Budowa kości:
- nasada/główka - tkanka kostna gąbczasta
- okostna - chroni kość, b. dużo włókien białkowych, nerwy i naczynia krwionośne, zawiera kom. kościotwrócze.
- trzon - tk. kostna zbita
- jama szpikowa ze szpikiem żółtym
Typy kości:
- długie - sztywny trzon i bardziej sprężyste nasady; np. kość ramienna piszczelowa.
- płaskie - pełnią funkcje ochronne i krwiotwórcze; np. mózgoczaszka, łopatka.
- krótkie - kości nadgarstka oraz stępu.
- różnokształtne - kość żuchwowa, kręgi, nadgarstek.
Połączenia kości:
- nieruchome - ścisłe połączenia, miejsca styku kości spajane są różnymi rodzajami tk. łącznej (szwy w czaszce) , łącznej włóknistej (zęby w zębodołach) lub chrzęstnej (żebra z mostkiem) .
- ruchome - przez stawy (np. kulisty, siodełkowy, zawiasowy, obrotowy)
~chrząstka nasady - zapobiega tarciu kości.
~błona włóknista - ochrona mech. zbudowana z włókien i więzadeł.
~błona maziowa - wytwarza maż, która zmniejsza tarcie - działa jak smar.
*zwichnięcie - przesunięcie kości w stawie i zerwanie torebki stawowej i więzadeł.
*skręcenie - przesunięcie kości w stawie ale torebka nie ulega zerwaniu.
BIERNY (kostny) :
*szkielet osiowy:
- czaszka
>puszka mózgowa (ochrona mózgowia) - 2k. ciemieniowe, 2k. skroniowe, potyliczna, płat czołowy;
>twardoczaszka (chroni narządy zmysłów, otacza początek uk. oddechowego i pokarmowego) - 2k. jarzmowe, nosowa, żuchwa, kości szczęki górnej.
- kręgosłup
>szyjny - 7kręgów, 1 - atlas, 2obrotnik, mają ruchome połączenia kręgosłupa z czaszka;
>piersiowy - 12k;
>lędźwiowy - 5k;
>krzyżowy - 5k, które zrosły się w kość krzyżową;
>ogonowy - 4 - 5k
~dyski międzykręgowe - leżą między trzonami kręgów i chronią przed tarciem, amortyzują wstrząsy.
~lordoza - skrzywienie w przód (odcinek szyjny i lędźwiowy)
~kofoza - skrzywienie w tył (odcinek piersiowy i krzyżowy)
- klatka piersiowa - chroni narządy, umożliwia wdechy i wydechy; składa się z kręgów piersiowych, żeber oraz mostka.
>żebra - prawdziwe (7par, łączą się z mostkiem) , rzekome (3pary, łączą się z mostkiem przez chrząstke ostatniego żebra prawdziwego) , wolne (2pary, nie łączą się z mostkiem) .
*szkielet kończyn:
- kończyna górna:
>obręcz/pas barkowy - łączy ręce ze szwem osiowym (łopatka, obojczyk - łączy łopatke z mostkiem)
>kończyna wolna (kość ramienna; 2przedramienne:łokciowa i promieniowa; kości dłoni:nadgarstek, śródręcze, palce)
- kończyna dolna:
>obręcz miednicza - kość miednicza (zrośnięte kości:biodrowa, kulszowa i łonowa)
>noga (kość udowa; rzepka - ogranicza ruchomośc stawu kolanowego; kość podudzia - piszczelowa i strzałkowa[tworzą staw skokowy]; stopa - 7kości stępu[piętowa i skokowa], 5śródstopia i 14palców)
CZYNNY (mięśnie szkieletowe) :
*mięsień przymocowany jest zawsze do 2kości za pomoca ścięgien i stawów ruchomych.
*mięśnie przeciwstawne (antagonistyczne - podczs ruchu pracują oba mięśnie, ale 1kurczy się silniej a 2słabiej) :
- zginacz - prostownik (m. 3głowy uda i 4głowy uda)
*mięśnie synergistyczne - wykonują te samą czynność np. m. międzyżebrowe umożliwiają wdechy i wydechy, m. tułowia biorą udział w jego zginaniu
NARZĄDY ZMYSŁÓW:
a) wzrok:
*receptor - kom, która może odebrac bodziec
*podział receptorów:
- w zależności od miejsca, z którego dociera bodziec:
~interoreceptory (bodziec płynie z wnętrza naszego ciała) np. n. krwionośne, receptory stawowo - mięśniowe w ścięgnach, stawach i mięśniach
~eksteroreceptory (odbierają bodziec ze środowiska zewnętrznego) np. narząd wzroku kubki smakowe języka
~narząd słuchu i równowagi jest jednocześnie interoreceptorem i eksteroreceptorem.
- w zależności od rodzaju:
~fotoreceptory (czopki i pręciki)
~chemoreceptory (receptory smaku)
~termoreceptory (r. ciepła i zimna w skórze)
~mechanoreceptory (r. słuchu, równowagi, dotyku)
*budowa oka:
- gałka oczna - leży w oczodole wysłanym tłuszczem; kształt okrągły; połączona z nerwem wzrokowym.
- aparat ochronny (oczodół, powieka…)
- aparat ruchowy (6mięśni)
- I warstwa - błona włóknista:
~twardówka (1) - zbudowana z tk. łącznej; f. ochronna przed zwiększeniem ciśnienia wewnątrz oka.
~rogówka (2) - przezroczysta, silnie unerwiona, załamuje promienie świetlne.
- II warstwa - błona naczyniowa:
~naczyniówka (3) - n. krwionośne, odżywiają oko.
~ciałko rzęskowe (4) - zbudowane z wyrostków rzęskowych i mięśnia rzęskowego; umozliwia akomodacje - zdolnośc do ostrego widzenia z bliskiej i dalekiej odległości - u człowieka dzięki zmianie kształtu soczewki; wytwarza płyn (ciecz wodnista oka) , który wypełnia komorę przednią oka.
~tęczówka (5) - pierscień m. gładkich; powoduje zwężanie lub rozszerzanie się źrenicy.
- III warstwa - siatkówka (6) :
~czopki - receptory, które umożliwiają rozróżnianie barw
>plamka żółta (7) - miejsce największego skupienia czopków; w niej skupiają się promienie świetlne.
>plamka ślepa (8) - nie ma czopów ani pręcików
~pręciki - dają obraz czarno - biały
rodopsyna (purpura wzrokowa) opsyna (białko) +retinen (pochodna wit. A)
- soczewka (9) - przezroczysta; skupia światło.
- ciłako szkliste (10) - galaretowata, lepka subst; wypełnia oko.
11 - źrenica
12 - komora przednia
13 - nerw wzrokowy
*krótkowzroczność (miopia) - zbyt wypukła rogówka, soczewka lub zbyt długa gałka oczna. Promienie skupiają się przed siatówką. Powstaje obraz rozmazany. Korekta poprzez soczewki rozpraszające.
*dalekowzroczność (hyperopia) - zbyt płaska rogówka, soczewka lub zbyt krótka gałka oczna. promienie skupiają się za siatkówką. Korekta przez soczewki skupiające.
*astygmatyzm (niezborność rogówkowa) - siła łamiąca oka jest nierównomierna (przyczyną jest nieprawidłowa krzywizna rogówki) . Obrazy powstałe na siatkówce są rozmazane ze względu na nierównomierność skupiania fal swietłych, które biegną z różnych kierunków. Soczewki cylindryczne lub toryczne.
b) słuch:
*budowa ucha:
- ucho zewnętrzne:
~małrzowina uszna
~kanał słuchowy zewnętrzny
- ucho środkowe:
~błona bębenkowa - oddziela, zapobiega dostaniu się powietrza do ucha środkowego, wzmacnia drgania ~jama ucha środkowego:
>kosteczki słuchowe (wzmacniają siłę drgania i przekazują dalej) :młoteczke, kowadełko, strzemiączko
~trąbka słuchowa (Eustachiusza) - wyrównuje ciśnienie po obu str. błony; łączy ucho środkowe i gardło.
- ucho wewnętrzne:
~błędnik kostny (jamy w kościach) :
>przedsionek i 3kanały półkoliste (receptory równowagi)
>ślimak (r. słuchu)
~błędnik błoniasty:
>woreczek, łagiewka i 3przewody półkoliste
>przewód ślimakowy
Ślimak i przewód ślimakowy wypełnione są płynem (śródchłoką) . w ich ściankach sa receptory słuchu, które tworzą narząd Cortiego
*odbieranie fali głosowej:
Fala wpada do błony bębenkowej i powoduje jej drgania. Młoteczek zaczyna drgać, potem kowadełko i strzemiączko. Strzemiączko łączy się z błoną okienka owalnego (początek ucha wew. ) . Drgająca błona wprawia w ruch płyn który wypełnia ślimak. Drgnia płynu powodują powstanie impulsu nerwowego, który dociera do mózgu.
*schorzenia narządu słuchu:
- zatykanie kanału słuchowego zewnętrznego wydzieliną (woszczyną) ;
- ciała obce - zapalenie ucha środkowego (ostre lub przewlekłe) - nieleczone:szum, ból w uszach, wyciek ropny; toksyczne z. ucha przez nadmiar leków (niszczenie kostek słuchowych i błony) .
c) smak:
d) węch:
w górnej części jamy nosowej są zmienione kom. nerwowe . Bodźcem są subst. chemiczne rozpuszczone w śluzie.
UKŁAD NERWOWY:
a) neuron i synapsa:
- W ciele kom. znajduja się wszystkie organelle kom. zwierzęcej.
- Kom. nerwowa przewodzi bodzce dzięki polaryzacji błony kom.
*Synapsa - złącze w którym impuls nerwowy przekazywany jest z 1neuronu na inny neuron lub kom. wykonawczą (efektorową) . Synapsy powstają zwykle między zakończeniem aksonu 1, a dendrytem lub ciałem kolejnej kom. nerwowej.
*Mechanizm działania synapsy:
Gdy impuls nerwowy osiąga zakończenie neurytu, do szczeliny synaptycznej otwierają się malutkie pęcherzyki synaptyczne zawierające specjalną substancję chem - mediator synaptyczny. Substancja ta dyfunduje przez szczelinę i pobudza białkowe receptory w błonie postsynaptycznej, wyzwalając w kolejnej kom. impuls nerwowy.
- Nerw - skupienie neurytów kom. nerwowej poza OUN.
- Istota biała - skupienie neurytów kom. nerwowych w OUN.
- Istota szara - skupienie ciał kom. nerwowych w OUN.
*nerw czuciowy - przewodzi bodziec do OUN.
*nerw ruchowy - przewodzi bodziec od mózgu do narządu wykonawczego (mięśni) .
*nerw pośredniczący - łączy nerw czuciowy i ruchowy.
b) układ nerwowy:
*somatyczny (unerwia mięśnie szkieletowe) :
- ośrodkowy:
~mózgowie (mózg, pień mózgu)
~rdzeń kręgowy
- obwodowy:
~nerwy czaszkowe (12par)
~nerwy rdzeniowe
*autonomiczny (AUN)
- współczulny
- przywspółczulny
c) budowa uk. somatycznego:
*kresomózgowie:
- 2półkule połączone spoidłem wielkim (przebiegają przez nie drogi nerwowe przez które odbywa się komunikacja między półkulami) podzielone na płaty (czołowy, ciemieniowy, skroniowy, potyliczny) ;
- kora mózgowa (pofałdowana istota szara, tworzy ją 6warstw kom. nerwowych) ;
- ośrodki:wzrokowy (potyliczny) , czucia (czołowy) , mowy, ruchu
*międzymózgowie:
- ośrodki motywacyjne:pokarmowy, termoregulacji, agresji, ucieczki, pragnienia, rozrodczy
- ośrodki regulacji hormonalnej
*śródmózgowie:
- ośrodek ruchu gałki ocznej
*móżdżek i most:
- zbudowany z 2półkul móżdżku z trójwarstwową korą móżdżku
- ośrodek koordynacji ruchu
- odpowiedzialny za tonus
*rdzeń przedłużony:
- znajdują się w nim drogi nerwowe
- oddechowy, prawy serca, żucia, połykania
d) budowa rdzenia kręgowego
e) ochrona OUN:
*mózgoczaszka (mózg) i kręgosłup (rdzeń) ;
*3opony rdzeniowo - mózgowe (twarda, pajęcza i miękka) ;
- płyn rdzeniowo - mózgowy (między oponami)
- chronią przed urazami miech;
- przepuszczają tylko glukozę i tlen.
f) łuk odruchowy - droga jaką przebywa bodziec od receptora do efektora
*budowa:
1 - receptor - kom. , która ma odebrać bodziec
2 - droga dośrodkowa, którą tworzy nerw czuciowy
3 - nerw pośredniczący - rdzeń nerwowy gdzie zachodzi analiza bodźca
4 - droga odśrodkowa, którą tworzy nerw ruchowy
5 - efektor - narząd wykonawczy
*odruch - reakcja org. na bodziec
*rodzaje odruchów:
- bezwarunkowy (wrodzony) - szybka reakcja na bodziec, w ich wytworzeniu nie uczestniczy świadomość. np. wymioty, kaszel, odruch kolanowy; stanowią podstawy instynktów (złożone zachowania wrodzone, umożliwiające realizacje ważnych clów biologicznych)
- warunkowy (nabyty) - oparty jest na treningu i wymaga wzmacniania. polega na tym, że bodziec pierwotnie obojętny zamieniany jest na bodziec kluczowy (wyzwalający reakcję) .
~klasyczny (”pawłowski”) :
bodziec obojętny (lampka) wzmocnienie (pokarm) reakcja
~instrumentalny:
bodziec obojętny (komenda głosowa) reakcja (podanie łapy) wzmocnienie (nagroda)
STRES:
*Czynniki stresowe:
- stan zagrożenia
- utrata kogoś bliskiego
- szkoła/praca
*Reakcja - wytworzenie hormonów (adrenaliny, noradrenaliny) .
Koryzol - h. podtrzymujący napięcie org. i nadnerczy
*Objawy:
- pocenie się, przyspieszone bicie serca, płacz
- wyłączenie n. krwionośnych - skóra blednie; krew krąży przez m. szkieletowe i mózg (odpowiedzialne za walkę)
- wzrasta ciśnienie krwi
- przysp. pogłębiony oddech
- m. szkieletowe napinają się, gładkie rozluźniają
- zwiększony rozkład tłuszczów; glukoza pochodzi z zapasów
- wyłącza się uk. odpornościowy