Europa po kongresie Wiedeńskim

Po pokonaniu Napoleona pod Lipskiem w 1814 w Wiedniu spotkali się przedstawiciele zwycięskich państw-car Rosji, ministrowie Anglii, Austrii i Prus, aby przywrócić w Europie porządki sprzed rewolucji francuskiej i sprzed epoki napoleońskiej. W myśl podjętych decyzji dokonały się zmiany na mapie Europy- Francja powróciła do granic sprzed podbojów napoleońskich, Księstwo Warszawskie zostało okrojone na rzecz Prus i Austrii i przekształcone w Królestwo Polskie, połączone unią personalną z Rosją. Austria odzyskała również utracone w czasie wojen z Napoleonem tereny w północnych Włoszech. Prusy oprócz części Księstwa Warszawskiego otrzymały część Saksonii, Pomorze Szczecińskie, Nadrenię i Westfalię. Odtworzone zostało państwo kościelne zlikwidowane przez Napoleona. Szwecja została połączona z Norwegią, a katolicka Belgia z protestancką Holandią utworzyły Królestwo Niderlandów.

Zgodnie z zasadą legitymizmu i restauracji na trony miały powrócić dawne dynastie usunięte przez rewolucje lub Napoleona. Cofnięto wszystkie postępowe przedsięwzięcia epoki napoleońskiej, jak np.: zaprzestano obowiązkowych szczepień przeciwko ospie, zdemontowano oświetlenie ulic w Rzymie i zniszczono ogród zoologiczny w Turynie. Decyzje podejmowano w imieniu różnych narodów europejskich nie licząc się z ich opinią i interesami. Niemcy i Włochy, które chciały utworzyć zjednoczone państwo nadal miały być rozbite na liczne drobne państewka, natomiast Belgowie, którzy pragnęli posiadać odrębne, niezależne państwo połączeni zostali z Holandią. Cofnięte zostały wszelkie postępowe reformy epoki napoleońskiej i powrócić miał konserwatywny sposób sprawowania władzy. Obradujący w Wiedniu zdawali sobie sprawę, że ich nie popularne decyzje mogą stać się przyczyną różnych ruchów rewolucyjnych. W związku z tym z inicjatywy cara Rosji powstała organizacja-Święte Przymierze, które miało wspierać się wzajemnie w tłumieniu wszelkich przejawów niezadowolenia. Do Świętego Przymierza nie przystąpiły USA, które nie chciały ingerować w sprawy europejskie, państwo papieskie z uwagi na prawosławną Rosję, a także sama Anglia nie była zainteresowana ściślejszym związkiem z organizacją, której czołowe miejsce zajmowali monarchowie absolutni

Zgodnie z przewidywaniami wkrótce w Europie widoczne były przejawy niezadowolenia społecznego, zwłaszcza, że rozbudowany został system policyjny i szpiegowski, śledzono wszystkie przejawy samodzielnej myśli, szpiegowano młodzież, urzędników, tępiono niezależną prasę.
Już w latach 20. zaczęły się rozwijać tendencje zjednoczeniowe we Włoszech. Wybuchły powstania w Neapolu i Piemoncie, ale interwencja Austrii uniemożliwiła wprowadzenie tu konstytucyjnych rządów. W latach 30. hasło zjednoczenia podjęła organizacja Młode Włochy.

W Hiszpanii pod wpływem ruchów liberalnych król musiał przywrócić konstytucję z okresu napoleońskiego. Na pomoc przyszła Francja wysyłając do Hiszpanii własne wojska, by opanowały sytuację rewolucyjną. Ponad 100 liberałów zawisło na szubienicy, konstytucja została odrzucona i przywrócono absolutyzm monarszy.

Jedynym państwem na kontynencie europejskim, gdzie walka zakończyła się powodzeniem, była Grecja, która w 1821 wystąpiła przeciwko Turcji, a w rok później ogłosiła niepodległość. Było to możliwe, ponieważ Grecy uzyskali poparcie innych państw. Najpierw Rosja dążyła do osłabienia Turcji, by zająć cieśniny czarnomorskie, a następnie Francja i Anglia poparły Grecję, bo nie chciały nadmiernego wzrostu potęgi Rosji.

W tym czasie zaczęły wybuchać walki narodowo-wyzwoleńcze w koloniach hiszpańskich w Ameryce Południowej. Państwa Świętego Przymierza zamierzały wysłać tam swoje wojska w celu stłumienia ruchów rewolucyjnych. Sprzeciwiła się temu Anglia, która widziała możliwość zdobycia dla siebie w Ameryce Południowej rynków zbytu. Ponadto Stany Zjednoczone głosiły wówczas hasło „Ameryka tylko dla Amerykanów” i odmówiły państwom europejskim prawa wtrącania się w sprawy amerykańskie. Z kolonii powstały więc niepodległe państwa: Boliwia, Columbia, Argentyna, Chile, Wenezuela, Ekwador, Peru. Wkrótce walka o wyzwolenie spod zależności kolonialnej państw europejskich przy poparciu USA podjęły kolonie w Ameryce Środkowej. Nieudana próba interwencji osłabiła pozycję Świętego Przymierza.

Najsilniejszym państwem po kongresie wiedeńskim w Europie była Rosja, a car uważany był za najbardziej liberalnego władcę. Jednak w Rosji zwalczane były wszelkie próby reform, opozycja była surowo karana, zsyłana na Sybir, kontrolę sprawował rozbudowany system policyjno-szpiegowski. Taka polityka wywoływała sprzeciw w społeczeństwie rosyjskim, a zwłaszcza wśród oficerów, inteligencji i postępowej szlachty. Powstawały organizacje spiskowe, które stawiały sobie za cel obalenie cara. Kiedy w 1825 zmarł car Aleksander II i nastało bezkrólewie spiskowcy zwani „dekabrystami” zamierzali odmówić złożenia przysięgi jego następcy. Akcja nie powiodła się, a młodzi rewolucjoniści zostali skazani na śmierć lub pobyt na Syberii. Złamanie powstania dekabrystów dało carowi pretekst do jeszcze silniejszego terroru. Z wojska i urzędów suwano ludzi myślących niezależnie, szerzyło się przekupstwo i samowola urzędników. Carat stosował również politykę bezwzględnego ucisku wobec narodów podbitych przez Rosję, co również wywoływało oburzenie i prowadziło do podejmowania walk niepodległościowych, czego przykładem jest wybuch powstania listopadowego w Królestwie Polskim.

We Francji nastąpiła restauracja dynastii Burbonów, a wraz z nimi powróciła arystokracja, która otrzymała ze skarbu odszkodowania za utracone w czasie rewolucji majątki oraz zaczęła odgrywać pierwszoplanową rolę w państwie, czego nie mogła zaakceptować burżuazja. 27.07.1830 w Paryżu wybuchła rewolucja. Po kilku dniach walk wojska królewskie wycofały się i sam monarcha opuścił stolicę. Burżuazja nie wykorzystała swojego zwycięstwa, by przywrócić we Francji republikę. Zadawalała się wprowadzeniem konstytucji licząc, że monarchia konstytucyjna będzie broniła jej interesów przed ludem. Dlatego też oddali władzę w ręce Ludwika Filipa z bocznej linii Burbonów, który zgodził się zaprzysiądz konstytucję.

W sierpniu 1830 wybuchła również rewolucja w Belgii. Belgowie, którzy byli gorzej traktowani od Holendrów postanowili zerwać ten związek i ogłosili niepodległość. Król Holenderski poprosił państwa Świętego Przymierza o pomoc, ale Francja i Anglia uznały niepodległość Belgii. Z interwencją wybierał się tylko car Rosji, ale wybuch powstania listopadowego w Królestwie Polskim pokrzyżował te plany.

Pod koniec lat 40.w Europie wystąpił nieurodzaj, co jeszcze bardziej pogorszyło sytuacje najbiedniejszych grup społecznych. W wielu miastach dochodziło do zaburzeń, podczas których wdzierano się do magazynów i sklepów, by zdobyć żywność. W 1848 przez Europę przeszła nowa fala rewolucji zwana Wiosną Ludów. Jako pierwsza wybuchła rewolucja we Francji, gdzie 22.02. doszło do walk ulicznych w Paryżu. Oskarżono urzędników o różne manipulacje i afery finansowe. Król uciekł z miasta, schroniło się też wielu ministrów. W Paryżu utworzony został rząd tymczasowy, który proklamował republikę i ogłosił deklarację o prawie do pracy. W Paryżu utworzone zostały Warsztaty Narodowe, w których wszyscy bez względu na wykształcenie mogli znaleźć pracę fizyczną. Ogłoszono również dekret wznoszący cenzus majątkowy podczas wyborów i wprowadzono powszechne głosowanie, a dzień pracy skrócono do 10h. Burżuazja nie była jednak zainteresowana powiększeniem uprawnień robotników i postanowiła zahamować proces przemian. Doprowadziła do skłócenia robotników i chłopów tłumacząc mieszkańcom wsi, że to oni utrzymują Warsztaty Narodowe płacąc zwiększone podatki. W wyborach do Zgromadzenia Narodowego chłopi głosowali więc na kandydatów burżuazji i monarchistów.
Nowy parlament rozwiązał Warsztaty, zaprzestał wypłacania zasiłku dla bezrobotnych, przedłużył dzień pracy do 12h i krwawo tłumił wszelkie przejawy oporu. Prezydent Napoleon Bonaparte ( bratanek cesarza), polityk ambitny szukał poparcia, a kiedy czuł się dostatecznie silny dokonał wojskowego zamachu stanu. Obalił republikę i ogłosił się cesarzem Napoleonem III.

W monarchii austriackiej wystąpienia rewolucyjne miały różny charakter. Społeczeństwo Wiednia domagało się ustąpienia znienawidzonego Kanclerza Metternicha, który w przebraniu kobiecym opuścił miasto, a następnie wyjechał do Anglii. Burżuazja wymusiła przyjęcie konstytucji, która dawała prawa wyborcze robotnikom i w wolnych wyborach wyłoniony został nowy parlament.
Korzystając z osłabienia monarchii niektóre narody żyjące pod panowaniem Habsburgów pragnęły odzyskać niepodległość. Największe rozmiary przyjęła rewolucja na Węgrzech, gdzie ogłoszono powstanie niepodległego państwa, powołano nowy rząd i parlament, Ponieważ Węgrzy jako jedyny naród na terenie monarchii posiadali własne wojsko w tłumieniu rewolucji Austrię poparła zbrojnie Rosja wysyłając armię pod wodzą Paskiewicza.
Niewielkie rozmiary natomiast miała rewolucja w Pradze, ponieważ nie udało się doprowadzić do porozumienia pomiędzy zamieszkującymi tam narodami słowiańskimi.

W państwach niemieckich wystąpienia rewolucyjne organizowane były najczęściej pod hasłem zjednoczenia oraz wprowadzania konstytucji. We Frankfurcie utworzony został parlament, w którym zasiedli przedstawiciele wszystkich niemieckich państw i opracowali konstytucję dla zjednoczonej Rzeszy. Zaproponowano również królowi Prus przyjęcie korony, ale ten odmówił i nie uznał konstytucji.

W czasie rewolucji niemieckich doszło także do wystąpień Polaków w zaborze pruskim. Nie przybrały one jednak większych rozmiarów i zostały stłumione.

Przyczyną wystąpień rewolucyjnych w I połowie XIX w. były postanowienia kongresu wiedeńskiego i konserwatyzm tłumiący wszelkie postępowe idee. Siłą napędową tych ruchów była przeważnie burżuazja, która nie mogła pogodzić się z odsunięciem jej od władzy i przywróceniem praw arystokracji. Była też burżuazja siłą, która nie dopuszczała do głębszych przemian społecznych. Kiedy osiągnęła swój cel- wprowadzenie konstytucji, dochodziła do porozumienia z monarchami i arystokracją, by nie dopuścić do ruchów robotniczych.
Nie powiodły się działania niepodległościowe narodów słowiańskich, które nie potrafiły zjednoczyć się we wspólnej walce. Największe korzyści wyniosła więc burżuazja, która zdobyła dostęp do władzy, zasiadła w parlamentach i rządach wielu państw europejskich.