Powstanie NATO

Data: 4 kwietnia 1949

Termin NATO jest skrótem od angielskiej nazwy North Atlantic Treaty Organisation, czyli Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego. Ta najważniejsza we współczesnym świecie międzynarodowa organizacja wojskowa powstała 4 IV 1949 r. w Waszyngtonie.

Tego dnia, 12 państw - Belgia, Dania, Francja, Holandia, Islandia, Kanada, Luksemburg, Norwegia, Portugalia, USA, Wielka Brytania, i Włochy podpisało tzw. Traktat Północnoatlantycki. Ratyfikujące go państwa zobowiązały się wspólnymi siłami ochraniać wolność, wspólne dziedzictwo oparte na zasadach demokracji, wolności jednostki i praworządności, dążyć do umacniania stabilizacji i dobrobytu na obszarze północnoatlantyckim i udzielać sobie wzajemnej pomocy w przypadku zbrojnej napaści na którekolwiek z nich.

Podstawą prawną utworzenia NATO był art. 51 Karty Narodów Zjednoczonych, stwierdzający, że nic w tej Karcie nie może uchybiać niepozbywalnemu prawu poszczególnych państw do samoobrony indywidualnej lub zbiorowej w przypadku napaści zbrojnej na któregokolwiek członka Narodów Zjednoczonych, zanim Rada Bezpieczeństwa nie podejmie niezbędnych zarządzeń w celu utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Istotą Paktu Północnoatlantyckiego są wzajemne gwarancje bezpieczeństwa. Stanowi o tym art. 5 Traktatu Północnoatlantyckiego. Przepis ten mówi, że:

Strony zgadzają się, że zbrojna napaść na jedną lub kilka z nich w Europie lub Ameryce Północnej będzie uważana za napaść przeciwko nim wszystkim; wskutek tego zgadzają się one na to, że jeżeli taka zbrojna napaść nastąpi, każda z nich, w wykonaniu prawa do indywidualnej lub zbiorowej samoobrony, uznanego przez artykuł 51 Karty Narodów Zjednoczonych, udzieli pomocy Stronie lub Stronom tak napadniętym, podejmując natychmiast indywidualnie i w porozumieniu z innymi Stronami taką akcję, jaką uzna za konieczną, nie wyłączając użycia siły zbrojnej, w celu przywrócenia i utrzymania bezpieczeństwa obszaru północnoatlantyckiego.

Geneza powstania

Powstanie NATO związane było z tzw. zimną wojną między Zachodem a Związkiem Radzieckim. Głównym celem jego utworzenia było zapewnienie państwom Europy Zachodniej gwarancji militarnej obrony przed ewentualną zbrojną ekspansją komunizmu. Z art. 5 Traktatu Północnoatlantyckiego wynika bowiem, że ewentualna napaść sowiecka na którekolwiek należące do NATO państwo europejskie wywołała by zbrojną reakcję ze strony USA. Narażone na ewentualny najazd sowiecki państwa europejskie miałyby zatem wsparcie ze strony największej potęgi militarnej świata.

Dla państw europejskich gwarancje te były racją stanu. Nic też dziwnego, że z biegiem czasu do NATO postanowiły przystąpić państwa, które pierwotnie nie były jego członkiem. W historii NATO miały miejsce 4 rozszerzenia Sojuszu Północnoatlantyckiego: w 1952 r. do NATO przystąpiły Grecja i Turcja, w 1955 r. przyjęta została RFN, w 1982 r. Hiszpania, zaś w 1999 r. (w zupełnie już innej, niż w momencie powstania NATO międzynarodowej sytuacji politycznej) do NATO przyjęte zostały trzy państwa Europy Środkowej - Polska, Czechy i Węgry.

Struktury

Siedzibą głównych organów Sojuszu Północnoatlantyckiego jest Kwatera Główna NATO w Brukseli. Najważniejszym politycznym organem NATO jest Rada Północnoatlantycka. Obraduje ona zwykle raz na tydzień jako tzw. Stała Sesja w składzie przedstawicieli państw członkowskich w randze ambasadorów. Dwa razy do roku odbywają się spotkania na szczeblu ministrów spraw zagranicznych, oraz ministrów obrony. W szczególnie ważnych sytuacjach, gdy chodzi o podjęcie jakichś dalekosiężnych decyzji Rada Północnoatlantycka może obradować jako tzw. Spotkanie Rady na szczycie z udziałem szefów państw i rządów.

Decyzje Rady Północnoatlantyckiej podejmowane są na zasadzie konsensusu i ogólnej zgody. Nie istnieje procedura głosowania lub podejmowania decyzji większością głosów. Każde państwo reprezentowane w Radzie zachowuje całkowitą suwerenność i odpowiedzialność za swoje decyzje.

Przewodniczącym Rady Północnoatlantyckiej jest niezależnie od szczebla obrad Sekretarz Generalny NATO. Jest on wybierany przez rządy państw członkowskich NATO na czteroletnią kadencję. Stanowisko Sekretarza Generalnego NATO jest zwyczajowo pełnione przez polityka z jednego z europejskich członków sojuszu. Od 1999 r. funkcję Sekretarza Generalnego NATO sprawuje przedstawiciel Wielkiej Brytanii (Szkot) Lord George Robertson. Sekretarz Generalny NATO oprócz sprawowania funkcji Przewodniczącego Rady Północnoatlantyckiej przewodniczy też Komitetowi Planowania Obrony (Defence Planning Commitee), oraz Grupie Planowania Nuklearnego (Nuclear Planning Group). Reprezentuje on też całą organizację na forum międzynarodowym. Organem pomocniczym Sekretarza Generalnego NATO jest Sekretariat Międzynarodowy.

Najważniejszym wojskowym organem NATO jest Komitet Wojskowy (Military Commitee). W jego skład wchodzą szefowie sztabów generalnych armii państw członków NATO. W Kwaterze Głównej są oni reprezentowani przez swoich przedstawicieli - wyższych oficerów wspieranych przez personel narodowy. Komitet Wojskowy odpowiada za wszystkie sprawy militarne w NATO. Stanowi on forum konsultacji między państwami członkowskimi w tych kwestiach. Sprawuje też funkcje doradcze wobec najwyższych organów politycznych NATO.