Scharakteryzuj politykę państwa polskiego wobec mniejszości narodowej na wybranym przykładzie w latach 1918-1939

Pierwsza wojna światowa rozbudziła nie tylko polskie dążenia niepodległościowe i wolnościowe. Rok 1918 przyniósł, wraz z ostatecznym ukształtowaniem się granic Rzeczypospolitej, problemy związane z mniejszościami narodowymi, które stanowiły około 35 % ludności Rzeczypospolitej. Mniejszości Ukraińska, Białoruska, Litewska, Żydowska, Niemiecka czy nawet Czeska wyraźnie zaznaczyły swoją obecność na terenach odrodzonego państwa Polskiego.

Terenem najbardziej zaostrzonych antagonizmów były Kresy Wschodnie, gdzie wytyczenie jednoznacznej granicy etnicznej pomiędzy wieloma narodami było praktycznie niemożliwe. I tak dążenia około 15-procentowej mniejszości ukraińskiej do podporządkowania sobie Galicji Wschodniej Wołynia i Chełmszczyzny doprowadziły w latach 1918 - 1919 do wybuchu wojny z Polską. Polsko-litewski spór o Wileńszczyznę spowodował gwałtowne pogorszenie się stosunków dyplomatycznych pomiędzy oboma państwami – nawiązano je z powrotem dopiero w 1938 roku. Nieco mniejsze dążenia niepodległościowe przejawiała mniejszość białoruska, która w przeważającej części – 90% - składała się z chłopów posiadających dosyć niską świadomość narodową.
Podobnie niezadowolenie jak mieszkańcy Kresów Wschodnich wyrażali Niemcy, którzy stanowiąc na zachodzie kraju około 50% ludności niechętnie widzieli Pomorze, Śląsk czy Wielkopolskę w granicach Rzeczpospolitej.
Osobny problem stanowiła ludność żydowska rozproszona po całym terenie Rzeczpospolitej. Jej większe skupiska można był spotkać w większych miastach, jak Warszawa, Łódź, Kraków, Lublin czy Częstochowa. Mniejszość żydowska nie prezentowała jednak jednoznacznej postawy wobec odradzającego się państwa. Można było spotkać pośród jej przedstawicieli zarówno z postawy wrogie jak i patriotyczne.

Prawa polityczne, kulturalne, oświatowe i gospodarcze mniejszości narodowych zostały zagwarantowane już w 28 VI 1919 roku, w konwencji międzynarodowej zwanej „małym traktatem wersalskim”, którego respektowania dopilnować miała Liga Narodów. Konwencję tę podpisała także Polska, zaś potwierdzenie zawartych w niej praw i wolności stanowiły konstytucje marcowa (z 1921 roku) i kwietniowa (z 1935 roku). Sam Piłsudski był zwolennikiem asymilacji państwowej i utworzenia jedności z różnonarodowościowego państwa. Warto jednak zwrócić uwagę, że dopiero konstytucja kwietniowa mówiła o państwie polskim pod rządami obywateli, niezależnie od narodowości, podczas gdy konstytucja marcowa zapewniała jedynie wolności mniejszościom narodowym w państwie rządzonym przez Naród Polski. Niemniej już od 1919 roku mniejszości narodowe mogły prowadzić w Rzeczpospolitej praktycznie nieskrępowaną działalność kulturalną. Mogły tworzyć różnego typu organizacje, wydawać własna prasą a nawet tworzyć filmy (np. czego przykładem mogą być liczne filmy w języku żydowskim). Nieco bardziej ograniczony był dostęp do szkolnictwa w językach mniejszości – oświata znajdowała się bowiem pod ścisłą kontrolą państwa.

Stosunki pomiędzy mniejszościami narodowymi a większością polską pogorszyły się znacznie w czasie kryzysu ekonomicznego z 1929 roku. Warto tutaj zwrócić uwagę przede wszystkim na sytuację mniejszości żydowskiej, która stanowiła silna konkurencję polskiego drobnomieszczaństwa. Pośród Żydów bowiem zaledwie 10 % trudniło się rolnictwem (co w porównaniu z ludnością Białoruską czy Ukraińską gdzie ilość ludności żyjącej z rolnictwa wahała się pomiędzy 80% a 90% było ilością bardzo niewielką), zaś pozostała część zajmowała się handlem. Pośród ludności żydowskiej wielu było też adwokatów oraz lekarzy – stanowili oni około 50% adwokatów i lekarzy w Rzeczpospolitej. Na początku lat 30 zdecydowanemu usztywnieniu ulega polityka władz polskich wobec Żydów. Ugrupowania prawicowe żądają ograniczenia ich praw, powołując się na podobne praktyki w Niemczech czy na Węgrzech. Władze polskie nie dopuszczają jednak do takich działań. Mimo to problem narasta, co odczuwają najlepiej sami żydzi. Dochodzi do antysemickich wystąpień: w 1935 roku w Grodnie, w 1936 roku w Przytyku i Mińsku Mazowieckim, w 1937 roku w Brześciu nad Bugiem i w Częstochowie. Ogranicza się dostęp młodzieży żydowskiej do szkół wyższych, zaś wobec młodzieży już studiującej stosuje się tzw. „getto ławkowe”, które polega na odseparowaniu miejsc dla studentów żydowskich. W 1938 roku obywatelom polskim pochodzenia żydowskiego przebywającym w Austrii i Niemczech odebrano obywatelstwo Polskie.
W 1935 roku nasila się nurt syjonistyczny na ziemiach polskich. Sprzyjają mu polskie władze, dla których chęć emigracji Żydów z Polski jest zdecydowanie korzystna. Przy nowej syjonistycznej organizacji powstaje nawet paramilitarna młodzieżówka „Batur”, zbrojona przez polską armię. Część mniejszości żydowskiej wciąż dąży do uzyskania autonomii w ramach państwa polskiego.

Jeśli chodzi o pozostałe mniejszości, największa swobodę działań uzyskuje Ukraina, tworząc dwa ugrupowania: pierwsze nastawione pokojowo, choć wciąż planujące utworzenie państwa ukraińskiego Ukraińskie Zjednoczenie Narodowo-Demokratyczne (UNDO), oraz bojowo nastawioną Organizację Ukraińskich Nacjonalistów (OUN). Szczególnie to drugie wprowadza wiele zamętu w sytuację na Kresach Wschodnich, wywołując w 1930 roku „małą wojnę domową”. W 1934 roku, po udanym ataku na ministra spraw wewnętrznych Bronisława Pierackiego dochodzi do utworzenia obozu odosobnienia w Berezie Kartuskiej. Również Białoruś tworzy organizację pod nazwą Białoruska Włościańsko-Robotnicza Hromada, która przez pewien czas bierze udział w legalnym życiu politycznym.

Aż do 1939 roku praktycznie nie widać było możliwości rozwiązania wszystkich konfliktów o podłożu narodowościowym. Było ich zbyt wiele, zaś ani polskie władze, ani społeczeństwo nie wyrażały chęci rozwiązania tych problemów. Na jakiekolwiek zmiany trzeba było czekać aż do końca II wojny światowej, która diametralnie przeobraziła mapę Europy wschodniej.