Polityczna sytuacja Polski w XX – leciu międzywojennym

Rządy Józefa Piłsudskiego Wojna celna Niemiec z Polską w 1925 r. doprowadziła do kryzysu gospodarczego. Wzrosło bezrobocie, ceny żywności i artykułów przemysłowych. Rozpoczęły się strajki i demonstracje. Znaczna część społeczeństwa chciała powrotu do włazy przebywającego na dobrowolnym wygnaniu Piłsudskiego, który bacznie obserwował wydarzenia związane z Polską. W tym czasie narastał kryzys zaufania do sejmu i rządu. Kraj miał w ciągu 8 lat 13 rządów, ciągle zmieniali się ministrowie, powstawały i rozpadały koalicje. Piłsudski często ingerował w życie polityczne. Pod jego domem zbierali się wbrew zakazom jego podkomendni, ostrzegając społeczeństwo, że dalsze popieranie prezydenta Wojciechowskiego grozi zbrojnym wystąpieniem pułków wiernych marszałkowi.

W 1926 r. zaostrzyła się sytuacja wewnętrzna. Wiosną premierem został Witos a rząd utworzyła endecja chadecja PSL-Piast. Marszałek został ostro zaatakowany przez senatorów prawicy. 11 maja `26 w W-wie rozpoczęły się antyrządowe manifestacje piłsudczyków oraz przygotowania do powstania. Żeligowski przekazał potajemnie swoje oddziały Piłsudskiemu i marszałek 12 maja ruszył na Warszawę. Rozmowy pokojowe z prezydentem nie przyniosły skutku. Po trzech dniach walk ulicznych prezydent i rząd poddali się do dymisji.

Dzięki kampanii propagandowej Piłsudskiego wybrano na prezydenta, jednakże ten nie przyjął stanowiska, uważając, iż uprawnienia głowy państwa są zbyt skromne. W czerwcu prezydentem został Mościcki. W sierpniu sejm przegłosował zmiany w konstytucji. Prezydent uzyskał prawo do wydawania dekretów z mocą w okresie, gdy sejm nie obradował i prawo do rozwiązywania parlamentu. Wprowadzono też usprawnienie w uchwalaniu budżetu. Prezydent powołał instytucję Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych. Stanowisko to przyjął Piłsudski.

W 1928 r. przed wyborami do parlamentu Walery Sławek utworzył Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem, który po ostrej walce, wspomagany finansowo przez rząd wygrał referendum.

Stosunki między rządem a opozycją pogarszały się. Rząd zapowiedział działania antyopozycyjne, więc partie lewicy PPS, PSL-Wyzwolenie, Stronnictwo Chłopskie zawarły porozumienie z PSL-Piast, Narodową Partią Robotniczą i Polskim Stronnictwem Chrześcijańskiej Demokracji. Blok ten nazwano Centrolewem. W tej sytuacji w 1930 r. sejm uchwalił wyłącznie budżet. W odpowiedzi Centrolew zaczął się odwoływać bezpośrednio do opinii publicznej. Wtedy Piłsudski objął kierownictwo nad rządem a prezydent rozwiązał parlament. Działacze Centrolewu utracili immunitety i zostali aresztowani. W tej sytuacji BBWR wygrał bezkonkurencyjnie wybory w listopadzie 1930r.

Po wyborach marszałek zaczął kształtować rządy silnej ręki a opozycja w sejmie wobec przewagi BBWR była biernym obserwatorem. W 1933 r. Mościcki został ponownie wybrany na prezydenta. Obóz rządzący pragnął za chować istniejącą przewagę polityczną i uchwalić nową konstytucję. Konstytucję uchwalono pod nieobecność posłów opozycji. Weszła w życie 23 kwietnia 1935 po podpisaniu przez prezydenta.

Dokument ustanawiał zwierzchnictwo prezydenta nad rządem, parlamentem i wojskiem. Głowa państwa mogła mianować premiera, na jego wniosek ministrów, zwoływać i rozwiązywać parlament, wyznaczać termin sesji obu izb oraz datę wyborów, reprezentować kraj na zewnątrz, wskazywać kandydata na swego następcę, wyznaczać i mianować wysokich urzędników państwowych. Za swoje akty urzędowe był odpowiedzialny tylko przed bogiem i historią (sumieniem). 12.V.1935 r. zmarł Piłsudski. 5 dni później po wielkich obchodach żałobnych pochowano go na Wawelu zaś jego serce złożono w grobie matki w Wilnie. Śmierć marszałka skomplikowała sytuację polityczną. Równowaga pomiędzy prezydentem, GISZ-em i premierem zachowała się jedynie do wyborów we wrześniu `35 r. Sławek rozwiązał BBWR aby pokazać innym stronnictwom, że interesy państwa są ważniejsze od interesów stronnictw. W efekcie premier poniósł polityczną klęskę. Premierem został Sławoj-Składkowski, który uznał GISZ-a za drugą osobę państwie po prezydencie. Płk. Adam Koc powołał Obóz Zjednoczenia Narodowego, którego program skupienia obywateli wokół idei obrony państwa i wodza nie zyskał poparcia. Dopiero zagrożenie ze strony Niemiec złagodziło wewnętrzne spory i zjednał społeczeństwo wokółidei OZN.

Polityka zagraniczna w latach 30 W prasie niemieckiej i europejskiej żądano zmiany, niesprawiedliwych" granic z Polską. Kontakty z Francją wskazywały na osłabienie znaczenia sojuszu z 1921 r. W takiej sytuacji należało ułożyć pokojowe stosunki z sąsiadami.

W listopadzie 1932 ministrem spraw zagranicznych został Józef Beck. Otrzymał on od Piłsudskiego zasady jakimi miał się kierować w swej działalności. Polska miała lojalnie przestrzegać sojuszy z Francją i Rumunią. Dyplomacja powinna "zachowywać równe odległości pomiędzy Moskwą a Berlinem". Celami polityki było: utrzymanie statusu Wolnego Miasta Gdańska, odzyskanie Zaolzia, unormowanie stosunków z Litwą. W lipcu 1932 r. podpisano w Moskwie pakt ze znajdującym się w niekorzystnej sytuacji narodowej ZSRR pakt o nieagresji. W 1934 r. przedłużono go do XII.1945r.

Napięte były stosunki z Gdańskiem. Hitlerowski Senat widział konkurencję ze strony porty Gdynia. Rozpoczęto antypolskie działania - pozbawienie Polaków miejsc w Senacie, usuwanie ich z pracy, napadanie na kolejarzy, ograniczanie języka. Liga Narodów nie zwracała na to uwagi. Rząd zdecydował się na zastraszenie Niemców demonstracją siły. Do portu wpłynął niszczyciel "Wicher" i zagroził ostrzelaniem miasta. W tej sytuacji Senat wyraził w sierpniu 1932 r. zgodę na umowę zezwalającą na swobodne wchodzenie do portu polskich statków. W styczniu 1934 r. ogłoszono polsko-niemiecką deklarację o niestosowaniu siły we wzajemnych stosunkach na czas 10 lat. Niemcy przerwali antypolską propagandę i wprowadzili ulgi dla Polaków w Niemczech i zobowiązali się respektować polskie prawa w Gdańsku. Polska odrzuciła próby wciągnięcia do paktu przeciw ZSRR.

Dyplomacja polska przekazała Litwie ultimatum dotyczące natychmiastowego wznowienia stosunków dyplomatycznych. Żądanie poparto koncentracją wojsk w okolicy Wilna. W marcu 1938r.
Wznowiono stosunki dyplomatyczne i komunikację między obu państwami.
Polacy dążyli do odzyskania Zaolzia. W 1938 r. zażądano od Czechosłowacji zwrotu tych ziem. Żądanie spełniono i 2.X.1938 Polska zajęła Zaolzie. Przyczyniło się to do zarzucenia Polsce współpracy z Niemcami podczas rozbioru Czechosłowacji.

Międzynarodowa sytuacja Polski przed wybuchem wojny. W październiku 1938 r. J. Ribbentrop złożył propozycję zawarcia z Polską paktu o nieagresji na 25 lat. W zamian oczekiwał zgody na włączenie Gdańska do Niemiec i na budowę eksterytorialnej drogi i linii kolejowej przez Pomorze między Niemcami a Prusami Wschodnimi. Żądania niemieckie wobec Polski powtarzały się w coraz ostrzejszej formie. Po zajęciu Czechosłowacji przez Hitlera częściowo zmobilizowano wojska. 28.III.39 oznajmiono, że wszelkie próby zmiany statusu Gdańska będą traktowane jako agresja przeciw Polsce.

W marcu 1939 r. ku zaskoczeniu Hitlera Wlk. Brytania złożyła gwarancję bezpieczeństwa dla Polski. 6.IV.1939 r. Polska i Anglia zobowiązały się do wzajemnej pomocy w wypadku zagrożenia niepodległości. 5.V.1939 r. w odpowiedzi na agresywne wypowiedzi Hitlera Beck wygłosił w sejmie mowę o "nie znaniu pojęcia pokoju za wszelką cenę". Zagrożenie niepodległości złagodziło wewnętrzne spory. Powstawały liczne fundusze wspierające wojsko. Budowano bunkry, fortyfikacje zasieki itd. Powstało 7 armii i 4 związki operacyjne: "Modlin"+ grupa "Narew"- Emil Przedzrzyński, osłanianie Warszawy i Płocka od granicy z Prusami Wsch.; "Pomorze"- Bortnowski, obrona Pomorza i Kujaw, utrzymanie linii Wisły z Bydgoszczą i Toruniem; "Poznań"-Tadeusz Kutrzeba, obrona Wielkopolski, osłanianie armii "Łódź" i "Pomorze"; "Łódź"-Juliusz Rómmel, obrona Łodzi i Piotrkowa o strony Dln. Śląska; "Kraków"-Antoni Szylling, obrona Górnego Śląska, Zagłębia Dąbrowskiego i Krakowskiego; "Karpaty"-Kazimierz Fabrycy, ochrona przejść górskich na granicy ze Słowacją. Nie udało się skoncentrować na czas armii "Prusy"-Stefana Dąb-Biernackiego między Radomiem a Tomaszowem. Specjalne oddziały przeznaczono na obronę Wybrzeża.

23 sierpnia w Moskwie podpisano tajny pakt Ribbentrop-Mołotow o nieagresji i ustalono przyszłe strefy wpływów w Europie Środkowej totalitarnych reżimów. Termin agresji na Polskę wyznaczono na 26 sierpnia 1939, lecz Hitlera zaskoczył sojusz polsko-brytyjski i oświadczenie Mussoliniego o nieprzystąpieniu Włoch do wojny. Adolf przesunął datę "Fall Weiss" na 1 września 1939 r. Nad granicą z Polską stało wtedy 2 mln żołnierzy niemieckich, 3 tys. czołgów, 3.5 tys. samolotów, 30 tys. dział i moździerzy. Na morzu stała silna flotylla Kriegsmarine a działania sił lądowych wspomagały 2 floty Luftwaffe. Pretekstem do agresji było między innymi zaimprowizowanie przez SS ataku Polaków na niemiecką radiostację w Gliwicach.