Humanizm i renesans w Polsce

Początki humanizmu w Polsce
Polska była krajem do którego idee humanizmu dotarły bardzo szybko i w którym myśl humanizmu i kultury renesansu osiągnęła najwyższy poziom. Związane było to z ożywionymi kontaktami, jakie Polska utrzymywała z Europą Zachodnią, zwłaszcza poprzez młodzież wyjeżdżającą na uczelnie zagraniczne, gdzie bardzo szybko zetknęła się z ideami humanizmu (już ok. I poł XV w). W kraju początek humanizmu to ok. 70-80 lata XV wieku, kiedy to otworzone zostały na UJ studia nad dziełami starożytnych Greków, Rzymian, czyli tzw. HUMANIORIA. Następnie zaś końcem lat 80-tych powstały w Krakowie dwa pierwsze koła humanistyczno-literackie, założone przez przybyłych z zagranicy humanistów: Filip Buonaccorsi (Włoch zwany także Kallimachem); Konrad Celtis niemiecki humanista. Szczególnym impulsem dla rozwoju myśli humanistycznej i kultury renesansu stało się małżeństwo Zygmunta Starego z Włoszką Boną Sforza w 1518 roku. Wraz z nią do Polski przybyło wielu włoskich artystów- humanistów, malarzy, architektów, rzeźbiarzy. W efekcie tego dwór ostatnich Jagiellonów stał się zaraz po UJ drugim potężnym ośrodkiem humanizmu. Mecenat ostatnich Jagiellonów nie szczędził środków na wspieranie twórców renesansu, pełniąc także bardzo ważną rolę.

Dużą rolę odegrała też oficyna drukarska. Powstała już w 1473 roku a dwa lata później została wydana pierwsza książka w języku polskim- Biblia. Potem oficyna rozrosła się. Główni właściciele drukarni: Florian Ungler, Jan Haller, Hieronim Wietor. Końcem XVI w. działało już na terenie RP 87 oficyn drukarskich, rocznie wychodziło z nich ponad 5 tys. książek. Dzięki temu myśl humanistyczna w Polsce mogła się rozwijać i zataczać coraz większe kręgi.

Główne ośrodki humanizmu w Polsce
Głównym ośrodkiem humanizmu był Uniwersytet Jagielloński zwany NAUK PRZEMOŻNYCH PERŁĄ. Panował tam niezwykły poziom nauki, zwłaszcza w naukach przyrodniczo-matematycznych, ale nie tylko, ponieważ studiowano też Humaniorium- Owidiusza, Cycerona, łacinę, grekę, hebrajski. O wysokim poziomie świadczą też dzieła m.in. Mikołaja Kopernika ”O obrotach sfer niebieskich”- 1543 rok (M. Kopernik zrewolucjonizował pojęcie o układzie słonecznym; wybitny matematyk, twórca teorii: „Zły pieniądz zawsze wypiera z rynku pieniądz dobry”, zbudował umocnienia Warmii, bronił Fromborka, świetny strateg, znawca anatomii człowieka, duchowny). Uniwersytet ten przyciągał młodzież nie tylko z Polski, ale i z całej ówczesnej Europy- 40% studentów stanowiła młodzież z zagranicy.
Drugim ośrodkiem był dwór ostatnich Jagiellonów, o czym może świadczyć m.in. mecenat tych władców.
Rolę ośrodków odgrywały też czasem dwory niektórych biskupów:
Grzegorza z Sanoka (utrzymywał kontakty z Erazmem z Roterdamu)
Pawła Tarnowskiego (krak. wykładowca prawa na UJ)
Piotra Myszbowskiego
Erazma Ciołka
Również dwory magnatów na czele z:
Janem Zamojskim (ufundował Zamość, gdzie utworzył Akademię Zamojską- znaną z nauk społ-prawnych; studiował w Krakowie, Strasburgu, Padwie);
Kiszków i Radziwiłłów na Litwie
Dwory niektórych zamożnych mieszczan:
Decjuszy- Kraków
Boenerów- Lwów
Jana Dantyszka- mieszczanin krakowski

W rozwoju humanizmu duże znaczenie odegrały też szkoły różnego typu, których w Polsce działało ok. 4 tys. najniższego szczebla, oprócz tego również kilkanaście gimnazjów protestanckich na czele z gimnazjum w Pińczowie, Lesznie, Toruniu, Poznaniu, Królewcu. Wysoki poziom osiągały też kolegia jezuickie, oraz założony przez S. Batorego Uniwersytet w Wilnie. Dzięki rozwojowi szkolnictwa świetny poziom reprezentowała polska wiedza, nauka.

NAUKA:
MATEMATYKA: Wojciech z Brudzewa, Marcin Król z Żurawicy, Jan z Ludziska;
GEOGRAFIA: kartograf Bernard Wapowski (mapa Sarmacji i Polski);
MEDYCYNA: Józef Struś z Poznania, Wojciech Oczko;
HISTORYCY: Maciej Miechowita (rektor UJ, autor dzieła pt. „Traktat o dwóch Sarmacjach”); Marcin Kromer (autor dzieła pt. „Polonia”); Marcin Bielski (autor „Kroniki Świata”- pierwsza próba napisania historii powszechnej w Polsce);
PRAWO: Jan Ostroróg (twórca teorii suwerenności władzy królewskiej); Stanisław Orzechowski (obrońca polskiej demokracji szlacheckiej, autor „Wzór korony polskiej”);
PUBLICYSTYKA: Andrzej Frycz Modrzewski (autor „O naprawie RP”);
MUZYKA: Wacław z Szamotuł, Marcin Leopolita, Tomasz Szadek, Cyprian Bazylik, Mikołaj Gomółka, Jakub Polak.

ARCHITEKTURA:
przebudowa zamku Wawelskiego, czym kierował Franciszek Florentczyk;
budowa kaplicy Zygmuntowskiej- Bartłomiej Berrecci;
nagrobek K. Jagiellończyka- Wit Stwosz;
Sukiennice krakowskie- Jan Maria Padovano;
zamki w Piaskowej Skale, Baranowie (na wzór zamku wawelskiego);
Ratusze w Poznaniu, Sandomierzu, Tarnowie.