Kultura i sztuka w państwach totalitarnych (Niemcy, Włochy, Rosja)

Szczególną rolę w procesie tworzenia ,,państwa socjalistycznego’’ odgrywała kultura, całkowicie podporządkowana ideologii i władzy komunistycznej. Ostra cenzura eliminowała treści, które odbiegały od przyjętej linii politycznej i nie były odpowiednio nasycone ideologią. Zresztą w początkowym okresie twórcy radzieccy z autentycznym przekonaniem i entuzjazmem propagowali idee komunizmu i wierzyli w słuszność pierwszego na świecie systemu sprawiedliwości społecznej. Kultura radziecka lat dwudziestych korzystała z bardzo ożywionych kontaktów, jakie rosyjscy artyści, pisarze i poeci mieli z kulturą europejską w okresie przed 1918r. W Związku Radzieckim chętnie przyjmowano wówczas wszelkie koncepcje nowej sztuki, uważano bowiem, że rodząca się dopiero, wspaniałą rzeczywistość można wyrazić jedynie całkowicie nowymi środkami. Połączenie nowych idei, na których oparło się państwo komunistyczne, z awangardowymi tendencjami artystycznymi panującymi w Europie przyniosło rezultat w postaci wielu wybitnych i niepowtarzalnych na skalę światową dokonań artystycznych. Należała do nich radziecka sztuka plakatowa, awangardowa poezja, sztuka filmowa i architektura. Filmy Siergieja Eisteina to dziś klasyka filmowa. Do najwybitniejszych twórców tego okresu poszukiwań artystycznych zalicza się Włodzimierza Majakowskiego, poetę, plakacistę i reżysera filmowego, który, mimo entuzjazmu jej strony negatywne. Swoboda artystyczna sprawiała, że mimo poparcia dla państwa socjalistycznego twórcy zachowywali niezależność sądów. To zaś było sprzeczne z zasadami stworzonego przez Stalina państwa totalitarnego, które dążyło do kontroli zarówno czynów, jak i mysli obywatela. Zaczęto więc urzeczywistniać idee tzw. Nowej kultury socjalistycznej. Zaciekle tępiono wszelkie przejawy artystycznej awangardy pod zarzutem ,,sztuki burżuazyjnej’’, słusznie obawiając się, że w ślad za wolnością artystyczną musi pojawić się wolna myśl, tak niebezpieczna dla totalitarnego systemu. Wskutek biurokratycznych prześladowań działalność, samobójstwo popełnili Majakowski i poeta Sergiusz Jesienin. Nie potrafili się pogodzić z odrzuceniem ich przez rewolucję, która przecież uwielbiali i sławili. W 1932r. Proklamowano oficjalnie nowa kulturę, tzw. Realizm socjalistyczny, potocznie zwany socrealizmem. Wtłaczał on sztukę i literaturę w określone z góry formy i narzucał im pożądane treści. Kultura miała odtąd ,,odzwierciedlać wiernie rzeczywistość’’, jednakże punktem odniesienia tego nowego ,,realizmu’’ wcale nie było otaczające twórcę życie, ale..odgórne dyrektywy partii komunistycznej. Podobnie jak propaganda, artysta miał obrazować sukcesy państwa socjalistycznego, rozwój przemysłu, oświaty, sojusz robotniczo-chłopski, postać wodza, chlubne tradycje rewolucji i jej bohaterów. Krytykować można było jedynie Rosję przedrewolucyjną, wrogów państwa socjalistycznego i ,,burżuazyjnych wyzyskiwaczy’’. Propagandowa funkcja socrealizmu zwiększa jego zainteresowanie środkami masowego przekazu: filmem, plakatem, literaturą popularną, prasą. Dużą rolę odgrywała także socrealistyczna architektura. Potężne gmaszyska miały sugerować wielkość socjalistycznego państwa. Ich konstrukcja nawiązywała do architektury klasycznej, rygorystycznie uporządkowanej. Fasady socjalistycznych budowli zdobiono ważnymi treściami propagandowymi. W rezultacie realizm socjalistyczny stawał się sztuką całkowicie oderwaną od rzeczywistości. Pokazywał świat wyimaginowany, nieprawdziwych ludzi i wymyślone sytuacje. Postawienie na pierwszym planie kryteriów ideologicznych kosztem artystycznych powodowało jednocześnie obniżanie się poziomu literatury i sztuki. Realizm socjalistyczny objął także kulturę masową. Szczególnie popularną jej formą stały się wszelkie masowe przedsięwzięcia, jak defilady, imprezy sportowe i pochody, które miały pokazywać entuzjazm młodzieży, powszechną radość i poparcie dla systemu. Twórców, którzy nie chcieli podporządkować się ideologii, poddawano represjom. Ich dzieła nie miały najmniejszych szans na upowszechnienie. ,, Do szuflady’’ pisywał m.in. krytyczny wobec totalitarnego państwa i stalinizmu Michaił Bułhakow.