Ewolucja bohatera romantycznego w twórczości Adama Mickiewicza.

Charakterystyczną cechą twórczości romantyzmu jest kreowanie w utworach bohaterów o cechach typowych dla danej epoki.

Najpierw był to bohater werterowski stworzony przez J. Goethego w dziele pt „Cierpienia młodego Wertera”. Jest to człowiek samotny, sentymentalny, nadwrażliwy, nie zgadzający się na otaczający go świat, reagujący na zło świata ucieczką - nawet prowadzącą do samobójstwa, nieszczęśliwy kochanek.

Potem był to bohater bajroniczny wykreowany przez G. Byrona w „Giaurze”. Jest to młody człowiek, również zbuntowany przeciwko światu, lecz potrafiący walczyć o swoje uczucia. Określa się go mianem tajemniczego zbrodniarza o wrażliwym sumieniu.

Również Mickiewicz stworzył własnego bohatera, który systematycznie ulegał zmianom.

Pierwszym z nich był Gustaw – polski bohater werterowski. Cała „Dziadów cz. IV” stanowi monolog Gustawa, jest on bardzo nieskładny i przerywany. Bohater zjawia się w noc zaduszną w domu księdza. Jest dziwacznie ubrany i przynosi ze sobą gałąź jodły - którą uważa za swojego przyjaciela. Sprawia wrażenie obłąkanego.

Cały dramat podzielony jest na trzy godziny: miłości, rozpaczy i przestrogi. Gustaw jest człowiekiem samotnym, tajemniczym i nieszczęśliwym kochankiem, który po porzuceniu przez ukochaną nie potrafi dalej żyć. Uważa, że miłość to idealny, nierozerwalny związek dwojga dusz. Jego miłość była tak wielka i niszcząca, że doprowadziła go do samobójstwa. Był człowiekiem zbuntowanym przeciwko światu oraz ogólnie przyjętym zasadom i stosunkom społecznym. Kończy swój trzy-godzinny monolog, który był spowiedzią o nieszczęśliwej miłości, przestrogą:

„Bo słuchajcie i zważcie u siebie,
Że według Bożego rozkazu:
Kto za życia choć raz był w niebie,
Ten po śmierci nie trafi od razu”.

Gustaw, który zginął śmiercią samobójczą musi teraz zgodnie z wierzeniami ludowymi powracać co roku w Zaduszki na ziemię, aby odbyć pokutę.

Kolejną postacią wykreowaną przez Adama Mickiewicza jest bohater wallenrodyczny. Jego pierwowzór stanowi Konrad Wallenrod – tytułowy bohater powieści poetyckiej. Jest to człowiek rozdarty wewnętrznie, ponieważ musi wybrać między miłością do kobiety a miłością do ojczyzny.

Prowadzi dostatnie życie z Aldoną, jednak nie może być z nią szczęśliwy, gdyż widzi jak Litwa upada:
„nie zaznał szczęścia w domu, bo go nie było w ojczyźnie”.

Wybiera miłość do ojczyzny wiedząc, że przekreśli to jego życie rodzinne. Drugim jego dylematem jest wybór między etyką rycerska a walką poprzez podstęp i zdradę. Musi wyrzec się swoich zasad i idei (honorowość, szlachetność i uczciwość), ponieważ wie, że jest to jedyna droga do zwycięstwa. Mimo ciągłych wyborów w głębi duszy na zawsze pozostaje średniowiecznym rycerzem. Popełnia samobójstwo, bo trudne wybory okazały się być dla niego destrukcyjne: nie mógł być z Aldoną, nie mógł walczyć honorowo, stracił możliwość uczuciowego i szlachetnego życia. Wygrał to o co walczył, lecz przegrał swoje własne życie.

Następną postacią stworzoną przez Adama Mickiewicza jest Jacek Soplica, który jest głównym bohaterem epopei „Pan Tadeusz”. Stanowi on kolejne wcielenie bohatera romantycznego. Jacek za młodu był typowym sarmatą. Nie stronił od kieliszka, cieszył się powodzeniem u kobiet, był odważny, dobrze władał bronią, działał sam nigdy z kimś, ponieważ uważał się za wspaniałego człowieka. Był również nieszczęśliwym kochankiem, gdyż jego ukochana uległa woli ojca i wyszła za innego. Zdesperowany Soplica pod wpływem żalu i złości zamordował Horeszkę. To wydarzenie zakończyło pierwszy etap jego życia. Uciekł z kraju, gdyż nie mógł się pogodzić z tym, że wszyscy uważali go za zdrajcę. Był to przełomowy moment w jego życiu. W jego duszy dokonała się przemiana wewnętrzna. Chcąc odpokutować za wszystkie winy przywdział habit zakonny:

„Ja, niegdyś dumny z rodu, ja com był junakiem,
Spuściłem głowę, kwestarz zwałem się Robakiem,
Że jako robak w prochu”

Jako ksiądz Robak stał się zupełnie innym człowiekiem: pragnął odkupić winy był pełny pokuty i pokory. Staje się wielkim patriotą, przestającym działać w pojedynkę. Dla ojczyzny gotów był poświęcić wszystko: rodzinę, nazwisko. Lecz nie był samotny, gdyż był członkiem społeczeństwa, którego jedynym celem było odzyskanie niepodległości Polski. Jacek odpokutował wszystkie swoje winy ciężką pracą na rzecz ojczyzny i za nią zginął.

We wszystkich przedstawionych utworach widać jak systematycznie zmienia się bohater mickiewiczowski.

Pierwszy z nich Gustaw - jest to bohater całkowicie wzorowany na werterowskim. A więc emocjonalny, nadwrażliwy, zbuntowany przeciwko światu lecz nie umiejący walczyć o swoje racje, miał pesymistyczne poczucie bezcelowości życia prowadzące do samobójstwa.

Kolejnym etapem ewolucji bohatera mickiewiczowskiego był Konrad, dzięki któremu Mickiewicz wykreował bohatera wallenrodycznego. Jest to człowiek już zupełnie inny od Gustawa. Konrad poświecił własne życie walce z wrogiem ojczyzny. Jednak w tej walce używał podstępu i zdrady, lecz po zrealizowaniu swojego celu dręczyły go wyrzuty sumienia, które poprowadziły go do samobójstwa.

Ostatnim bohaterem jest Jacek Soplica. Z poprzednimi bohaterami łączy go tylko to, iż przeżył nieszczęśliwą miłość. Jest prostym szlachcicem, nie wyróżniającym się wśród innych ludzi. Dopiero po przemianie staje się wielkim patriotą, który walczy w legionach.

Jak widać bohater mickiewiczowski przechodzi powolny proces ewolucji. Z romantycznego nieudacznika przemienia się w dojrzałego patriotę. Jego metamorfoza jest ściśle związana z przeżyciami wewnętrznymi poety, z jego podejściem do świata, które z wiekiem staje poważniejsze, dojrzalsze. Rozbudzają się w nim coraz głębsze uczucia patriotyczne I przestaje być rozmarzonym romantykiem. W końcowym etapie ewolucji jest to bohater dynamiczny potrafiący walczyć o swoje życie i o ojczyznę.