Średniowiecze

Wojna stuletnia okres wojen toczonych między Anglią a Francją w latach 1337-1453, których główną przyczyną było dążenie Walezjuszów do przejęcia kontynentalnych posiadłości Plantagenetów w Akwitanii. Działania wojenne prowadzone były wyłącznie na terytorium Francji, podzielić je można na 4 okresy:
1) 1337-1360 zwycięstwa Anglików uwieńczone traktatem w Brtigny (1360), przekazującym we władanie angielskie północne i zachodnie wybrzeża Francji,
2) 1360-1380 wzmocnienie pozycji militarnej Francji dzięki reformom przeprowadzonym przez Karola V Mądrego i odzyskanie większości utraconych terenów,
3) 1380-1420 załamanie się potęgi francuskiej pod rządami Karola VI Szalonego i ofensywa Henryka V Lancastera (zwycięstwo pod Azincourt 1415), zakończona traktatem w Troyes, uznającym Henryka V za dziedzica tronu francuskiego i przekazującym pod panowanie Anglików terytoria francuskie na północ od Loary,
4) 1420-1453 sukcesy Francuzów spowodowane wzrostem nastrojów antyangielskich wśród niższych warstw społecznych - oswobodzenie Orleanu przez wojska Joanny d'Arc i koronacja Karola VII w Reims, opanowanie Paryża, pokonanie angielskiej armii ekspedycyjnej pod Castillon i zmuszenie Anglików do wycofania się z kontynentu.
Obydwa kraje zostały w wyniku wojny stuletniej osłabione i wyniszczone. Przyniosła również zmiany w sztuce wojennej, m.in. rycerskie pospolite ruszenie zostało zastąpione przez zawodowe wojska najemne, powszechnie zaczęto używać artylerii.
Odkrycia geograficzne były punktem zwrotnym w dziejach Europy i świata. XV i XVI w. to czasy, kiedy wyprawy odkrywcze skierowały uwagę Europejczyków ku nowym kontynentom i ich mieszkańcom. Do XV w. mieszkańcy Europy rzadko wypływali poza basen M. Śródziemnego, ograniczali się do żeglugi przybrzeżnej po O. Atlantyckim. Handel ze Wschodem odbywał się drogą lądową, którą dobrze znali tylko kupcy arabscy. Złoża europejskie nie były w stanie zaspokoić potrzeb, wtedy zaczęto szukać złóż poza kontynentem. Od czasu wypraw krzyżowych wykształciły się dwa główne szlaki handlowe: południowy i północny. Szlakiem południowym okręty włoskie zaopatrywały Europę w pachnidła, barwniki, korzenie, owoce, tkaniny. Handel ze Wschodem utrudniała Turcja, a odkrycie morskiej drogi do Indii było rozwiązaniem tej sytuacji. Wreszcie celem dalekich podróży była chęć zdobycia sławy, popularność oraz walka z niewiernymi i szerzenie wiary chrześcijańskiej w świecie nieznanych cywilizacji. 1492 KKolumb włoski żeglarz, w służbie władców Hiszpanii, odkrył Amerykę, 1498 Portugalczyk Vasco da Gama jako 1 Europejczyk dotarł drogą morską do Indii przez Ocean Atlantycki i Indyjski, 1519-1522 żeglarze hiszpańscy opłynęli kulę ziemską. Inicjatorem był Ferdynand Magellan.

W drugiej połowie XV wieku pobożni ludzie zaczęli zadawać sobie pytanie czy uczynki mogą być najlepszą drogą do zbawienia. Tego typu wątpliwości szczególnie trapiły pewnego mnicha - Marcina Lutra. Oburzony sprzedawaniem odpustów w jego rodzinnym mieście Wittemberdze w roku 1517 przybił na drzwiach kościoła 95 tez teologicznych, z których wynikało że :Jedynie słuszną drogą do zbawienia jest łaska boska i głęboka wiara. Po drugie papież nie ma żadnej władzy nad miejscami w niebie. Po trzecie wystawność kościoła widzialnego i kult świętych nie jest wcale warunkiem koniecznym do zbawienia. W dwa lata później niemiecki reformator zerwał ostatecznie z Rzymem. M. Luter za zasadniczy autorytet w sprawach wiary uważał Pismo Święte. Luter redukował liczbę sakramentów do dwóch: chrztu i komunii. Hasła te szybko zyskały popularność i rozgłos w całych Niemczech.
Reformację poparli: część Książąt niemieckich, rycerstwo, mieszczaństwo, chłopi.

W 1295 koronował się na króla polski książę gnieźnieński Przemyslaw II, który zjednoczył Wielkopolskę z Pomorzem. Po koronę polską sięgnął Wacław II, który jako pretekst wykorzystał obietnicę księcia wrocławskiego, że ten mu zapisze w testamencie Wrocław. Po jego śmierci wkroczył na ziemie polskie. Popierał go cesarz. Zajął Kraków, Sandomierz, małopolskę, a Cieszyn i Opole uznały jego zwierzchnictwo. Poddano Wacławowi Wielkopolskę i pozostałe ziemie, które połączył z Małopolską i w 1300 roku koronował się na króla Polski. Cesarz uznał tym samym Polskę za kraj zależny od Niemiec. Właściwego zjednoczenia ziem polskich dokonał dopiero Władysław Łokietek. Wygnany z Polski przez Wacława pojechał Łokietek do Rzymu. U papieża Bonifacego VIII uzyskał wyrok, który orzekał, że Wacław nieprawnie jest królem Polski i nie uznał jego koronacji. Łokietek udał się następnie na Węgry, gdzie zawarł sojusz z królem Karolem, przekroczył Karpaty. Po stronie Łokietka stawał lud wiejski i część rycerstwa. Wśród ciągłych walk wyparto najpierw Czechów, w maju 1306 roku Wawel był w ręku Łokietka, w grudniu Gdańsk, wyrzucając z tamtąd margrabiów brandenburskich. Przeciw Łokietkowi wzniecili rewoltę niemiecki wójt Krakowa Albert wraz z biskupem Muskatą. Brandenburczycy zajeli Pomorze, bronił się tylko gród w Gdańsku. Za zgoda Łokietka wezali na pomoc Krzyżaków, którzy wyparli Brandenburczyków, ale sami zajeli miasto i gród a w listopadzie 1308. Łokietek koronował się w 1320 roku w katedrze na Wawelu.

Kazimierz Wielki był jedynym synem Władysława Łokietka i Jadwigi, księżnej wielkopolskiej. Ten ostatni król polski z rodu Piastów władzę sprawował w latach 1333-1370.
Okres panowania Kazimierza Wielkiego budzi podziw.
W chwili objęcia przez niego władzy Polska zajmowała drugorzędną pozycję międzynarodową. Za jego panowania stopniowo przekształciła się w silny organizm polityczny. Do Polski przyłączono Ruś Halicką i Włodzimirską, Podole, częściowo Mazowsze, Wałcz, Czaplinek. Nie udało się odzyskać Śląska i Pomorza Gdańskiego. Kazimierz Wielki był zręcznym politykiem. Układy z Luksemburgami czy Krzyżakami są przykładem realizmu politycznego. Nic w nich nie stracił, a zyskał czas i siły na późniejsze działanie. Z początków panowania wyrósł na arbitra sporów międzynarodowych, partnera cesarza, cenionego sprzymierzeńca. Kazimierz Wielki był zapobiegliwym gospodarzem i budowniczym. Skarb był pełen, wzrosła liczba miast, wsi i zamków, rozwijał się handel, zreformował skarb, scentralizował administrację i skodyfikował prawo (statuty: wiślicki i piotrkowski); założył w 1364 roku uniwersytet w Krakowie, zorganizował armię. Kazimierz budował nową Polskę i nowe społeczeństwo, wzmógł dobrobyt w kraju ("zastał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną"). Był energicznym władcą i dobrym organizatorem. Ostatni z dynastii Piastów zmarł w Krakowie na zapalenie płuc 5 listopada 1370 roku. Kazimierz Wielki został pochowany w Katedrze Krakowskiej.

Następcą Kazimierza Wielkiego był król węgierski Ludwik z dynastii Andegawenów. Król uzyskał zgodę stanów na następstwo tronu dla jednej z córek, ponieważ nie miał syna. W zamian za to nadał szlachcie polskiej w 1374 w Koszycach przywilej, w którym zwalniał ją z podatków z wyjątkiem 2 groszy z łanu kmiecego. Jadwiga pragnęła wyjść za mąż za austriackiego księcia z dynastii Habsburgów. Było to nie do przyjęcia gdyż oddawałoby to tron przybyszom z Niemiec. Były dwie koncepcje wydania Jadwigi za mąż – za księcia mazowieckiego, Ziemowita lub litewskiego – Jagiełłę. Drugie rozwiązanie łączyło siły Polski i Litwy przeciwko Krzyżakom.
W 1385 r. w Krewie, zawarto porozumienie między Polską a Litwą. Unia ta przewidywała m.in., że Jagiełło miał przyłączyć Litwę do Polski.
Ten właśnie punkt był trudny do zrealizowania (Litwa była wówczas większa od Polski) Poza tym punktem wszystkie zapisy zostały zrealizowane w roku 1386, kiedy Jagiełło przybył do Polski, ochrzcił się, poślubił Jadwigę i został koronowany na króla Polski. Następnie Jadwiga na czele wojsk polskich odebrała Ruś Halicką Węgrom, a Jagiełło przeprowadził chrystianizację Litwy. Państwa były połączone unią personalną.
Skutki Unii w Krewie:
~ uaktywnienie się zakonu~ państwo polsko – litewskie stało się potęgą~ unia ta miała niebagatelne znaczenie dla kultury ~ Związek z Litwą doprowadził do ekspansji na wschód
W 1444 w bitwie z Turkami pod Warną, poległ król polski i węgierski Władysław, syn Jagiełły. Następcą w Polsce został Kazimierz Jagiellończyk.

Powstanie w 1409r. stało się bezpośrednią przyczyną wybuchu między Polską i Litwą a Zakonem Krzyżackim. Krzyżacy wypowiedzieli wojnę i natychmiast rozpoczęli działania bojowe kierując główne uderzenie na Kujawy. Koncentrację wojsk polskich wyznaczono pod Czerwińskiem, tam po przeprawie przez Wisłę na specjalnie skonstruowanym moście, połączyły się one z armią litewską. Krzyżacy spodziewali się uderzenia na Pomorze Gdańskie. Do spotkania obu wojsk doszło 15 lipca 1410 pod wsią Grunwald. Siły polsko-litewskie liczyły około 40 tyś. Wojska, ale w połowie były to oddziały lekkozbrojne, natomiast krzyżackie około 30 tyś. przeważnie ciężkozbrojnego rycerstwa. Atak rozpoczęło prawe skrzydło armii polsko- litewskiej, dowodzone przez Witolda złożone z wojsk litewskich i ruskich. Prawie jednocześnie na lewe skrzydło polskie uderzył odwód krzyżacki, dowodzonych przez wielkiego mistrza Ulricha von Jungingen. Polacy wytrzymali jednak to uderzenie, a ponowny atak Litwinów i uderzenie odwodów polskich doprowadziły do zepchnięcia Krzyżaków i rozbicia ich armii. Klęska Zakonu była ogromna. W 1411 zawarto w Toruniu pokój z Krzyżakami. Zakon akceptował pozostanie Żmudzi przy Litwie, zwracał Polsce zajętą ziemię dobrzyńską i zobowiązany został do wysokiego odszkodowania.

W momencie rozpoczęcia wojny trzynastoletniej sytuacja Zakonu była ciężka. Polska rozpoczeła działania bez Litwy. Król zwołał pospolite ruszenie wielkopolskie w Cerkwicy. Pospolite ruszenie odniosło jednak klęskę w bitwie pod Chojnicami 18 września 1454. Jednocześnie powstańcy pruscy zostali rozbici pod Malborkiem. Zbuntowane miasta pruskie wspierały finansowo stronę polską. Za te wsparcie król zorganizował armię zaciężną, wykupił Malbork. Losy wojny na korzyść Polski zmieniły się po 2 zwycięskch bitwach. W 1462r wojska polskie pod wodzą Piotra Dunina rozbiły wojska krzyżackie pod Świecinem, a w 1463 roku flota Gdańska i Elbląga pobiła na Zalewie Wiślanym flotę krzyżacką. Ostatni polski sukces to zdobycie Chojnic i przejęcie drogi lądowej, którą do Krzyżaków szły posiłki z Europy Zachodniej.
Działania wojenne zakończyły się w październiku 1466 roku zawarciem II pokoju toruńskiego. Na mocy pokoju do Polski powróciło Pomorze Gdańskie, ziemia chełmińska, przyłączono Warmię, Malbork i Elbląg (tzw. Prusy Królewskie). Reszta ziem zakonnych ze stolicą w Królewcu stanowiła lenno Polski.