Muzeum papiernictwa w Dusznikach Zdroju

Historia i opis młyna papierniczego.
Jedyne w Polsce Muzeum Papiernictwa w Dusznikach Zdroju mieści się w XVII wiecznym młynie papierniczym, unikatowym zabytku techniki. Położone jest nad rzeką Bystrzycą Dusznicką, na południowych obrzeżach miasta, przy międzynarodowej trasie biegnącej w kierunku granicy z Czechami.

Pierwsze wzmianki o papierni dusznickiej i papierniku noszącym nazwisko Ambrosius Tepper pochodzą z 2 połowy XVI w. Zabudowania zachowanej papierni stanowią zespół przylegających do siebie obiektów architektonicznych, które powstawały stopniowo, w różnym odstępie czasu. Najważniejszy w tym kompleksie budynek główny młyna papierniczego, pełniący niegdyś funkcję mieszkalno - produkcyjną, wzniesiono w 1605 r. Na kondygnacji parterowej odbywała się zasadnicza produkcja papieru. Wyższa kondygnacja, konstrukcji ryglowej, mieściła mieszkania oraz pomieszczenia produkcyjne. Przestrzeń poddasza zajmowała suszarnia papieru. Budynek przykryto dwuspadowym dachem gontowym, ograniczonym od zachodu drewnianym, barokowym szczytem wolutowym, wybudowano przypuszczalnie w XVIII w.

Historię dusznickiego młyna w okresie 1562 - 1939 tworzyli papiernicy z rodu: Kretschmerów, Hellerów i Wiehrów. W XVII w. papiernia była zaliczana do najwyżej cenionych na Śląsku. Posiadała też monopol na dostarczanie papieru do wrocławskich urzędów. W XVIII w. papiernię znacznie rozbudowano i zmodernizowano, instalując w niej nowoczesne urządzenia papiernicze. Produkcję papierniczą unieruchomiono w Dusznikach w 1937 r. Dwa lata później Karl Wiehr, ostatni właściciel papierni przekazał ją miastu na cele publiczne z intencją utworzenia w zabytkowym młynie regionalnego muzeum techniki.

Papiernia w chwili przejęcia jej przez władze polskie w 1945 r. była opustoszała i zniszczona.

Z urządzeń papierniczych zachowały się jedynie wieszaki klamrowe do suszenia tektury, z XIX / XX w. oraz kilka XIX w. form służących do czerpania papieru. Zachowały się także niezwykle cenne elementy wystroju papierni - malowidła ścian i stropów w pomieszczeniach kondygnacji strychowej młyna, pochodzące z XVII - XIX w.

Muzeum Papiernictwa w Dusznikach Zdroju otwarto w 1968 r. Wznowioną rękodzielniczą produkcję papieru udostępniono zwiedzającym w 1971 r.

Historia Muzeum Papiernictwa

Po zakończeniu II wojny światowej Duszniki Zdrój znalazły się na terenie Polski. Pełnomocnik Rządu Polskiego w celu zabezpieczenia papierni przekazał ją najbliższej fabryce papieru w Młynowie k/Kłodzka. Dyrektor fabryki rozpoczął remont budynku dążąc do szybkiego uruchomienia produkcji papieru, ale jego śmierć przerwała dalsze prace. Obiekt stał kilka lat bez opieki i niszczał, zaciekały dachy, a resztki urządzeń rozkradziono i zniszczono. W 1953 roku władze miasta Duszniki Zdrój zwróciły uwagę na duży, niszczejący obiekt papierni. Kilka lat trwało pozyskanie sprzymierzeńców dla idei zachowania i odnowienia papierni jako zabytku techniki. Ścierały się też różne koncepcje: od przekazania obiektu na magazyn owoców po wyburzenie.

Papiernia w międzyczasie zdobyła wielu przyjaciół, w tym najważniejszych. W 1962 roku. Wojewódzki Konserwator Zabytków otrzymał fundusze na remont zabezpieczający. Wymieniono gonty na całym dachu, założono nowe odeskowanie. Remont trwał 4 lata. Koncepcja uruchomienia w dusznickiej papierni muzeum papiernictwa oraz czerpalni papieru zdawała się być przekonywująca. Niestety nikt nie dysponował odpowiedniki środkami finansowymi.
24 stycznia 1966 roku vice Minister Kultury i Sztuki przyjechał do Dusznik Zdroju, zwiedzał Zabytkową Papiernię oraz odbył konferencję z przedstawicielami władz wojewódzkich, powiatowych i miejskich, sugerując urządzenie muzeum papiernictwa oraz produkcję papieru w ramach resortu leśnictwa i przemysłu drzewnego. Sugestia ta została przychylnie przyjęta przez Ministerstwo Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego i już 26 stycznia 1966 roku zawarto porozumienie. Ministerstwo Leśnictwa zleciło realizację tego przedsięwzięcia Zjednoczeniu Przemysłu Celulozowo-Papierniczego w Łodzi. Remont zabezpieczający papierni kończy się i Wojewódzki Konserwator Zabytków w dniu 31 marca 1966 roku przekazuje oficjalnie papiernię przemysłowi papierniczemu pod zarząd Bardeckich Zakładów Celulozowo-Papierniczych w Bardzie Śląskim . Minister Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego powołuje Zespół Naukowo-Techniczny w składzie 11 osób, które służą wiedzą i pomocą w realizacji przedsięwzięcia. Kierownikiem Zabytkowej Papierni zostaje Jan Michał Kowalski. Sprawami technicznymi zajęło się Biuro Projektów Przemysłu Papierniczego w Łodzi, a wykonawstwem ekipy fachowców z zakładów papierniczych. Opracowania wystroju plastycznego podjęli się najlepsi artyści plastycy: prof. Stanisław Zamecznik, prof. Witold Chomicz i prof. Zygmunt Acedański.
Informacja o pracach nad utworzeniem muzeum papiernictwa w prasie i radio spowodowała napływ licznych eksponatów od fabryk, instytucji i osób prywatnych. Pierwsze dary i przekazy to: rzeźbione matryce do druku tapet (płaskie i okrągłe) z Gnaszyna, sita czerpalne i portrety papierników od władz miasta, modele maszyn papierniczych z Krakowa i Jeleniej Góry, prasy papiernicze, meble, gabloty. Napływają papiery czerpane. Wybitny czerpalnik z Jeziornej k/Warszawy Teodor Chojnowski, skompletował i wyremontował urządzenia potrzebne do uruchomienia czerpalni w Dusznikach. Wspólnym wysiłkiem papierników polskich oraz miłośników zabytków powstało w Dusznikach Zdroju żywe muzeum gromadzące eksponaty dawnej techniki papierniczej i przetwórstwa papierniczego. 26 lipca 1968 roku Minister Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego Roman Gesing dokonał otwarcia I-go etapu Muzeum Papiernictwa (fot. 07).
Dalej jednak trwały prace remontowe i adaptacyjne. Czerpalnię papieru uruchomiono w 1971 roku, drukarnię typograficzną w 1974 roku, a nową ekspozycję obrazującą wyroby polskiego przemysłu papierniczego w 1976 roku. Muzeum przez cały ten czas podlegało Bardeckim Zakładom Papierniczym w Bardzie. Od 1 stycznia 1992 roku Muzeum jest samodzielną instytucją kultury i podlega Ministerstwu Przemysłu i Handlu, 3 lata później, po reformie Ministrowi Gospodarki.
Zaistniała wtedy możliwość profesjonalnej organizacji muzeum - powstały działy merytoryczne: historyczne, oświatowy, biblioteka. W wyremontowanym młynie papierniczym zostały zmienione wszystkie ekspozycje stałe. W 1997 roku - Historia papiernictwa światowego, polskiego i śląskiego (scenariusz Józef Dąbrowski, współpraca - Teresa Windyka).
W 1998 roku - Historia techniki i technologii papiernictwa (scenariusz Maciej Szymczyk). Do obu ekspozycji koncepcję aranżacji plastycznej opracowała Bożena Makowska, a projekty plastyczne wykonał Marek Mikulski.
23 lipca 1998 roku Muzeum Papiernictwa poniosło ogromne straty w czasie kilkugodzinnej powodzi. 1 stycznia 1999 roku Samorząd Dolnego Śląska przejął nadzór na Muzeum Papiernictwa. Remonty popowodziowe zostały zakończone w 2003 roku realizacją założenia parkowo-ogrodowego.
Zapraszamy do Muzeum Papiernictwa również artystów sztuki papieru na plenery oraz indywidualne warsztaty. Sztuka papieru stanowi jedną z dziedzin sztuki w naszych zbiorach.
Muzeum Papiernictwa jest członkiem IPH - Międzynarodowego Stowarzyszenia Historyków papiernictwa oraz SPP Stowarzyszenia Papierników Polskich

Dzial Historii Papiernictwa

Merytoryczny zakres pracy Działu obejmuje historię papiernictwa w dobie rękodzielniczego wytwarzania papieru. Dział gromadzi, opracowuje i udostępnia wyroby ośrodków papiernictwa różnych obszarów geograficznych oraz przedmioty kultury materialnej dokumentujące rękodzielnicze technologie produkcji papieru. Dział prowadzi także dokumentację dotyczącą dziejów papierni dusznickiej.
Zbiory Działu sklasyfikowano w kilku zasadniczych grupach:
1. Surowce i materiały używane w rękodzielniczej produkcji papieru.
2. Papiery historyczne, ręcznie czerpane i maszynowe, będące dokumentami procesów wytwarzania.
3. Narzędzia i urządzenia związane z rękodzielniczą produkcją papieru.
4. Współczesne papierowe obiekty artystyczne i inne wytwory pracy artystów, dla których podstawowym tworzywem jest papier ( grafika artystyczna, tkanina unikatowa, książka artystyczna ).
W zbiorach Działu znajduje się najcenniejsza muzealna kolekcja unikatowych, XVII i XVIII w. portretów właścicieli dusznickiej papierni: Samuela Kretschmera, Wilhelma Kretschmera, Antona Benedikta Hellera, jego małżonki Anny Franciski Heller oraz Josepha Ossendorfa. Jej uzupełnieniem są domniemane, XIX w. portrety Josefa i Marii Wiehr, potomków ostatnich właścicieli papierni.

Spośród papierów historycznych zwracają uwagę najstarsze polskie zabytki filigranistyki, XVI w. znaki pierwszej papierni polskiej w Prądniku Czerwonym oraz bogaty zbiór papierów znakowanych filigranami dusznickiego młyna, od pocz. XVII do XIX w.
Dział Papiernictwa Współczesnego

Zakres prac Działu obejmuje historię przemysłu papierniczego od zapoczątkowania maszynowej produkcji papieru (w 1798 r.) po dzień dzisiejszy (gromadzenie, opracowywanie i udostępnianie zbiorów, działalność badawcza i edukacyjna).
Zbiory Działu:
1. kolekcja zabytkowej aparatury laboratoryjnej przemysłu celulozowo-papierniczego,
2. urządzenia wykorzystywane w przemyśle papierniczym,
3. wzorniki papierów i wyrobów papierowych,
4. modele maszyn i urządzeń papierniczych.
Udostępnianie zbiorów i działalność edukacyjna:
1. nadzór nad częścią ekspozycji muzealnej, związanej z przemysłem papierniczym: Historia techniki i technologii przemysłu papierniczego oraz Ekspozycja wielkogabarytowych urządzeń papierniczych (prezentowana na posesji muzealnej).
2. organizowanie wystaw czasowych podejmujących tematy związane z historią przemysłu papierniczego, dziejami papierów wartościowych oraz edukacją ekologiczną.
Dział zajmuje się dokumentowaniem współczesnego przemysłu papierniczego w Polsce (gromadzi i opracowuje dane na temat poszczególnych zakładów w XIX i XX stuleciu oraz prowadzi archiwum fotograficzne).
Spośród podejmowanych tematów badawczych, do najważniejszych należą:
1. dzieje przemysłu papierniczego na ziemiach polskich w XIX i XX wieku,
2. historia techniki papiernictwa w epoce maszynowej produkcji,
3. rodzaje i właściwości papierów wytwarzanych w XIX i XX w.,
4. zabytkowe techniki badania właściwości papieru.
Dział Produkcji Papieru Czerpanego

Dział prowadzi pokazową produkcję papieru czerpanego we wszystkie dni otwarcia muzeum. Posługuje się przy tym zrekonstruowanymi urządzeniami i narzędziami. Prowadzi produkcję galanterii papierowej. Jest głównym organizatorem dorocznego "Święta Papieru". Prowadzi promocję muzeum, organizując w pokazy czerpania papieru podczas imprez targowych i festynów.


Dział Historii Miasta

Gromadzi i opracowuje wszelkie przedmioty kultury materialnej związane z historią Dusznik i najbliższej okolicy. W dużej mierze są to wyroby rzemiosła artystycznego i użytku codziennego ukazujące sposób życia i działalność gospodarczą mieszkańców miasta. W zakresie historii najnowszej gromadzone są muzealia dokumentujące życie polityczne, społeczne i kulturalne miasta. Szczególnym rodzajem muzealiów są przedmioty, wydawnictwa, relacje, listy związane z rozpoczęciem działalności uzdrowiskowej w mieście przypadającej na przełom XVIII i XIX wieku.
W skład zbiorów działu wchodzą: dokumenty (urzędowe i osobiste); mapy oraz plany (odręczne, katastralne, architektoniczne miasta i okolicy); ikonografia (kolekcja filokartystyczna oraz zdjęcia z przełomu XIX i XX w., grafiki XIX i XX w,), szkło i ceramika (kufle, kielichy, szklanki, talerze).
W zbiorach na szczególna uwagę zasługuje duża kolekcja pocztówek z końca XIX i z XX wieku, licząca blisko 400 egzemplarzy.