionki” są wąskimi ścieżkami, na których utrzymują się bryłki skał i lodu, w szybkim tempie okrążające planetę w płaszczyźnie jej równika. Można wśród nich spotkać zarówno mikroskopijne ziarenka, jak i głazy o średnicach ponad 10 m.
Uran
Uran został odkryty przez angielskiego astronoma Williama Herschela w 1781 roku, który wziął go od razu za kometę. Planeta ta krąży ponad dwa razy dalej od słońca niż Saturn, w odległości prawie 3 miliardów kilometrów.
Uran jest wyjątkowym przypadkiem wśród planet, gdyż jego oś obrotu leży prawie dokładnie w płaszczyźnie orbity planety, odchylona od niej jedynie o 8. Oznacza to , że Uran raczej się toczy, niż kręci w pozycji mniej więcej pionowej, tak jak większość planet naszego układu.
Uran znajduje się zbyt daleko i nie możemy zobaczyć go gołym okiem. Nawet potężny teleskop ukazuje jedynie niebieskawo zieloną tarczę.
Uran ma co najmniej 10 wąskich pierścieni, utworzonych przez duże bryły ciemnych skał. Najgrubszy pierścień oznaczony grecką literą epsilon, jest szeroki na około 100 km .
W 1846r. niemiecki astronom Johann Gottfied Gallego odkrył Neptun. Jest ona czwartą, olbrzymią planeta, ustępując wielkością tylko Uranowi. Astronomowie mogą tylko dostrzec przez teleskop zaledwie kilka szczegółów tarczy Neptuna. Bogate informacje dostarczyła sonda kosmiczna w 1989 roku Voyager 2. Planeta ma barwę błękitu, zbudowana jest głównie z wodoru i helu i niewielkiej ilości metanu. Pogoda na Neptunie zmienia się bardzo gwałtownie.
Poza planetami i ich księżycami w skład Układu Słonecznego wchodzi dużo mniejszych ciał.
Do najefektowniejszych ciał niebieskich należą Komety. Najjaśniejszym z nich wyrasta warkocz, który może się ciągnąć nawet przez połowę nieba. Niektóre z nich są tak jasne, że widać je w ciągu dnia (komety z lat 1882 i 1910). Pojawienia się komet nie można przewidzieć. Często mówi się o komecie jako o „brudnej kuli śniegu”, ponieważ tworzy ją mieszanina pyłu i lodu. Kometę zauważamy wtedy gdy znajduje się wewnątrz orbity Jowisza. Wówczas lód komety paruje pod wpływem słonecznego ciepła, a wokół stałego jądra komety powstaje obłok gazu i pyłu – koma.
Na nocnym niebie widzimy również ogniste ślady – są to meteoroidy lub spadające gwiazdy. Są one tak małe, że spalają się całkowicie. Niektóre zmieniają się w pył i opadają na Ziemię. Największe bryły przeżywają ogniste przejście i docierają na naszą planetę jako meteoryty. Wyróżniamy ich dwa typy kamienne i żelazne. Występuje również typ pośredni meteoryt żelazno - kamienny.
Wszystkie planety poza Merkurym i Wenus mają mniejsze ciała krążące wokół nich. Satelity te tzw. Księżycami są różnej wielkości. Olbrzymie planety zgromadziły najwięcej księżyców – Saturn ma ich ponad 20. Wszystkie te małe światy różnią się od naszego Księżyca, jak również od siebie nawzajem. Niektóre są chropowate, usiane mnóstwem kraterów, inne są gładkie jak lód które je pokrywa. Jedne świecą jasno inne są matowe i ciemne.
Ziemia ma tylko jednego naturalnego satelitę – Księżyc. Wiemy o nim więcej niż o jakimkolwiek innym księżycu dzięki jego bliskości: przecież na jego powierzchni stanęła stopa ludzka.
Księżyc znajduje się w średniej odległości 384 000 km od Ziemi, ponad 100 razy bliżej niż najbliższa planeta. Jest niezwykle duży, jego średnica 3476 km stanowi czwartą część średnicy Ziemi. Ziemska grawitacja utrzymuje Księżyc na orbicie, którą obiega on w ciągu 27 i 1/3 dnia. W tym samym czasie Księżyc obraca się wokół swej osi. Grawitacja Księżyca jest sześciokrotnie słabsza od ziemskiej, gdyż ma on znacznie mniejszą masę. Słaba grawitacja Księżyca nie była w stanie utrzymać atmosfery, nie ma na nim powietrza, wiatru, deszczu, ani jakichkolwiek zmian pogodowych. Księżyc jest martwym, cichym światem. W dzień temperatura sięga tam 100 C, a w nocy spada do - 150 C. Powierzchnia Księżyca składa się z dwóch typów obszarów – ciemnych (rozległych płaskich równin) i jasnych ( nierównych terenów górzystych). Ciemne równiny tworzą płaskie tafle lawy. Powstały one miliardy lat temu, kiedy meteoryty uderzyły w Księżyc topiąc skały.
Najwyższymi obszarami na Księżycu są łańcuchy górskie oddzielające morze.
Morze Deszczów otacza pierścień utworzony przez wysokie Alpy Księżycowe, łańcuchy Kaukazu, Apeninów i Karpat, w których można spotkać szczyty o wysokości 6 000 m

Ziemia wszystkim wydaje się duża, lecz w istocie jest drobnym pyłkiem w bezmiarze Wszechświata. Znacznie większe od Ziemi jest Słońce – ciało niebieskie, któremu nasz świat zawdzięcza życie. Słońce potęgą swej grawitacji trzyma na uwięzi Ziemię. Utrzymuje w ryzach także osiem innych ciał niebieskich, zwanych planetami.