Zwyczaje i obyczaje rycerskie, ludowe

1. początek średniowiecza
2. wczesne średniowiecze
3. rozkwit średniowiecza
4. schyłek średniowiecza
Mimo że średniowiecze oddziela starożytność od renesansu, jednak czas jego panowania w Europie Polsce różni się. Średniowiecze w Europie trwało ponad dziesięć wieków, w Polsce trwało pięć wieków, około pięćset lat.
W Polsce najbardziej interesujący pod względem rozkwitu kultury i sztuki jest okres rozkwitu średniowiecza, nie mniej jednak II połowa XV wieku oraz początek wieku XVI to bardzo ważny okres w dziedzinie kulturowo-narodowościowej państwa Polskiego. W tym czasie w twórczości literackiej mamy do czynienia z przewagą języka polskiego a nie łaciny. Obok tematyki religijnej powstają teksty o tematyce świeckiej, społecznej, obyczajowej i dworsko-szlacheckiej.
Omawiając zwyczaje rycerskie w okresie późnego średniowiecza należy wspomnieć, że w XIII i XIV wieku rycerstwo zaczęło przekształcać się w szlachtę. Do najważniejszych obyczajów rycerskich zalicza się turnieje rycerskie. Były to zawody rycerskie, walki na turniejach prowadzone było konno, pieszo, pojedynczo lub grupowo. Zawsze odbywały się według ściśle określonych zasad. Zwycięzcy turniejów cieszyli się uznaniem i sławą. Wielu uczestnikom turniejów patronowały dworskie damy.
Podczas turniejów, jako część uroczystości, odbywało się pasowanie na rycerza. Rycerzem w zasadzie mógł być każdy dobrze urodzony mężczyzna, jednak często zdarzały się przypadki pasowania na rycerza za szczególne sukcesy odniesione w bitwach.
Obyczajem związanym z rycerstwem był też obyczaj/obowiązek bycia zakochanym rycerzem. Opiekuńczość adoracja mogły jedynie dotyczyć damy z tej samej klasy społecznej a nawet wyższej rangi, w ramach tej klasy.
Warto też wspomnieć o zwyczaju związanym z pochówkiem człowieka stanu rycerskiego. Byli oni chowani wraz z rynsztunkiem, na przykład z mieczem czy częścią zbroi. Wiemy to z badań prowadzonych przez archeologów, jeżeli podczas wykopalisk obok ludzkich szczątków odnaleziono wyżej wymienione przedmioty, wydatowane na okres XV/XVI wieku będą rozpoznane za charakterystyczne, występujące w tym okresie, wiemy, że mamy do czynienia z pochówkiem rycerskim.
Do najbardziej znanych zwyczajów mieszczańskich i ludowych zalicza się: postrzyżyny, oczepiny i noc świętojańską.
Postrzyżyny to uroczysty obrzęd obcięcia włosów chłopcu, który zwykle w wieku siedmiu lat przechodził spod opieki matki pod opiekę ojca. Zwykle był łączony z nadaniem chłopcu nowego „męskiego” imienia.
Typowym ludowym obyczajem były oczepiny, praktykowanym i w dzisiejszych czasach. Jest to zwyczaj weselny, odprawiany pod koniec uczty weselnej, podczas którego pannie młodej zdejmuje się wianek i nakłada się czepek, który symbolizuje obowiązki mężatki i gospodyni.
Kolejny obyczaj jest związany z letnim przesileniem słońca z 23 na 24 czerwca, czyli noc świętojańska. Na ziemiach polskich nosił on nazwę Sobótki. W czasie sobótki palono ogniska, przez które skakano i przy których odbywały się wróżby. W sobótkową noc dziewczęta puszczały z nurtem rzeki wianki z zapalonymi świeczkami.
Duchowieństwo oraz szlachta byli przekonane o zgubnym wpływie obrzędów sobótkowych na lud. Nie zdołali jednak zabronić obchodzenia sobótki, zwanej też na Mazowszu i Podlasiu kupalnocką.
Ostatnim obyczajem a raczej ciekawostką, którą chciałbym krótko opisać są obyczaje związane z kuchnią i samym jedzeniem.
Wykształceni ludzie średniowiecza uważali, że najbardziej wartościowym pożywieniem jest mięso, zdecydowanie unikano jedzenia warzyw i owoców.
Stan rycerski jadał głównie mięso, pieczoną dziczyznę mocno przyprawioną, aby poprawić smak oraz zabić nieświeży zapach mięsa – nie było lodówek. Jadali ciasta, pili piwo lub wino.
Dużo skromniej odżywiali się mieszczanie. Ich jadłospis zależał od zamożności. Bogatsi najczęściej jadali mięso. Za przysmak uchodziło mięso pawia, wrony i jeża. Na stołach biedniejszych pojawiało się sporo warzyw – pory, kapusta, groch, czosnek, chętnie jadali ryby.
Najgorzej odżywiali się chłopi. Jedli głównie chleb, kaszę i warzywa. Mięso na ich stołach pojawiało się bardzo rzadko. Jedli często jaja, sery, czasem solone ryby. Na wsi najczęściej pito wodę, nic nie kosztowała.
Na zakończenie zbiór średniowieczny na temat zachowania się przy stole, zaczerpnięty z wiersza Przecława Słoty, „O zachowaniu się przy stole”, szlachcica. Wiersz zawiera średniowieczne zasady dobrego wychowania, pouczenia jak należy zachowywać się przy stole.
- Przy stole siadać w odpowiedniej kolejności
- Mężczyźni powinni usługiwać kobietom
- Nie wolno jeść dużymi kęsami
- Jeść czystymi ręcami
- Nie wybierać dla siebie najsmaczniejszych kawałków
- Jeść spokojnie i wolno
- Nie rozmawiać z pełnymi ustami
- Podziękować gospodarzowi
- Nie pchać się do stołu
Powyższe obyczaje przy stole przetrwały i są aktualne do dzisiaj.


Bibliografia

Maria Ziółkowska, Szczodry wieczór, szczodry dzień. Obrzędy, zwyczaje, zabawy.
Maria Ossowska, Etos rycerski i jego odmiany.
Jan Kowalski, Uzbrojenie średniowieczne w Europie