Nato i Układ Warszawski: dwa bloki wojskowe i ideologiczne

Organizacja Paktu Północno – Atlantyckiego (NATO) jest utworzona na podstawie paktu z roku 1949. Wśród motywów, jakimi kierowali się założyciele NATO, wymieniali ochronę wolności wspólnego dziedzictwa i cywilizacji swych ludów opartego na zasadach demokracji, wolności jednostki i praworządności, połączenie wysiłków w celu zbiorowej obrony oraz zachowania pokoju i bezpieczeństwa. W Pakcie strony uznały, że zbrojna napaść na jedną lub kilka z nich w Europie lub Ameryce Północnej będzie uważana za napaść przeciwko nim wszystkim i zobowiązały się do udzielenia pomocy stronie lub stronom będącym przedmiotem napaści, podejmując natychmiast indywidualne lub w porozumieniu z innymi stronami taką akcję, jaką uznają za konieczną, nie wyłączając użycia siły zbrojnej. Członkami założycielami NATO były: USA, Wlk. Brytania, Francja, Włochy, Belgia, Dania, Holandia, Islandia, Kanada, Luksemburg, Norwegia i Portugalia. Później przystąpiły do NATO: Grecja i Turcja (1952), RFN (1955) i Hiszpania (1982).
Głównym organem NATO jest Rada, która podejmuje zasadnicze decyzje zarówno wojskowe, jak polityczne i organizacyjne. Państwa członkowskie reprezentowane są w Radzie przez Ministrów (obrony, spraw zagranicznych, finansów, zależnie od treści obrad). Obradom przewodniczy sekretach generalny (obecnie jest nim Hiszpan Javier Solana). Rada powołała ponad 100 różnego rodzaju organów pomocniczych (komitety, komisje, grupy robocze). Najwyższym organem strategicznym jest Komitet Wojskowy, złożony z szefów państw członkowskich. Obszar strategiczny NATO podzielono na 3 dowództwa (Europa, strefa Atlantyku i strefa Kanału La Manche) oraz jedną grupę regionalną (Ameryka Północna). Pod kierownictwem Komitetu Wojskowego działa Międzynarodowy Sztab Wojskowy, a także dowódcy poszczególnych obozów strategicznych w 1966 r., Francja powiadomiła sojuszników o swej decyzji wycofania się z organizacji wojskowej NATO, pozostając nadal stroną Paktu Północnoatlantyckiego, w związku z tym przeniesiono siedzibę NATO z Francji do Belgii. W roku 1974 decyzję o podobnej treści podjęła Grecja.
Na początku lat 90-tych zmiany polityczne zachodzące w ZSRR i pozostałych krajach Europy Środkowej i Wschodniej, utworzenie jednego państwa niemieckiego oraz rozwiązania w roku 1991 Układu Warszawskiego, wyeliminowały niebezpieczeństwo konfrontacji militarnej między Wschodem a Zachodem. Wielu specjalistów widzi w NATO gwaranta bezpieczeństwa i stabilizacji w Europie zagrożonej konfliktami wewnętrznymi na obszarze byłych państw socjalistycznych i byłego ZSRR. Ta nowa rola NATO widoczna jest w Bośni i Hercegowinie, gdzie Pakt aktywnie wspiera siły pokojowe Narodów Zjednoczonych i stał się gwarantem Układu z Dayton. Po rozwiązaniu Związku Radzieckiego NATO rozwinęło współpracę z państwami Europy Środkowej i Wschodniej. W roku 1991 została utworzona Północnoatlantycka Rada Współpracy zapewniająca stałe kopulacje między członkami NATO: krajami Europy Wschodniej i byłymi republikami radzieckimi. Zgodnie z planem „Partnerstwo dla Pokoju”, kraje nie członkowskie mogły być zapraszane do uczestnictwa we wspólnych ćwiczeniach i w pokojowych operacjach wojskowych. Plan ten stał się ważnym etapem zmierzającym do wzmocnienia bezpieczeństwa i współpracy w całej Europie. Do planu przystąpiło wiele państw, między innymi Polska. Członkowie „Partnerstwa dla pokoju” mają w przyszłości osiągnąć pełnoprawne członkostwo w NATO.
Układ Warszawski – to organizacja współpracy politycznej i wojskowej państw socjalistycznych w tym zakresie w pierwszych latach powojennych opierała się na dwustronnych układach przyjaźni i wzajemnej pomocy zawieranych przez państwa demokracji ludowej ze Związkiem Radzieckim (Polska zawarła taki układ jeszcze w czasie trwania wojny – 21 kwietnia 1945 r.). Dopiero po podpisaniu Układów Paryskich z roku 1954 przewidujących remilitaryzację RFN i włączeniu jej do Organizacji Paktu Północnoatlantyckiego i w odpowiedzi na ten Układ, europejskie państwa socjalistyczne zawarły Układ Warszawski i utworzyły organizację polityczno-wojskową. Członkami tej organizacji zostały: ZSRR, Polska, Czechosłowacja, NRD, Węgry, Rumunia, Bułgaria, Albania (ta ostatnia zgłosiła wystąpienie w 1968 r.).
Zakres zobowiązań zaciągniętych w Układzie Warszawskim był szerszy niż w poprzednio zawartych układach dwu stronnych. Wg art. 4 Układu Polsko –Radzieckiego z roku 1945 strony miały obowiązek wzajemnego przyjścia sobie z pomocą, gdy jedna z nich, zostanie wciągnięta w działania wojenne, przeciwko Niemcom, które by wzniosły swoją politykę agresji, albo przeciwko innemu państwu, które w takiej wojnie sprzymierzyłoby się z Niemcami bezpośrednio, lub w jakiejkolwiek innej formie. Natomiast wg Układu Warszawskiego tzw. Casus foederis obejmował każdy przypadek napaści zbrojnej w Europie na jedno lub kilka państw stron Układu dokonanej przez jakiekolwiek państwo lub grupę państw. Układ przewidywał utworzenie zjednoczonego dowództwa sił zbrojnych, które zostaną wydzielone przez państwa do dyspozycji tego dowództwa oraz utworzenie doradczego komitetu politycznego do przeprowadzenia konsultacji i rozpatrywania spraw powstałych w związku z wykonaniem Układu.
Naczelne dowództwo Układu Warszawskiego znajdowało się w rękach radzieckich. Zarówno Doradczy Komitet Polityczny jak i Zjednoczone Dowództwo Sił Zbrojnych Układu miały swoje siedziby w Moskwie. Układ stał się gwarantem hegemonii radzieckiej w Europie Środkowej i Wschodniej. W roku 1956 ZSRR podjął samodzielną interwencję wojskową przeciw Węgrom, która spowodowała śmierć tysięcy osób. Natomiast w roku 1968 w ramach Układu Warszawskiego, wojska ZSRR, polski, Węgier, NRD i Bułgarii dokonały inwazji zbrojnej w Czechosłowacji, zmuszając ją do powrotu do systemu radzieckiego. Jedynie Rumunia była przeciwna interwencji. W roku 1985 Układ Warszawski został oficjalnie przedłużony na następnych dwadzieścia lat. Jednakże polityczne zmiany w Europie Wschodniej i koniec zimnej wojny poważnie osłabiły organizację. ZSRR rozpoczął wycofywanie wojsk z terytoriów krajów Układu Warszawskiego. W październiku 1990 r., doszło do zjednoczenia Niemiec. W roku 1991 organizacja przerwała działalność wojskową, a w czerwcu przywódcy państw członkowskich podjęli decyzję o rozwiązaniu Układu.