Przegląd wybranych grup pajęczaków

Na obszarze całej Polski występuje ponad 750 gatunków pająków.

Wśród pajęczaków wyróżniamy:
Pająki odznaczają się zupełnym zatarciem segmentacji. Pierwsze odnóża gębowe zakończone są wielkimi kolcami jadowymi. Gruczoły przędne, wytwarzające pajęczynę, uchodzą na końcu odwłoka. Niektóre gatunki, np. różne krzyżaki tkają powszechnie znane sieci łowne. Inne używają pajęczyny tylko do budowy gniazd i oprzędów, chroniących złożone jaja, zdobycz zaś chwytają w biegu lub w skoku. Tak postępują nasze małe skakuny (ok 5-6mm) i tropikalne ogromne ptaszniki (8-9mm). Jeden z gatunków krajowych –topik- żyje w płytkich zarośniętych wodach, budując z pajęczyny prawdziwy podwodny dzwon nurkowy, wypełniony powietrzem. Pająki żywią się niemal wyłącznie owadami. Same są niszczone przez owady drapieżne, inne pająki, żaby, jaszczurki, wiele ptaków i wiele ssaków. Co do wpływu, jaki poszczególne gatunki lub rodzaje wywierają na całość biocenozy, nagromadzono już obszerną wiedzę, ale niezmiernie dużo zjawisk pozostaje jeszcze nie wyjaśnionych. Intensywne badanie nad życiem pająków prowadzi się na całym świecie, także i w Polsce.

Skorpiony to duże (do 20 cm) pajęczaki o charakterystycznym wyglądzie. Ich głowotułów jest jednolity a odwłok ma wyraźną segmentację i dzieli się na dwie części:
- grubszą, połączoną z głowotułowiem
- cieńszą, bardziej ruchliwą, zakończoną kolcem jadowym.
Szczękoczułki i nogogłaszczki zakończone są szczypcami. Nogogłaszczki są wyraźnie większe od pozostałych odnóży. Skorpiony są jajożyworodne, a ich samice opiekują się młodymi. Żywią się głównie owadami. Zdobycz małą i słabą przytrzymują po prostu szczypcami i rozszarpują małymi szczypcami odnóży gębowych I pary. Zdobycz większą i oporną chwytają szczypcami i zabijają ukłuciem kolca jadowego, którego używają też do obrony. Zamieszkują przede wszystkim kraje o klimacie gorącym i ciepłym. Niezbyt odporne na wysychanie kryją się zwykle w miejscach ocienionych, a żerują przeważnie nocą. Jad niektórych gatunków tropikalnych może być niebezpieczny dla człowieka. W Europie małe, niegroźne gatunki są dość pospolite w krajach położonych nad Morzem Śródziemnym i Czarnym.

Kosarze są często mylone z pająkami, kiedy chybotliwie biegają po ścianach domów na swych długich nogach. Można je łatwo odróżnić, ponieważ ciało kosarza tworzy jedną zwartą całość , kulistą lub owalną. Kosarz złapany za nogę odrzuca ją i zostawia napastnikowi, a sam sprawnie ucieka na pozostałych siedmiu. Utracone odnóża nigdy się nie regenerują. Są drapieżnikami, ale niektóre zjadają martwe szczątki zwierzęce, bywa, że wysysają soki z uszkodzonych części roślin. Wiele gatunków kosarzy żyje na terenie Polski. Są również istotnym ogniwem biocenoz, zwłaszcza uboższych jak np. piętro roślinności alpejskiej w górach. W bogatszych np. w lasach, ustępują znacznie innym stawonogom.

Roztocze są najmniejsze ze wszystkich pajęczaków. Większość nie przekracza 1mm długości. Ciała ich, bez śladu segmentacji, mają kształt owalny, nieco spłaszczony. Z wyjątkiem kleszczy wszystkie mają oskórek niezmiernie cienki, muszą więc żyć w środowiskach wilgotnych i nie potrzebują narządów oddechowych. Z zasady są ślepe. Jest to grupa najbardziej zróżnicowana i obejmuje zwierzęta najsilniej wyspecjalizowane. Zamieszkują wszelkie środowiska lądowe, wiele środowisk słodkowodnych, a nawet niektóre morskie. Większość żyje wolno i odżywia się innymi drobnymi zwierzętami. Do pasożytniczych roztoczy zaliczamy:
- Kleszcze, które ssą krew bezkręgowców lądowych i jak to zwykle bywa z organizmami krwiopijnymi , przenoszą różne choroby: w USA niebezpieczną dla ludzi plamistą gorączkę Gór Skalistych, inne zaś gorączkę teksańska, przenoszą także wirusy zapalenia mózgu, boreliozę. Kleszcze ssą krew przez dwa dni. W tym czasie odbywa się ich wzrost i rozwój. Jednorazowo pobieraja sporą ilość krwi, czasem setki razy przekraczając swoją objętość.

- Świerzbowce żyją w naskórku człowieka i innych ssaków, drążąc korytarze co jest niezmiernie dokuczliwe. Z żywiciela na żywiciela przenoszą się przy bezpośrednim kontakcie, na przykład przy uścisku ręki. Wiele gatunków roztoczy jest szkodnikami roślin uprawnych, inne pasożytują w uszach psów, kotów i królików.

Inne roztocza to:
- Wodopójki są to milimetrowe, jaskrawoczerwone kuleczki, wiosłujące czterema nogami. Są niebezpiecznymi drapieżcami w swojej klasie wielkości.
- Mechowce są to roztocza glebowe, które obecnie występują w wielkich ilościach właściwie w każdej glebie. Żywią się próchnicą i spełniają funkcje podobne do innych glebożerców, tyle, że nie spulchniają gleby, gdyż są za małe.
- Niezliczone gatunki roztoczy ssą soki roślin, również uprawnych: szpeciele, przędziorki. Czynią szkody w zapasach żywności np.rozkruszki.

Zaleszczotki to drobne, kilkumilimetrowe, spłaszczone grzbieto-brzuszne pajęczaki. Na szczypcowatych nogogłaszczkach uchodzą gruczoły jadowe. Gruczoły przędne mają natomiast ujścia na szczękoczułkach. Przędą gniazda, gdzie rozmnażają się, linieją i w których w naszym klimacie zimują. Żyją najczęściej w ściółce leśnej i żywią się jeszcze mniejszymi od siebie owadami i pajęczakami.