Zagrożenia powodowane przez prąd elektryczny

Powszechne stosowanie energii elektrycznej we wszystkich dziedzinach techniki i w życiu codziennym niesie oprócz wielu korzyści również wiele zagrożeń, zarówno dla człowieka, jak i dla jego środowiska pracy i życia. Niewłaściwie eksploatowane urządzenia elektryczne mogą powodować porażenia, awarie, pożary i wybuchy. W Polsce wskaźnik liczby wypadków śmiertelnych, spowodowanych porażeniem prądem elektrycznym w 2000 r. wyniósł 7,5, wielokrotnie zatem przewyższa wskaźniki w najbardziej uprzemysłowionych państwach Europy, które wynoszą od 1,3 do 2,0. Jest to spowodowane m.in. niedoskonałością technicznych rozwiązań instalacji elektrycznych i urządzeń w milionach mieszkań, zabudowań gospodarskich i innych obiektów budowlanych. Przyczyną jest również niedostateczna wiedza o występowaniu zagrożenia i sposobach jego ograniczania.
Działanie prądu elektrycznego na organizm człowieka może mieć charakter
bezpośredni lub pośredni. Działanie bezpośrednie (porażenie elektryczne)
występuje wtedy, gdy przez ciało człowieka popłynie prąd elektryczny. Wywołuje on wiele zmian fizycznych, chemicznych i biologicznych w organizmie, zakłóca działanie układu nerwowego, co może objawiać się uczuciem bólu, kurczami mięśni, zatrzymaniem oddechu, zaburzeniami krążenia krwi, zaburzeniami wzroku, słuchu i równowagi, utratą przytomności czy migotaniem komór serca, a często kończy się nawet śmiercią. Główną przyczyną śmierci w wyniku porażenia prądem, często uważaną za jedyną, jest migotanie komór serca, lecz śmierć może nastąpić również w skutek uduszenia, lub blokady serca, przy czym należy pamiętać o tym że każdy organizm ludzki inaczej reaguje na przepływ prądu elektrycznego.
Porażenie prądem może wystąpić po zetknięciu się ciała człowieka z częściami metalowymi, które normalnie nie są pod napięciem, czyli są oddzielone od obwodu elektrycznego izolacją roboczą, lub po zetknięciu z przedmiotami metalowymi nie stanowiącymi części urządzeń elektrycznych np. z instalacją wodociągową i grzewczą. Szczególne zagrożenie powoduje obsługa przyrządów ręcznych, których napięcie przekracza napięcie bezpieczne, więc najczęstszą przyczyną porażeń jest zetknięcie się z uszkodzonymi przyrządami takimi jak: wiertarki czy lampy przenośne.
Skutki porażenia prądem zależą od jego rodzaju, wartości, czasu oddziaływania oraz drogi przepływu przez ciało.
Działanie pośrednie prądu elektrycznego powoduje różnego rodzaju urazy, powstające bez przepływu prądu przez organizm, np. oparzenia łukiem elektrycznym czy uszkodzenia wzroku wskutek dużej jaskrawości łuku elektrycznego.
Porażenia i oparzenia prądem elektrycznym mogą być spowodowane: wadliwą budową urządzeń, pojawieniem się napięcia na metalowych częściach urządzeń i konstrukcjach nie będących zwykle pod napięciem (np. w wyniku zwarć), a także nieprzestrzeganiem przepisów bezpieczeństwa pracy oraz instrukcji obsługi urządzeń, lekkomyślnością, czy brakiem odpowiedniej wiedzy o zagrożeniach.
W określonych warunkach urządzenia elektryczne mogą także spowodować pożar i wybuch. Pożar powstaje zwykle na skutek niewłaściwego stanu technicznego urządzeń elektrycznych, np. nadmiernego nagrzewania się, iskrzenia połączeń lub nieprawidłowego ich użytkowania. Wybuch może być spowodowany nawet przez urządzenie w pełni sprawne technicznie, którego konstrukcja nie jest jednak przystosowana do wymagań danego środowiska pracy. Prąd elektryczny jest niewątpliwie błogosławionym wynalazkiem ludzkości, ale stykając się z nim, trzeba zachować wielką ostrożność.

Jak postępować przy porażeniu prądem?
Uwalnianie porażonego spod działania
prądu elektrycznego

- wyłącz napięcie właściwego obwodu elektrycznego
- odciągnij porażonego od urządzenia pod napięciem odpowiednimi
narzędziami z suchego drewna lub tworzywa sztucznego
- gdy wyłączenie napięcia może spowodować upadek porażonego,
zabezpiecz go przed tym
- po wyłączeniu napięcia upewnij się o jego braku za pomocą
wskaźnika napięcia

Pierwsza pomoc

Skutki porażenia prądem są tym groźniejsze, im większą powierzchnię ciała objęło porażenie. Gdy już dojdzie do porażenia prądem, szansę na uratowanie życia ludzkiego zależą od sprawności i szybkości osoby ratującej. Pierwszą czynnością jest natychmiastowe wyłączenie prądu i jak najszybsze przystąpienie do ratowania, ponieważ w pierwszej minucie istnieje 98% szansy na to, że człowiek zostanie uratowany, gdy już po 8 minutach szansa ta maleje do 5%. Następnie, jeżeli jest możliwość, trzeba usunąć porażonego spod działania prądu, zabezpieczając go równocześnie przed ewentualnym upadkiem, cały czas pamiętając o tym, że ratujący musi być dobrze odizolowany w takim samym stopniu od ziemi co od porażonego. Należy zachować szczególną ostrożność przy dotykaniu gołych części przyrządów, oraz ciała porażonego. Jeśli porażony stracił przytomność natychmiast powinno zastosować się sztuczne oddychanie. Ważne jest też to, aby nie wlewać mu nic do ust , lecz okryć go ciepło i skierować go do szpitala.


PORAŻENIEA PRĄDEM

Przepływ prądu elektrycznego przez ciało człowieka może go oszołomić i wstrzymać proces oddychania, a nawet pracę serca. Oparzenia powstają zarówno wtedy, kiedy prąd wchodzi do ciała, jak i wówczas, kiedy je opuszcza spływając "do ziemi". Prąd zmienny powoduje dodatkowo skurcze mięśni, co często uniemożliwia odrzucenie przewodu elektrycznego.

PIORUN
Jest to naturalne, atmosferyczne wyładowanie elektryczności, która kieruje się ku ziemi poprzez najbliższy wysoki punkt i czasem przechodzi przez stojącą tam osobę. Rażenie piorunem może zapalić ubranie na człowieku i powalić go na ziemie. Czasem powoduje nawet nagłą śmierć, ale zdarza się to rzadko. Jak najszybciej należy uciekać razem z ofiarą z miejsca, w które uderzył piorun?

PRĄD WYSOKONAPIĘCIOWY
Kontakt z prądem wysokonapięciowym, występującym w liniach energetycznych i napowietrznych przewodach wysokonapięciowych, kończy się zazwyczaj tragicznie. Zawsze powoduje poważne oparzenia, a nagłe skurcze mięśni wywołane porażeniem mogą daleko odrzucić ofiarę, powodując dodatkowe obrażenia, na przykład złamania. Prąd wysokonapięciowy może przeskakiwać między punktami odległymi nawet o 18 m (łuk elektryczny). Nie chronią przed nim takie materiały, jak suche drewno czy tkaniny ubraniowe. Przed zbliżeniem się do poszkodowanego należy odciąć dopływ prądu i izolować przewody elektryczne. Jest to szczególnie ważne w przypadku uszkodzeń napowietrznych kolejowych linii energetycznych.

SPOSÓB POSTĘPOWANIA
NIE zbliżaj się do poszkodowanego dopóki nie zostaniesz formalnie powiadomiony o odcięciu dopływu prądu i, w razie konieczności, o odizolowaniu przewodów elektrycznych.
Zachowaj odległość co najmniej 18 m i trzymaj gapiów z daleka.
Niezwłocznie wezwij specjalistyczne służby ratownicze.
Ofiara prawdopodobnie będzie nieprzytomna; jeśli to niczym nie grozi, sprawdź oddech i puls: bądż gotowy do reanimacji. Ułóż ofiarę w pozycji bocznej ustalonej
Opatrz oparzenia i towarzyszące im obrażenia. Podejmij kroki ograniczające skutki wstrząsu.

PRĄD NISKONAPIĘCIOWY
Prąd elektryczny użytkowy, wykorzystywany w mieszkaniach, biurach, warsztatach i sklepach, może spowodować poważne obrażenia, a nawet śmierć. Przyczynami wielu wypadków są wadliwe przełączniki, przetarte przewody elektryczne, uszkodzenie urządzenia elektrycznego. Największe ryzyko grozi małym dzieciom. Musisz być świadom zagrożenia, jakie stwarza woda, będąca dobrym przewodnikiem elektryczności. Jeżeli obsługujesz urządzenie elektryczne (nawet sprawne) mając mokre ręce lub stojąc na mokrej podłodze, narażasz się na znaczne ryzyko porażenia prądem.


SPOSÓB POSTĘPOWANIA
Przerwij obwód elektryczny wyłączając dopływ prądu w sieci głównej lub w liczniku, jeśli to możliwe. W innym przypadku wyciągnij wtyczkę lub wyrwij przewód elektryczny.
Jeśli nie masz dostępu do przewodu elektrycznego, do kontaktu, do sieci głównej.
Wówczas:
Stań na suchym materiale izolacyjnym, takim jak: drewniana skrzynka, gumowa lub plastikowa mata, gruba sterta gazet. Za pomocą kija od szczotki, drewnianego krzesła bądź stoika odepchnij kończyny ofiary od źródła zagrożenia.
Nie dotykając ofiary, zrób pętlę z liny wokół jej stóp bądź pod pachami i odciągnij od źródła zagrożenia.
Dopiero w ostateczności pociągnij ofiarę za luźne, suche ubranie.
NIE dotykaj poszkodowanego ręką
Po przerwaniu obwodu elektrycznego:
Jeśli ofiara jest nieprzytomna, sprawdź oddech i puls: bądź gotowy do reanimacji. Ochłodź miejsca oparzeń dużą ilością zimnej wody. Ułóż poszkodowanego w pozycji bocznej ustalonej i zadzwoń po pogotowie ratunkowe, tel., 999.•Jeśli nawet wygląda na to, że poszkodowany nie ma obrażeń, może być pod wpływem wstrząsu i należy mu zalecić odpoczynek. Obserwuj uważnie jego stan i w razie jakichkolwiek wątpliwości wezwij lekarza.
Oparzenia elektryczne

Prąd elektryczny przy kontakcie z ludzkim ciałem powoduje nie tylko silny, nieprzyjemny wstrząs, ale także oparzenia. Do oparzeń dochodzi, gdy jesteśmy narażeni na kontakt ze źródłem silnego prądu elektrycznego oraz, gdy dochodzi do długotrwałego oddziaływania prądu na nasz organizm.


Do porażenia prądem elektrycznym może dojść w wielu codziennych sytuacjach. Na oparzenie narażamy się, gdy nieostrożnie lub nieodpowiednio korzystamy ze sprzętu zasilanego prądem. Do najczęstszych sytuacji domowych, w których dochodzi do porażeń należą: zabawa sprzętem elektrycznym (otwieranie pokryw wież i innego sprzętu muzycznego) lub źródłem zasilania elektrycznego (zabawa dziecka kontaktem), próby manipulowania sprzętem zasilanym elektrycznie bez odłączenia źródła zasilania, np. próba naprawienia radia lub magnetofonu, wymiany żarówki. Bardzo ostrożnie należy obchodzić się z przewodami elektrycznymi, zwłaszcza gdy są one stare i łączone "domowymi sposobami".

Pamiętaj, że woda jest dobrym przewodnikiem prądu. Nie wchodź do niej podczas burzy. Możesz zostać oparzony piorunem.

Pierwszą i naczelną zasadą udzielania pomocy osobie oparzonej prądem jest odcięcie źródła prądu. W żadnym razie nie wolno dotykać osoby porażonej prądem przed odłączeniem napięcia. W razie konieczności przemieszczenia poszkodowanego używać przedmiotów nieprzewodzących prądu. Objawy oparzenia prądem są podobne do objawów oparzenia termicznego. Pomoc oparzonemu (po upewnieniu się, że nie oddziałuje na niego prąd) udzielamy tak, jak osobie z objawami oparzenia termicznego. Po porażeniu pochodzącym z silnego źródła zasilania konieczna jest fachowa pomoc lekarska.