III deklinacja

Rzeczowniki w III DEKLINACJI mają różne zakończenia w N.sg. lecz wszystkie w G.sg. maja taką samą końcówkę –is. W III DEKLINACJI wyróżniamy 3 grupy tematowe zwane typami: - spółgłoskowy,
- samogłoskowy,
- mieszany,

Różnią się między sobą końcówkami przypadków, tzn. Abl.sg, G.pl, N.pl – tylko dla rodzaju nijakiego. Pozostałe przypadki- końcówki- są takie same.


Typ spółgłoskowy Typ samogłoskowy Typ mieszany
Abl.sg. -e -i -e
G.pl. -um -ium -ium
N.pl -es -aMF N -es -iaF N -es -a MF N


Par-i-syllaba taka sama ilość sylab w G i N.sg.
Avis, avis- ptak
Fames, famis- głód
Auris, auris- ucho
Navis, navis- okręt

Im-par-i-syllaba nierówna ilość sylab w N i G.sg.
Homo, hominis- człowiek
Lectio, lectionis- lekcja
Carmen, carminis- pieśń
Valetudo, valetudinis- zdrowie

TYP SPÓŁGŁOSKOWY – według tego typu odmieniaja się imparisylaby, które przed końcówką –is, w G.sg. mają 1 spółgłoskę,

WYJĄTKI GRUPY I:
Pater, partis- ojciec
Mater, matros- matka
Father, fathris- brat
Senex, senis- starzec
Vates, vatis- wieszcz
Canis, canis- pies
Juvenis, juvenis- młodzieniec
Parentes, parentum- rodzice

N. homo homin- es N. lectio lection- es
G. homin- is homin- um G. lection- is lection- um
D. homin- i homin- ibus D. lection- i lection- ibus
Acc. homin- em homin- es Acc. lection- em lection- es
Abl. homin- e homin- ibus Abl. lection- e lection- ibus
V. homo homin-es V. lectio lection- es






N. Carmen carmin- a N. senex sen- es
G. carmin- is carmin- um G. sen- is sen- um
D. carmin- i carmin- ibus D. seni- i sen- ibus
Acc. carmen carmin- a Acc. sen- em sen- es
Abl. carmin- e carmin- ibus Abl. sen- e sen- ibus
V. carmen carmin- a V. senex sen- es


TYP SAMOGŁOSKOWY- rzeczowniki które w N.sg. zakończone są na –e, -al., -ar, np.

Mare, maris- morze
Animal, animalis- zwierze
Exemplar, exemplaris- przykład

GRUPA II:
Parisylaby zakończone w N.sg. na –is, rodzaju żeńskiego, pochodzenia greckiego (Acc.sg- in)

Dosis, dosis- dawka

GRUPA III:
Parisylabiczne nazwy miast i rzek zakończone w N.sg. na –is, ( Acc.sg. –im) np.

Tiberis, tibers- Tybr
Neapolis, neapolis- Neapol

GRUPA IV:
Przymiotniki o stopniu równym,

N. mare mar- ia N. dosis dos- es
G. mar- is mar- iem G. dos- is dos- ium
D. mar- i mar- ibus D. dos- i dos- ius
Acc. mar- em mar- ia Acc. dos- in dos- es
Abl. mar- i mar- ibus Abl. dos- i dos- ibus
V. mare mar- ia V. dosis dos- es

TYP MIESZANY- imparisylaby które przed końcówką –is, w G.sg. mają grupę samogłosek,

Pars, partis- część, strona
Mel, melis- miód

GRUPA II
Parisylaby zakończone w N.sg. na –es, -is (łac. Pochodzenia) np.

Fames, famis- głód
Aulis, Aulis- ucho
Avis, avis- ptak

N. paris part- es N. mel mell- a
G. part- is part- ium G. mell- is mell- ium
D. part- i part- ibus D. mell- i mell- ibus
Acc. part- em part- es Acc. mel mell- a
Abl. part- e part- ibus Abl. mell- e mell- ibus
V. pars part- es V. mel mell- a





N. avris avr- es
G. avr- is avr- ium
D. avr- i avr- ibus
Acc. avr- em avr- es
Abl. avr- e avr- ibus
V. avr- is avr- es

WYJĄTKI !!!
I W ODMIANIE

1. vis- siła (regularnie rodzaju żeńskiego)

N. vis vires
G. ------- virum
D. ------- vius
Acc. vim vires
Abl. vi viribus
V. ------- vires

2. vas, vasis- naczynie (nautrum, wyjątek rodzajowy)
Rzeczownik ten odmienia się regularnie w sg. i pl. ale w pl. według II DEKLINACJI

N. vas vas- a
G. vas- is vas- orum
D. vas- i vas- is
Acc. vas vas- a
Abl. vas- e vas- is
V. vas vas- a

3. Rzeczowniki zakończone w N.sg. na –ma, regularnie odmieniają się według typu spółgłoskowego są regularnie rodzaju nijakiego, są pochodzenia greckiego, regularnie się odmieniają tylko w D. i Abl.pl. zamiast –ibus, mają -is.

Gramma, grammatis- gram
Neoplasma, neoplasmatis- nowotwór
Carcinoma, carcinomatis- rak złośliwy (konktretna odmiana)

N. gramma grammat- a
G. gramma- tis grammat- um
D. grammat- i grammat- is
Acc. gramma grammat- a
Abl. grammat- e grammat- is
V. gramma grammat- a

II W ODMIANIE

Męskiego są: mons, montis- góra
Pons, pontis- most
Fons, fontis- źródło
Dens, dentis- ząb

Żeńskiego są: arbo, arboris- drzewo

Nijakiego są: vas, vasis- naczynie
Os, osris- usta
Os, ossia- kość
Cor, cordis- serce


WAŻNOŚĆ REGUŁ
I PRZY OKREŚLANIU TYPU

1. sprawdzamy czy wyraz nie kończy się na: -a, -ar, -al.
2. liczymy ilość sylab :

a) imparisylaba- sprawdzamy ilość głosek przed -is w G.sg.
b) parisylaba- zwłaszcza zakończona na –is, sprawdzamy pochodzenie,

II PRZY OKREŚLANIU RODZAJU
bierzemy pod uwagę tę którą da się wyróżnić jak najdłuższą

RODZAJE RZECZOWNIKÓW:

MĘSKIEGO- żeby rzeczownik był rodzaju męskiego musi kończyć się na: o, or, os, er natomiast imparisylaby na –es,

ŻEŃSKIEGO- żeby rzeczownik był rodzaju żeńskiego musi kończyć się na: as, aus, is, x, do, go, is natomiast parisylaby na –es,

G.sg. –utis, -udis,

NIJAKIEGO- kończą się na: a, n, c, e, k, ar, ur, us,

G.sg. –eris, -oris, -uris,


PRZYMIOTNIKI III DEKLINACJI

Saluber salubris Salubre Zdrowy
Acer Acris Acre Ostry
Celer celeris celere Szybki

Brevis brevis breve Krótki
Facilis facilis Facile Łatwy
Similis similis simile Podobny

recens recens Recens G.sg. RECENTIS Święty
felix felix Felix G.sg. FELICIS Szczęśliwy
diligens diligens diligens G.sg. DILIGENTIS Pilne


ZAPIS SŁOWNIKOWY:

Saluber, bris, bre
Acer, cris, cre
celer, is, e

brevis, e
facilis, e
similes, e

recens, recentis
felis, felicis
diligens, diligentis

N. acer acris acre N. acres acres acria
G. acris G. acrium
D. acri D. acribus
Acc. acrem acrem acre Acc. acres acres acria
Abl. acri Abl. acribus
V. acer acris acre V. acres acres acria