Zjawisko mimetyzmu i mimikry w świecie zwierząt

Mimetyzm, czyli inaczej mimezja, to zdolność upodabniania się wyglądem do otoczenia, zjawisko dość często występujące w świecie zwierząt, dzięki któremu zwierzę zyskuje dodatkową ochronę przed wrogami naturalnymi. Bardzo podobne zjawisko, również występujące wśród zwierząt to mimikra. Polega na zdolności do upodabniania się bezbronnych gatunków zwierząt do innych gatunków, posiadających przystosowania obronne, przez co zwierzę zyskuje dodatkową ochronę przed wrogami naturalnymi.

Zjawiska te często występują u owadów, węży, czy ryb. Są to przykłady adaptacji zwierząt do środowiska w którym żyją. Wiele z tych mało znanych zdolności zwierząt spotykamy w życiu codziennym. Oto niektóre z nich.

Motyle w różny sposób wykorzystują zdolność do obrony poprzez upodobnienie się do otaczającego je środowiska. Pierwszym przykładem (mimikra) jest często spotykany, w parkach i ogrodach, motyl rusałka pawik. Jego skrzydła ubarwiają oczy mające zasugerować napastnikowi, że bezbronny motyl jest dużym zaczajonym zwierzęciem.

Innym sposobem obrony jest „być nie jadalnym”.

Gąsienica zmrocznika wilczomleczka, jest trująca, dająca się poznać po jaskrawych (czerwonobiało-czarnych) barwach.

Motyle bronią się – odstraszając drapieżcę. Moment zaskoczenia stwarza okazję do ucieczki, w której pomaga kontrastowy rysunek podobny do oczu. W czasie spoczynku jest on zazwyczaj zasłonięty, a nagle ukazywany w chwili zaniepokojenia.

Niektóre motyle upodobniają się również do innych owadów (mimikra), np.: z grupy danaidowatych. Stalachtis phaedusa wyglądem przypomina gąsienice danaidowatych, które żywią się na astrach, wydzielających substancje trujące dla napastnika. Ciekawym przypadkiem mimetyzmu jest plamiec leśniak. Ten biały motyl z daleka do złudzenia przypomina ptasie odchody. Innym wśród motyli dobrze maskujących się w liściach jest wycinka sierpianka, która siedząc nieruchomo może być wzięta za liść. Takie wrażenie wywołuje linia biegnąca przez skrzydła i przypominająca żyłkę liścia. Motylem dobrze maskującym się w ściółce jest rusałka osetnik. Barwa jej skrzydeł, w pozie spoczynkowej, kolorystycznie przypomina wysuszone liście. Dopiero podczas lotu można zobaczyć ubarwione wnętrza skrzydeł.

Ćmy to owady prowadzące nocny tryb życia. W dzień ćmy odpoczywają w miejscach, gdzie trudno je zauważyć, ze względu na ich kamuflaż, który pełni główną rolę ochronną. Już niektóre larwy (jak np.: u sówek czy miernikowcowatych) przypominają igły sosny z ułożonymi na przemian jasno- i ciemnozielonymi paskami. Inne, dorosłe gatunki ciem swoim ubarwieniem przypominają suche części roślin. Często też mają wyszczerbione krawędzie, tak jak liść nadgryziony przez gąsienice, czy przezroczyste okienka imitujące dziurki w liściu. Dobrym przykładem jest gąsienica Melanchra persicariae. Swoim kształtem i barwami przypomina usychający, zwinięty liść pokrzywy.

Patyczaki to jedne z najlepiej przystosowanych owadów do ciągłego ukrywania się. Ich ciało przypomina gałązkę lub liść, doskonale zgrywające się z otoczeniem. Patyczaki przez cały dzień potrafią nieruchomo tkwić między gałęźmi lub liśćmi, a miejsce bytowania nieznacznie zmieniając w nocy, kiedy trudniej dostrzec ich ruch. Ponadto wiele patyczaków potrafi zmieniać barwę kilkakrotnie w czasie doby: z jasnej – w dzień, na ciemną – w nocy. Najbardziej znanymi patyczakami są liśćce występujące zazwyczaj licznie w krajach tropikalnych. Ze względu na małe wymagania pokarmowe oraz ruchowe, a także niezwykłe barwy, patyczaki stały się hodowlanym hobby wielu osób.

Podobne metody kamuflażu jak patyczaki stosują również modliszki. Ubarwienie ich ciała przypomina źdźbło trawy(Oxyophthalmellus somalicus), patyk(Popa spurca, Heterochaeta strachanii), kawałki kory (Liturgusa, Tarachodes i Humbertiella) kamienie (Eremiaphilia, Ligariella) bądź też kwiaty (Creboter, Pseudocreoboter, Childonoptera, Theopropus, Harpagomantis, Callibia). Wewnętrzne strony kończyn i skrzydeł zdobią jaskrawe kolory imitujące trujące owady lub też widnieją na nich odstraszające wzory. Tak silnie rozwinięty mimetyzm występujący u części gatunków, z jednej strony chroni przed drapieżnikami, z drugiej zaś pozwala na pozostanie niezauważonym przez potencjalną ofiarę.

Bardzo dobrym przykładem pozostania niezauważonym jest pająk - mrówka. Kształt jego ciała przypomina budowę ciała żywiciela - mrówki, dzięki czemu może on przez długi czas dobrze maskować się między mrówkami.

Wśród strunowców również spotykamy wiele przykładów mimetyzmu. Najbardziej do takiego trybu życia przystosowały się Antenariusy. Barwa ich ciała doskonale zgrywa się z otoczeniem, w którym zwykle przebywają. Podczas ucieczki bardzo szybko potrafią ukryć się między glonami lub kamieniami oraz odczekać w bezruchu moment zagrożenia. Wiele z tych niezwykłych ryb posiada kolorowe wyrostki, służące jako przynęta dla mniejszych ryb. Z daleka przypominają one łatwy kąsek, a gdy tylko zbliżą się do Antenariusa, zostają szybko zaatakowane. Antenarius zachwyca szybkością - potrafi połknąć ofiarę w czasie zaledwie 0,006 sekundy.

Najpopularniejszym przykładem mimetyzmu wśród kręgowców jest kameleon. W zależności od sytuacji mogą przybierać różne odcienie zieleni, beżu, brązu albo żółci. Pomaga im to w dobrym ukryciu się. Gdy kameleon jest zaniepokojony silnie spłaszcza ciało, ukrywa się za gałęziami i nieruchomieje. W połączeniu ze zmianą barwy, taki kamuflaż sprawia, że jest niemal całkowicie niewidoczny dla drapieżnika. Zmiana barwy chroni nie tylko przed drapieżnikiem, ale również podczas polowania na owady. W przypadku gdy trudno upodobnić się do otoczenia kameleony wykorzystują mimikrę. Przybierają jaskrawą barwę co ma uświadamiać atakującego, że mogą być trujące. Na kilka chwil przed śmiercią przybierają kolor ziemistoczarny.

W naszym życiu, zarówno w wodzie, na lądzie jak i w powietrzu spotykamy wiele przykładów mimetyzmu i mimikry. Dały one możliwość przetrwania dla wielu organizmów. Jedne całą swą budową ciała przypominają gałęzie czy liście, inne kolorowym ubarwieniem ostrzegają przed trującymi własnościami, a te najlepiej zaadaptowane w środowisku, w którym żyją potrafią nie tylko ukryć się, ale i sprawnie zapolować na ofiarę. Wielu napastników musiało zmienić swój jadłospis, przekształcając się nawet w roślinożerców. Jednak drapieżcy, którym trudno zmienić żywiciela, muszą zmierzyć się z własną intuicją. Niekiedy prowadzi to do śmierci, ale na tym polega sztuka przetrwania. Ten kto lepiej przystosuje się do środowiska ma większe szanse na przeżycie i pozostanie w nim.