Mongołowie i ich podboje

Na Dalekim Wschodzie powstawała potęga, która miała zaważyć w niedalekiej przyszłości na losie ziem Europy wschodniej. Mongołowie tak jak i inne narody świata zostali ukształtowani poprzez położenie geograficzne zamieszkiwanych ziem, ich naturalne cechy oraz klimat, które stały się z jednej strony przyczyną ograniczenia ich rozwoju, z drugiej zapewniły inne możliwości, wykorzystane przez nich w sposób można by rzec absolutny. Adaptując się do środowiska naturalnego wykorzystywali je maksymalnie przy niewielkim nakładzie ze swojej strony. Na stepie nie było warunków do rozwoju rolnictwa.
Ciężkie warunki naturalne wymagały od Mongołów wielkiego hartu dostosowania się do środowiska. Wśród stepów i pustyń rozrzucone były nieliczne oazy, w których od dawna żyła rolnicza ludność osiadła. Jednak to koczownicza ludność była na tych jałowych ziemiach praktycznie samowystarczalna: pożywienie i odzież otrzymywała z hodowli bydła.
Najważniejszymi zwierzętami, najbardziej cenionymi i będącymi jednocześnie oznaką wyznacznikiem bogactwa były konie. Bez koni nie można by prowadzić gospodarki pasterskiej. Były one używane jako środek transportu, do polowań oraz przy wypasie bydła i owiec. Niezastąpione były też do prowadzenia wojen. Mleko klaczy przetwarzano na ulubiony napój alkoholowy – kumys, wykorzystywano także: mięso, skóry, włosie. .
Hodowano też bydło rogate które dostarczało mięsa, mleka i skór; woły a czasem też krowy używano do zaprzęgów. Najliczniej jednak hodowano owce – to one żywiły i odziewały Mongołów, przerobiona na wojłok wełna służyła za pokrycie jurt, wozów oraz za koce. Podobne korzyści mieli z kóz ale tych hodowano znacznie mniej.

Warunki środowiskowe przyczyniły się do łączenia koczowników w różne zespoły i plemiona. Podstawową komórką była mała indywidualna rodzina . Opierała się ona tak jak i u innych ludów pasterskich na zasadach patriarchalnych, przy jednoczesnej egzogamii patriarchalnej, oraz wielożeństwie u bogatych .
Mongołowie mieszkali w jurcie która składała się z drewnianej konstrukcji obciągniętej wojłokowym nakryciem. Jurta miała średnicę około 4 metrów , była lekka przystosowana do częstych przenosin.

W XII wieku plemiona mongolskie koczujące na terenach dzisiejszej Mongolii, Mandżurii weszły w okres głębokich przemian ustrojowych i społecznych. Ich dotychczasowy ustrój uległ ostatecznemu rozkładowi, nastąpiło rozwarstwienie członków dawnej wspólnoty rodowej. Te rodziny, które potrafiły wówczas różnymi drogami zdobyć sobie dostatki i niewolników oraz uzależnić od siebie zubożałych członków rodu, znalazły się na czele wspólnot nowego typu. Zwane były ordami i miały charakter militarny. Ordy łączyły się w większe jednostki - plemiona. Rządzili nimi wodzowie, których władza nad współplemieńcami była nieograniczona. Wodzowie przyjmowali tytuł chana. Wyłoniła się grupa starszyzny plemiennej, tzw. nojonów - posiadaczy najliczniejszych stad. Powstał ustrój feudalno koczowniczy. Nojonowie tworzyli wokół siebie zbrojne drużyny, złożone z nukerów, którym za służbę wojskową płacili bydłem. W walkach między nojonami wyrastały organizacje plemienne, z których kształtowały się pierwsze państwa barbarzyńskie. Co jakiś czas jeden z wodzów jednoczył kilka plemion. Najsilniejsze z tych związków stworzyli Kereici, Najmani, Tatarzy oraz Tajdżuci, na czele których stanął Kajdu, przodek Czyngis-chana. Założył on chanat sprzymierzony z Kitanami, którzy w XI w. Pretendowali do zwierzchnictwa nad stepami mongolskimi. Stykając się z nowymi kulturami Mongołowie stopniowo zarzucili wiele ze swych tradycji a przejmowali inne.

Największym władcą Mongolii był Temudżyn . Jego ojciec władał dość obszernymi terenami w dolinie rzeki Onon. W krwawych walkach Temudżyn skupił wokół siebie szereg plemion mongolskich i w około 1197 roku sięgnął po władze chana, przybierając tytuł Czyngis-chana. Rywalizował z nim inny wódz mongolski, Dżamucha. Temudżyn z pomocą To-grula i posiłków dżurdżeńskich w 1202r. podporządkował sobie Tatarów. Następnie uderzył na rywala, któremu pomagał dawny protektor Temudżyna To-grul. Odniósł nad nim wielkie zwycięstwo, a następnie podbił Najmanów. Od tego czasu jego władza w Mongolii była niezaprzeczalna. W 1206r. na zjeździe nojonów nad Ononem, nadano mu najwyższy tytuł - chagana. Czyngis-chan przystąpił teraz tworzenia jednolitej organizacji państwowej, która miała przede wszystkim służyć celom wojennym. Głównym celem Temudżyna było zawład-nięcie bogatymi terenami rolniczymi i miastami środkowej i wschodniej Azji. W 1211r. Mongołowie wtargnęli do północnych Chin, w 1215r. zajeli Czung-tu, dzisiejszy Pekin. Równocześnie z najazdem na Chiny, Mongołowie toczyli walki w Turkiestanie . W 1219r. rozpoczął się podbój Azji Środkowej. Zaatakowali państwo chorezmijskie.
Po podbojach na wschodzie przyszedł czas na Europę W 1221 na tereny Europy zostali wysłani wywiadowcy w celu rozpoznania terenu i ludności tu żyjącej. W 1223 pokonali nad Kałką książąt ruskich i zawrócili na stepy Azji środkowej,
Czyngis-chan zmarł w 1227r. Swoje państwo podzielił na cztery części. Poszczególne części otrzymali jego trzej synowie: Ugedej - Mongolię Zachod-nią, Tuluj - Mongolię Wschodnią, Czagataj - Turkiestan. Czwartą część, obejmującą Chorezm i Step Kipczacki, otrzymał jego wnuk Batu. Jedność państwa została utrzymana przez wyznaczenie wielkiego chana, którym został Ugedej. Na wschodzie zagarnął resztę Chin, opanował Koreę i zaatakował południowe Chiny. Równocześnie prowadził walki w Iranie oraz narzucił swe zwierzchnictwo Azerbejdżanowi (1231r.) i Gruzji (1239r.)
Sbedej, który w imieniu Batu-chana objął naczelne dowództwo w 1236r. zaatakował państwo Bułgarów kamskich. W 1237r. ruszył na Ruś Zaleską, paląc kolejno Riazań, Kołomnę, Moskwę, Włodzimierz nad Klaźmą, Suzdal i Rostów. Wojska Subedeja skierowały się na południe na Czernihów i Kijów. Lecz wieść o buncie, który wybuchł na południu stepu Kipczackiego, zmusiła go do przerwania kampanii i zawrócenia spod Kozielska w stepy. W ciągu 1239r. nastąpiła krwawa rozprawa z Połowcami, którzy zostali ostatecznie rozbici. W 1240r. Mongołowie, w Europie zwani Tatarami, po rozprawieniu się z buntownikami, podjęli dalsze podboje. Po dłuższym oblężeniu zdobyli i zniszczyli Kijów, który już nigdy nie odzyskał znaczenia gospodarczego i politycznego. Opanowali tez Wołyń i Halicz. Właściwym celem tej kampanii miało być zdobycie Węgier. Dowództwo tatarskie (mongolskie) skierowało część sił przeciwko Polsce i Siedmiogrodowi, chcąc pozbawić Węgry pomocy sąsiedzkiej. W 1240r. silne pojazdy tatarskie wtargnęły do Polski i po zdobyciu przewodników wycofały się na wschód. Tatarzy powrócili do Polski. Zdobyli Sandomierz i dzieląc się na trzy części rozpoczęli pustoszenie ziem polskich. Oddział kierujący się ku Małopolsce napotkał i rozbił pod Chmielnikiem połączone rycerstwo sandomierskie i krakowskie, po czym zajął Kraków. 9 kwietnia 1241r. doszło do walnej rozprawy pod Legnicą. Zakończyła się ona pogromem chrześcijan i śmiercią księcia Henryka Pobożnego. Po spustoszeniu Śląska oraz Łużyc korpus tatarski ruszył na Morawy, aby odciąć Węgry od ewentualnej pomocy z Czech. Tymczasem główne siły tatarskie, wdarły się na Węgry i rozpoczęły w straszliwy sposób pustoszyć kraj. 11 kwietnia 1241r. pod Mohi nad rzeką Slaną Bela IV zastąpił drogę Mongołom, ponosząc całkowitą klęskę. W tym czasie korpus mongolski działający w Siedmiogrodzie zajął Hermanntadt i dotarł do Dunaju. Wojska mongolskie w pościgu za Węgrami dotarły aż do Wiednia, grożąc opanowaniem całej Zachodniej Europy. Ratunkiem dla Europy stały się spory dynastyczne po śmierci Ugedeja, w końcu 1241r. Wiosną 1242r. wojska Batuchana wycofały się aż za Karpaty.

W wyniku podbojów w XIII wieku imperium mongolskie rozciągało się od granic Polski, Litwy i Węgier po Morze Żółte, Japońskie i Południowochińskie, od tajgi południowej Syberii po Zatokę Perską, Himalaje i Półwysep Indochiński.
Mongołowie w swym imperium stanowili niewielki procent ludności – kilkanaście tysięcy wojowników wraz z rodzinami, stanowili warstwę panującą która jednak szybko rozpłynęła się w masie podbitej ludności.
Na podbitych terenach stosowali terror mający na celu sparaliżowanie woli obrony i zasianie strachu wśród ludności – wycinali mieszkańców kilku miast po czym kolejne same się poddawały.
Mimo podbojów licznych terenów rolniczych podstawą ich egzystencji pozostawała hodowla, na rolników nakładali różne daniny, podobnie działo się z rzemieślnikami podbitych miast.
Organizacja państwowa w tym potężnym imperium została oparta o stworzony przez Czyngis – chana system dziesiętny. Tatarzy koczowali rodzinami i prowadzili gospodarkę indywidualną, pozostawali jednak zależni od swego dowódcy, który przydzielał im pastwiska. Gorszy los spotkał ludność krajów podbitych, od których ściągano daniny na rzecz państwa. Na zajętych ziemiach utrzymywali istniejący tam porządek i system władzy, zadowalając się posłuszeństwem i wysokimi daninami, w wielu wypadkach nie zostawiali nawet swoich wojsk dla utrzymywania porządku, jednak w razie konieczności interweniowali natychmiast i przerażająco skutecznie – zmieniając krajobraz w jedno dymiące pogorzelisko.
Mongołowie na podbitych terenach nie prowadzili polityki osiedleńczej. Zgodnie z systemem rodowym Tatarzy nie wtrącali się w sprawy wewnętrzne podbitych terytoriów. Pozostawiali stan prawny taki jak zastali, jedyną oznaka ich panowania byli namiestnicy zwani baskami.

Dzieje imperium mongolskie to nieustanny czas wojen, grabieży okropnych dzikich mordów.
Liczne zwycięstwa Mongołowie mogli osiągać dzięki silnej, dobrze zorganizowanej armii. Wojsko mongolskie uzupełniane było na zasadzie powszechnego obowiązku służby wojskowej. Na wypadek wojny na wezwanie chana lub jego namiestników obowiązani byli stawić się wszyscy mężczyźni zdolni do noszenia broni, a więc od wieku młodzieńczego do lat sześćdziesięciu, pochodzący zarówno z klasy feudalnej, jak i spośród ludności zależnej i poddanej. Armia mongolska składała się w zasadzie z jednego rodzaju wojska. Była to bardzo ruchliwa i zwrotna jazda.
Kubilaj był ostatnim wielkim chanem, którego autorytet uznawano w całym świecie mongolskim.
Upadek imperium związany był z „przerostem terenu” nad możliwością sprawnego ściągania podatków i sprawowania nad nim kontroli, buntami podbitej ludności osiadłej, oraz szybką i głęboka asymilacją Mongołów do podbitej ludności.

Uważam że dobrze się stało że imperium to upadło ponieważ w gruncie rzeczy było to lud bardzo prymitywny nie wnoszący nic do światowego dziedzictwa kulturalnego.
Z pewnością Europa pod panowaniem Mongołów nie wykształciłaby tak wspaniałej kultury.

Bibliografia
1. L. Bazylow, Historia Mongolii, Warszawa 1981,
2. B. Zientara Historia Powszechna średniowiecze, Warszawa 1994