Bogowie greccy

Atena - była córką Zeusa i Metis. Kiedy Metis miała wydać na świat dziecko, Zeus, przestrzeżony, że pozbawi go ono tronu, połknął przyszłą matkę. Gdy przyszedł czas rozwiązania, poczuł okropne bóle w głowie, rozkazał więc Hefajstosowi rozciąć ją silnym uderzeniem siekiery. Z głowy Zeusa wyskoczyła Atena, dojrzała bogini-dziewica w zbroi, wydając potężny okrzyk wojenny, od którego rozbrzmiewało niebo i ziemia. Poród miał miejsce nad jeziorem Triton w Libii. Atena, bogini mądrości, rozwagi i wojny, o przydomku Pallas, opiekowała się wszelkimi rzemiosłami, życiem społecznym i pracami kobiecymi, zwłaszcza tkactwem. Ona to ukarała dumną dziewczynę Arachne za wynoszenie się w swym mistrzostwie tkackim, zamieniając ją w pająka. W sporze z Posejdonem o panowanie nad Attyką miała według woli Zeusa zwyciężyć ta strona, która ofiaruje krajowi piękniejszy dar. Posejdon uderzeniem trójzęba na Akropolu sprawił, że wytrysnęło słone źródełko, Atena natomiast zasadziło drzewko oliwki. Dwunastu bogów sędziów uznało dar Ateny za piękniejszy i bardziej pożyteczny. Bogini została patronką całej Attyki wraz z Atenami, gdzie doznawała specjalnego kultu. Oprócz tego miała świątynie w Sparcie, Megarze, Argos. W Troi znajdował się prastary posąg-idol bogini zwany Palladion, zapewniający miastu bezpieczeństwo. Gdy Diomedes i Odyseusz wykradli go, Troja padła łupem Greków. Palladion bogini był potem przechowywany w świątyni Westy w Rzymie. Atrybutami Ateny były: włócznia, hełm, egida, czyli skóra koźla zarzucona na ramiona i spięta głową Meduzy. Według innej wersji była to tarcza sporządzona przez Hefajstosa, pokryta skórą kozy Almatei. Tarczą tą Atena osłaniała żołnierzy w boju. Ulubioną rośliną bogini była oliwka, ptakiem - sowa.
Apollo - syn Zeusa i Latony, brat Artemidy, bóg piękna i słońca, swymi niewidzialnymi strzałami, czyli promieniami słonecznymi leczył choroby, a także - zabijał nagle ludzi. W Delfach uśmiercił Pytona, opanował świątynie i starą wyrocznię Temidy, tworząc w ten sposób ośrodek swego kultu. Tutaj wieścił przyszłość za pośrednictwem swej kapłanki Pytii. Na pamiątkę pokonania Pytona Greccy ustanowili w Delfach igrzyska pytyjski na cześć boga. Apollina wyobrażali sobie Grecy jako pięknego, młodego mężczyznę, czcili go jako boga muzyki i poezji, opiekuna sztuki i nauki oraz przewodnika muz. Przebywał on na Parnasie, skąd zsyłał natchnienie. Nieszczęśliwą miłość do Dafne wynagradzał sobie Apollo miłostkami nimfami - Kyreną, Aristeją oraz muzami. Z Talią spłodził Korybantów, z Uranią miał Linosa i Orfeusza, z Kornis - Asklepiosa. Apollo kochał się również w chłopcach, Hiacyncie i Kyparissosie. Poświęcone bogu były łabędź, jastrząb, kruk, laur, kołczan i łuk.
Artemis (Artemida) - córka Zeusa i Latony, siostra Apollina, dziewica, bogini łowów, mściwa, niedostępna dla ludzi, zsyłała nagłą śmierć na kobiety w połogu. Uśmierciła sześć córek Niobe szydzącej z Latony, matki jedynie dwojga dzieci, walczyła z gigantami, pokonała m. in. Oriona, zabiła myśliwego Akteona, przyczyniła się do zgonu Meleagra. Opiekowała się amazonkami, które były wojowniczkami i łowczyniami. Czczono ją w górzystych krajach Grecji, zwłaszcza w Arkadii. Ulubionym zwierzęciem bogini była łania, atrybutem półksiężyc.
Afrodyta - bogini miłości, córka Zeusa i Dione, według innej wersji zrodziła się fal morskich, skąd zefir przeniósł ją na wyspę Kyterę, gdzie za służki miała Hory. Doznawała czci w wielu miejscach, m. in. na Knidos, Pafos, Cyprze. Małżonkiem bogini był kulawy Hefajstos, którego zdradzała z Aresem. Ze związku Afrodyty z Aresem zrodzili się: Eros, Anteros, Deimos, Fobos i Harmonia. Bogini rywalizowała z Persefoną o miłość Adonisa, który zgodnie z wolą Zeusa pół roku spędzał z jedną, następne pól roku z drugą boginią. Ze związku Afrodyty z Anchizesem przyszedł na świat Eneasz, protoplasta Rzymian. Bogini zwyciężyła w konkursie piękności Herę i Atenę, ofiarowując Parysowi w zamian za przyznanie sobie pierwszeństwa miłość Heleny, co stało się przyczyną wojny trojańskiej. Atrybutem bogini były gołębie, róża i mirt.
Ares - syn Zeusa i Hery, był bogiem krwawych wojen. W orszaku boga występowały jako dzieci: Dejmos, Fobos, Eris, i bogini wojny, Enyo. Najchętniej przebywał w dzikiej Tracji. Słynne były miłostki Aresa z Afrodytą, żoną Hefajstosa. Bogu temu poświęcone były wilk i pies, z ptaków jastrząb.
Asklepios - syn Apollina i nimfy Koronis, bóg sztuki medycznej, uczeń centaura Chirona, uzdrawiał chorych. Kiedy zaczął ku przerażeniu Hadesa przywracać życie zmarłym, Zeus raził go piorunem w obawie, że zmieni odwieczny porządek świata. Po śmierci Asklepios został przeniesiony do gwiazd jako Wąż. Ze związku z Epione miał dwóch synów, lekarzy Machaona i Podalejriosa, oraz córki: Akeso, Iaso, Panaceę i Hygieję. Symbolami boga były: laska owinięta wężami, szyszka sosnowa, wieniec lauru. Ulubionym zwierzętami: koń i pies.
Dzeus (Zeus) - był naczelnym bóstwem nieba i ziemi, bogiem światłości, zsyłał deszcze, grzmoty i pioruny. Miał na Olimpie pałac, który często opuszczał, udając się do swych ulubionych Etiopów. Stał na straży porządku świata, sprawiedliwości, opiekował się wszystkimi plemionami greckimi jako Zeus Hellenios, był patronem każdego gospodarstwa rolnego jako Zeus Herkeios, czuwał nad obowiązkiem udzielania obcym gościnności jako Zeus Xenios. Zeus był małżonkiem Temidy, z którą miał córki, Hory, o imionach: Eirene, Eunomia, Dike, oraz Mojry. Później wszedł w związek z Dione, z którego zrodziła się Afrodyta. Eurynome, córka Okeanosa, wydała na świat trzy córki, boginie wdzięku, Charyty, o imionach: Aglaja, Eufrosyne i Talia. Z Mnemozyne miał Zeus dziewięć muz. Na końcu Zeus poślubił Herę w świętym związku, z którego narodzili się Ares i Eileityia, bogini porodów. Małżeństwo to jednak było nieudane. Małżonkowie kłócili się często, Hera okazała się typową zazdrośnicą, a mąż zdradzał ją w przelotnych, częstych miłostkach z kobietami ziemskimi, które czynił matkami herosów. Tak więc spłodził: z Alkmeną - Heraklesa, z Danae - Perseusza, z nimfą Egine - Achillesa i Ajakosa, z Pluto - Tantala, z Io - Epafosa, z Elektrą - Dardanosa, z Europe - Minosa, z Kallisto - Arkasa, z Niobe - Pelasgosa, z Latoną - Apollina i Artemidę, z Ledą - Helenę trojańską, Kastora i Polideukesa. Podczaszym Zeusa na Olimpie był piękny chłopiec Ganimedes, porwany z Troady przez orła, ptaka Zeusa, gdy przestała już bogu wystarczać w tej funkcji córka Hebe. Zeus doznawał wielkiej czci w całej Grecji. Szczyty górskie, na których przebywał, jak Olimp, Parnas, Pelion, Ida, uchodziły za święte. W czasie ogólnogreckich uroczystości w Olimpii i Nemei oddawano mu cześć przez cały czas trwania święta. W Dodonie znajdowała się wyrocznia boga, w której kapłan wieścił jego wolę z szumu świętego dębu, drzewa poświęconego Zeusowi. Atrybuty Zeusa stanowiły: berło, piorun, orzeł, tarcza z frędzlami.
Demeter - córka Kronosa i Rei, była boginią ziemi, później wyłącznie płodów rolnych, a zwłaszcza łanów zboża. Czczona w całej Grecji, specjalnego kultu doznawała w świątyni w Eleusis w Attyce, gdzie odbywały się uroczyste misteria. Demetrze przypisywali Grecy wynalezienie młyna, ona też nauczyła ludzi uprawy jarzyn i bobu. Godłem Demetry były kłosy boża, narcyz, mak, ulubionym ptakiem żuraw.
Dionizos (Bachus) - syn Zeusa i Semele, córki króla Teb. Przed urodzeniem dziecka Semele - a namową zazdrosnej Hery - poprosiła Zeusa, żeby ukazał się jej w swym boskim majestacie. Porażona blaskiem majestatu ojca bogów i ludzi spłonęła, wydając na świat syna. Dionizosa był bogiem winnej latorośli i mistycznego szału. Ogarnięty szaleństwem zesłanym, przez mściwą Herę przejechał na rydwanie zaprzęgniętym w tygrysy Azję, Trację i Grecję, nauczył ludzi picia wina i "bakchicznego", radosnego życia. Dionizosowi towarzyszył orszak hałaśliwych, nadużywających wina satyrów i sylenów - bóstw niższego rzędu o postaci ludzkiej, z koźlimi uszami, nogami i ogonem, centaurów ora bakchantek-menad, które rozszarpywały wrogów kultu Dionizosa. Tak bakchantka Agawe uśmierciła swego syna Penteusa, króla Teb, który sprzeciwił się wprowadzeniu do swego państwa kultu Dionizosa. Kult Dionizosa cechowały orgiastyczne, wesołe pochody, których miejscem były zazwyczaj góry i inne trudno dostępne miejsca. Obrzędy odbywały się wśród tańców, okrzyków, przy akompaniamencie hałaśliwej muzyki i bicia w bębny wprawiające uczestników w stan ekstazy. Ateńczycy czcili boga pod przydomkiem Eleutheres na Wielkich Dionizzjach, Małych Dionizjach, Lenajach i Antesteriach Z uroczystości ku czci Dionizosa rozwinęły się przedstawienia teatralne, powstały: tragedia, komedia i dramat satyrowy. Symbolami Dionizosa były bluszcz i kiść winogrona.
Eros - bóg miłości, przyjaźni, wierności, według najstarszej kosmogonii hezjodejskiej narodził się wraz z Gają wprost Chaosu. Stanowił główną siłę życiodajną kosmosu, który dzięki niemu trwał w harmonijnym ładzie i zapewniał sobie trwałość gatunków istot żywych. Ostatecznie przyjęła się wersja mitu, że Eros był synem Afrodyty i Aresa. Przedstawiano go jako pięknego, skrzydlatego chłopca, sprawcę miłości. Dotykał on płonącą pochodnią, bądź ranił strzałami, które wypuszczał e swego łuku, bogów i ludzi powodowany jedynie kaprysem. Erosowi oddawano cześć na uroczystościach Erotidia, obchodzonych w Tespiach co pięć lat. Stałymi atrybutami boga były strzały, łuk, kołczan. Przebywał on w orszaku Afrodyty wraz z Hymenem, bogiem orszaku weselnego.
Eol - syn Posejdona, bóg wiatrów, panował na wyspie Eolii koło Sycylii, gdzie więził w ogromnej grocie ośmiu bogów wiatru. Wypuszczał ich na rozkaz Zeusa. Byli to:
• Apeliotes - bóg wiatru wschodniego
• Boreasz - bóg gwałtownego wiatru północnego
• Euros - bóg łagodnego wiatru południowo-zachodniego
• Kakios-Lips - bóg porywistego wiatru południowo-zachodniego
• Notos - bóg ciepłego i wilgotnego wiatru południowego
• Skiron - bóg wiatru północno-zachodniego
• Zefir - bóg łagodnego wiatru zachodniego
Erynie - trzy siostry Erynie: Alekto, Tysyfone, Megera podlegały władzy Hadesa. Były personifikacją wyrzutów sumienia, które niepokoiły występnych na ziemi, a po śmierci doświadczały ich okrutnymi karami. Z bojaźni starożytni zwali je Eumenidami. Grecy wyobrażali je sobie jako kobiety z wężami we włosach, krwawymi oczami, pochodniami i biczem w ręku.
Hera - największa bogini olimpijska, była córką Kronosa i Rei, siostrą, później małżonką Zeusa poślubionego na szczycie góry Ida czy w ogrodzie Hesperyd. Miała z nim czworo dzieci: Eileityię, Hefajstosa, Aresa i Hebe. Jako królowa nieba i ziemi, opiekowała się przede wszystkim kobietami zamężnymi i życiem rodzinnym. Homer przedstawiał ją jako piękną i dumną kobietę, porywczą i bardzo zazdrosną o małżonka. Prześladowała kochanki Zeusa i ich dzieci, a zwłaszcza Heraklesa, Io ,Semele, Latonę oraz tych wszystkich, którzy sprzeciwili się jej woli. Hera wzięła udział w słynnym konkursie piękności wraz z Afrodytą i Ateną, rozstrzygniętym przez Parysa na korzyść bogini piękności. Nienawiść Hery z tego powodu ścigała Parysa i wszystkich Trojańczyków przez cały czas trwania wojny trojańskiej. Ulubionym ptakiem bogini był paw, roślinami granat i lilia. Główne ośrodki kultu Hery znajdowały się w Samos i Argos, Sparcie i Mykenach
Hermes - syn Zeusa i Mai, bóg sprytu i zręczności, tuż po urodzeniu się uciekł z kołyski, ukradł Apollinowi część stada, ślady zatarł gałęziami, które przywiązał do ogonów zwierząt. Ze skorupy żółwia wykonał lirę i podarował ją bratu w zamian za ukradzione woły. Zeus widząc to, uczynił Hermesa swym osobistym posłańcem. Hermes pełnił odtąd funkcję opiekuna dróg, heroldów, podróżnych, sprzedawców, handlarzy, rzemieślników i złodziei. Odprowadzał też dusze zmarłych do Hadesu jako Hermes o przydomku Psychopompos. Boga czczono w wielu miejscach, na drogach umieszczano słupy z jego popiersiem, tzw. hermy, w palastrach i gimnazjonach stały także posągi boga. Atrybutami Hermesa były: szeroki kapelusz, kaduceusz opleciony wężem oraz ozdobne skrzydełka u nóg i kapelusza.
Helios - syn tytana Hyperiona i Tei, brat Eos i Selene, bóg tarczy słonecznej, wyjeżdżał codziennie na rydwanie z kraju Indii, pędził po wąskiej drodze środkiem nieba, by wieczorem zanurzyć się w falach Oceanu, gdzie odpoczywał do świtu.
Hestia - córka Kronosa i Gai, siostra Zeusa, dziewicza bogini ogniska domowego, czczona była w każdym domu i w każdej świątyni greckiej. Ołtarzem jej był piec kuchenny ze stałym ogniem - centrum życia rodzinnego. Stałym miejscem pobytu Hestii był Olimp, na którym siedziała nieruchomo, dlatego osoby jej nie otaczano żadnymi legendami. Ogólnopaństwowe ognisko Hestii, obsługiwane przez kobiety niezamężne, znajdowało się w ateńskim prytanejonie.
Hades - bóg świata podziemnego, zwanego równie Hadesem, i jego najbardziej odległej części - Tartaru, w której pokutowali za swe winy najwięksi za życia zbrodniarze. Syn Kronosa i Rei, brat Zeusa i Posejdona, panował wraz ze swą żoną Persefoną nad duszami zmarłych, podziemnymi demonami. Wychodziły one na ziemię, straszyły i karały ludzi za różne przewinienia. Hades był bezwzględny dla żyjących, imię jego Grecy wymawiali ze zgrozą, woleli nazywać go eufemistycznie Plutonem, ponieważ z wnętrza ziemi wyrastały plony stanowiące bogactwo człowieka. Atrybutami boga były drzewa cyprysowe i narcyzy, sadzone na grobach, oraz róg obfitości.
Hypnos - syn Nocy i Erebosa, bliźniaczy brat Tanatosa. Przebywał w Hadesie. Jego władza, boga snu, rozciągała się na bogów i ludzi. Przelatywał on nad nimi łagodnie uśmiechnięty, z kwiatem maku w dłoni, użyczając wszystkim stworzeniom ożywczego snu.
Hekate - była boginią magii i czarownic. Wszystkie demony świata podziemnego jej podlegały. Wychodziła ona przy świetle księżyca na ziemię w otoczeniu duchów, demonów, wyjących psów i straszyła ludzi na rozstajnych drogach oraz na cmentarzach.
Hebe - córka Zeusa i Hery, bogini młodości, usługiwała bogom podczas uczt. Została żoną Heraklesa, gdy zaczęto mu oddawać cześć boską.
Iryda - bogini tęczy, łączniczka nieba z ziemią i bogów z ludźmi nieraz ukazywała się na niebie. Zsyłała na ziemię deszcze, użyźniała pola, zaopatrywała chmury w wodę z morza i rzek. Pełniła rolę boskiej posłanniczki Zeusa i Hery.
Muzy - córki Zeusa i Mnemozyne, które najchętniej przebywały na Helikonie w Beocji i na Parnasie w Fokidzie. Opiekowały się poszczególnymi naukami i stukami. Grecy przedstawiali je w plastyce z odpowiednimi atrybutami. Były to:
• Kalliope - opiekunka poezji epickiej, dzierżyła tabliczkę z rylcem lub zwój książki
• Klio - opiekunka historii, trzymała rozwinięty zwój
• Euterpe - opiekunka poezji lirycznej, miała aulus
• Melpomene - opiekunka tragedii, teatralna maska tragiczna lub maczuga
• Terpsychora - opiekunka tańca i pieśni, trzymała lirę i plektron
• Erato - opiekunka poezji miłosnej - lira
• Urania - opiekunka astronomii, cyrkiel i glob ziemski
• Polhymnia - opiekunka poezji chóralnej była przedstawiona w głębokiej zadumie bez żadnego atrybutu
• Talia - opiekunka komedii, trzymała maskę komiczną, laskę pasterską lub wieniec bluszczu
Nike - personifikacja zwycięstwa, zsyłała zwycięstwo na wojnie, w czasie igrzysk sportowych i w przeciwnościach życiowych. Grecy wyobrażali ją sobie jako skrzydlatą kobietę z gałązką palmową w dłoni i z wieńcem na głowie.
Pan - syn Hermesa i nimfy Driope, był bogiem pasterzy, stąd przedstawiano go w postaci pół-mężczyzny, pół-kozła o przerażającym wyglądzie. Wygrywał piękne melodie na syryndze własnego wynalazku, uganiał się za nimfami, kozami i młodymi chłopcami. W czasie skwaru południowego wypoczywał, wówczas należało zachowywać się cicho, gdyż nagłe obudzenie i pojawienie się Pana wywoływało "paniczny" strach wśród owiec, które rozbiegały się i skakały w przepaść.
Posejdon - syn Kronosa i Rei, brat Zeusa i Hadesa, bóg mórz, rzek, wysp i półwyspów panował nad wszystkimi istotami żywymi wód morskich i lądowych. Władza jego rozciągała się również na żeglarzy i statki. Ze wszystkich miłostek Posejdona rodziło się potomstwo złych olbrzymów: z Toosą miał jednookiego cyklopa Polifema, z Meduzą giganta Chrysaora i skrzydlatego konia Pegaza, rumaka muz. Z Ifimedeią spłodził Posejdon rozbójnika Skirona. Legalną żoną boga była Amfitryta, królowa mórz. Atrybutami władzy Posejdona był trójząb, którego uderzeniem wzniecał burze morskie i powodował trzęsienia ziemi. W czasie przejażdżki Posejdona powozem panowała niezmącona cisza. Podróżował w towarzystwie Proteusza, Glaukosa, nereid i przebogatej fauny morskiej. Poświęcone mu były konie i delfiny. Głównym centrum kultu boga była świątynia na Istmos.
Priapos - syn Dionizosa i Afrodyty, bóg ogrodów i pól, był sprawcą płodności natury. Drewniane posążki Priapa, ustawiane w sadach i na polach, miały zapewnić obfite zbiory, jednocześnie pełniły rolę strachów na ptaki.
Selene - siostra Heliosa, bogini tarczy księżycowej, przejeżdżała nocą po niebie na srebrnym rydwanie zaprzęgniętym w dwa rumaki. Z ukochanym pasterzem Endymionem miała pięćdziesiąt córek.
Syreny - córki Acheloosa i Melpomeny, były to bóstwa morskie, pół-kobiety, pół-ptaki lub pół-kobiety, pół-ryby. Uroczym śpiewem przy wtórze liry i fletu przywodziły żeglarzy w pobliże skały na Morzu Śródziemnym, a gdy rzuceni falą ulegli rozbiciu, pożerały ich. Sideł syren uniknął Odyseusz, ponieważ przywiązał siebie i swych towarzyszy do masztów. Syreny, którym po raz pierwszy nie udało się zwyciężyć ludzi, rzuciły się do morza. Bogowie zamienili je w skały.
Tanatos - bóg śmierci, przedstawiany niekiedy jako młodzieniec z czarnymi skrzydłami, miał władzę jedynie nad ludźmi. Wychodził z podziemia z odwróconą, zgaszoną pochodnią w ręku i odbierał człowiekowi życie.
Tyche - bogini losu i przypadku, nie znana w utworach Homerowych, zyskała w czasach hellenistycznych i rzymskich - utożsamiana z Fortuną - wielu wyznawców. Przedstawiano ją w postaci niewidomej kobiety, z rogiem obfitości i sterem.