Przystosowania gadów mezozoicznych do życia w różnych środowiskach.

Historię Ziemi, której początek datuje się na 4,5 mld lat temu, dzieli się na ery. Jedną z er jest mezozoik dzielący się na: trias (256 – 208 mln lat), jurę (208 – 146 mln lat) i kredę (146 – 65 mln lat temu). W mezozoiku nastąpił bujny rozwój kręgowców, wśród których dominowały gady. Dlatego ta era nazywana jest erą gadów. Gady opanowały wszystkie środowiska: na lądzie – dinozaury, w morzach – ichtiozaury i plezjozaury, w powietrzu – pterozaury.


WODA
Trzy ważne grupy gadów zamieszkiwały morza w mezozoiku: plezjozaury
o długiej szyi, wrzecionowate ichtiozaury oraz mezozaury przypominające węgorze. Nazwa „Ichtiozaur” pochodzi z języka greckiego i oznacza rybojaszczur. Ichtiozaury pojawiły się w triasie środkowym. Najstarsze ichtiozaury miały długie, giętkie ciało i pływały dzięki falowym ruchom tułowia. Późniejsze o bardziej zaawansowanej budowie, miały ciało krótsze, wrzecionowate o pokroju zbliżonym do ryb, zakończone dużą płetwą ogonową w kształcie półksiężyca. Ichtiozaury, kształtem ciała, najbardziej przypominały współczesne tuńczyki i makrele. Ichtiozaury pływały za pomocą płetwy ogonowej i ruchów ciała. Kończyny przekształcone w rodzaj krótkich „wioseł” służyły do sterowania i hamowania. Płetwa grzbietowa była organem stabilizacji pozycji ciała. Ichtiozaury wymarły w kredzie górnej ustępując miejsca plezjozaurom.
Plezjozaury wyróżniały się ogromnymi rozmiarami. Ich długość ciała dochodziła do 12 m. Miały małą czaszkę, ostre stożkowate zęby. Ich tułów był szeroki a krótki, spłaszczony grzbieto – brzusznie. Kości pasa barkowego i miednicy tworzyły płyty kostne po brzusznej stronie ciała. Silnie skręcone przedramię i podudzie tworzyły wraz z ręką i stopą szerokie i długie, łopatowate płetwy.
Mezozaury odżywiały się rybami. Ich szczęki uzbrojone w bardzo liczne zęby w wyjątkowo długiej czaszce były przystosowane do łowienia ryb. Palce wszystkich kończyn spięte były błonami pływnymi. Ogon bocznie spłaszczony był główną siłą napędową do pływania.
Przykłady gadów środowiska wodnego:
· Kryptoklid – ogromne płetwy ułatwiały mu pływanie w morzu,
· Liopleurodon – był władcą głębin z imponującą rozetą zębów,
· Oftalmozaur – miał wielkie oczy pomagające mu polować w ciemnych głębinach


LĄD
Gady kopalne – dinozaury – dominowały w mezozoiku. Dinozaury były zwierzętami typowo lądowymi (choć zapewne umiały pływać, jak większość kręgowców). Chodziły na dwóch lub czterech nogach podpierających tułów pionowo, jak u ssaków i ptaków, a nie rozstawionych na boki jak
u typowych gadów. Jak o tym świadczą skamieniałe tropy dinozaurów, stawiały one stopy blisko linii przechodzącej przez środek ciała. Z kolei brak bruzdy po wleczeniu ogona wskazuje, że dinozaury unosiły zazwyczaj ogon w powietrzu, wykorzystując go jako przeciwwagę głowy i szyi. Dzieliły się na roślinożerne i mięsożerne. Na początku jury głównymi roślinożercami były tzw. Prozauropody. Pod koniec tego okresu dominowały ogromne Sauropoda mogące zjadać zarówno niską jak i wysoką roślinność. Rozdrabniały pokarm za pomocą gastrolitów ( kamieni żołądkowych). Drugim, co do liczebności roślinożercą był Stegosaurus mający bezzębny dziób i słabe zęby policzkowe. Najwięksi roślinożercy mieli puste jamy wewnątrz kręgów, by jak najbardziej zmniejszyć ciężar ciała. Np. nazwa Camarasaurus oznacza „jaszczur z komorami (jamami)”, ale mimo owych jam i tak ważył więcej niż trzy słonie. Euplocephalus („dobrze opancerzony łeb”) miał maczugę na ogonie i krótką, szeroką czaszkę ze złożonym układem zatok nosowych. Jej wierzch chroniły płyty kostne tworzące jakby brukowy pancerz. Na oczy – wrażliwe na ataki wrogów – jak pancerne klapy opadały kostne powieki. Z tyłu głowy sterczały krótkie, masywne rogi. Szyja, tułów i nasada ogona wzmocnione były pierścieniami kostnych guzów, kolców i dużych tarcz rogowych z grzebieniem, a usztywniony ogon kończył się ciężką maczugą kostną. Wszystko to pomagało mu w obronie przed wrogami. Ten szerokodzioby dinozaur przemierzał lasy skubiąc runo. Jadał wszelkie niskie rośliny zielne, rozdrabniając je krótkimi zębami. Pogryziony pokarm był następnie rozcierany na miazgę w umięśnionym odcinku przewodu pokarmowego. Triceraptos natomiast był dużym rogatym dinozaurem przypominającym nieco nosorożca. Ten roślinożerca miał dużą kołnierzowatą tarczę kostną chroniącą jego kark przed atakami. Zauropody dzięki długiej szyi mogły nie ruszając się z miejsca sięgać po rośliny
w dużym promieniu. Długa szyja barozaura jest przystosowaniem do żerowania wysoko, podobnie jak szyja żyrafy. Niektórzy badacze wyliczyli, że tłoczenie krwi do tak wysoko umieszczonego mózgu wymagało potężnego serca, ważącego aż 1,6 t. Jednak im serce większe, tym wolniejsze tętno. Uczeni z uniwersytetu Columbia orzekli w, 1992 r., że tak duże serce biłoby tak wolno, że krew wtłoczona do szyi spływałaby w dół między kolejnymi uderzeniami serca. Wysunęli więc hipotezę, że Barosaurus miał 8 serc: 2 główne w klatce piersiowej i 3 pary mniejszych wzdłuż szyi. Każde serce mogło jedynie pompować krew na wysokość następnego, razem tworząc rodzaj systemu pomp. Naukowcy ci twierdzili również, iż wysokie ciśnienie krwi narażało dinozaura na chorobę nadciśnieniową i groziło przedwczesną śmiercią z powodu zawału serca lub udaru mózgu. Sceptycy uważają natomiast, że barozaurowi wystarczało
1 serce umiarkowanej wielkości, wspomagane przez układ zastawek
w tętnicach szyjnych, zapobiegających cofaniu się krwi oraz przez fale skurczów umięśnionych ścian tętnic przepychających krew do mózgu.
Duże dinozaury drapieżne miały ostre zęby i pazury bardzo potrzebne do polowania i obrony. Przykładem drapieżnego dinozaura jest Allozaur. Krótkie, lecz krzepkie łapy pomagały allozaurowi przytrzymać zdobycz. Trójpalczaste dłonie uzbrojone były w ostre pazury, które mogły rozdzierać skórę i mięso ofiar. Nie służyły jednak do poruszania się – allozaur chodził tylko na tylnych nogach. Czaszka allozaura miała prawie metr długości.
W paszczy tkwiło 70 zakrzywionych do tyłu zębów o piłkowanych krawędziach. Odkrawały one kawały mięsa, które trafiały do rozdziawionej gardzieli. Długi ogon allozaura składał się z około 50 kręgów. Pomagał on równoważyć ciężar pochylonego w przód tułowia. Najcięższym i najbardziej przerażającym drapieżnym dinozaurem był tyranozaur. Dzięki masywnym szczękom i ostrym jak brzytwa zębom o długości dochodzącej do 16 cm mógłby pożreć dorosłego człowieka. Tarbozaur miał gęsto ustawione zęby, które tworzyły znakomite urządzenie do rozrywania mięsa. Były one także zakrzywione, umożliwiając pewny uchwyt walczącej o życie ofiary. Znaleziono również informacje o dinozaurach kanibalach. Owiraptor którego naukowa nazwa brzmi „rabuś jaj” miał dwa słupkowate zęby
w dziobastym pysku. Zjadał zawartość złożonych jaj innych dinozaurów. Natomiast celofyzis polował na młode osobniki swego gatunku.
Przykłady gadów środowiska lądowego:
· Hybodus – był drapieżcą czekającym na swoją ofiarę pod powierzchnią wody,
· Iguanodon – miał zdolność żucia, co dawało mu ewolucyjną przewagę,
· Tapajera – lśniący czerwony grzebień pomagał mu zwabić samicę,
· Utraptor – jego sierpowate pazury to śmiercionośna broń,
· Stegosaurus – miał płyty kostne służące do wymiany ciepła lub odstraszania wrogów, posiadał dwa mózgi, w jednym z nich mógł znajdować się dodatkowy ośrodek nerwowy zawiadujący ruchami ogona


POWIETRZE
Istnieją dowody, że zdolność lotu ślizgowego posiadało wiele gadów. Jeden miał przedłużenia żeber, pomagające w przelocie z drzewa na drzewo, inny sporą błonę rozpiętą między tylnymi kończynami, a kolejny mógł wykorzystywać do pomocy w locie spadochronowym długie łuski na grzbiecie. Już pierwsze pterozaury poszły jednak w tych przystosowaniach dalej. Ich kości stały się lżejsze, a jeden z palców kończyn przednich, prawdopodobnie czwarty, zaczął się wydłużać. W końcu utraciły piąty palec i wytworzyły długie skrzydła z błoną lotna rozciągającą się od kończyn przednich do łydek kończyn tylnych. Są pierwszymi kręgowcami, które od lotu ślizgowego przeszły do aktywnego machania skrzydłami. Inne podobieństwa anatomiczne ptaków i pterozaurów to pneumatyczne kości
i rozrost móżdżku odpowiadającego za koordynację ruchów i zachowanie równowagi.
Przykłady gadów latających:
· Ornitocheir – machając dwunastometrowymi skrzydłami ten olbrzym mógł przelecieć 500 km,
· Pteranodon – rozpiętość skrzydeł dochodziła do 8 m, a wysoki grzebień kostny służył do sterowania



Pierwsze gatunki dinozaurów opisali Anglicy ok. roku 1820 a w 1842 r. profesor Richard Owen wymyślił nazwę Dinosauria (z greckiego „straszne jaszczury”). Szczątki dinozaurów odkryto w wielu krajach m.in. w Polsce. Odkryto tu fragmenty kostne najwcześniejszych triasowych dinozaurów
i tropy wczesnojurajskich dinozaurów w Górach Świętokrzyskich. Podobnie jak u schyłku paleozoiku, również i pod koniec mezozoiku dochodzi do masowego wymierania roślin i zwierząt. Teorii na ten temat jest wiele. Dwie najbardziej znane to: upadek gigantycznego meteorytu w regionie półwyspu Jukatan oraz stopniowe zmiany klimatyczne: coraz chłodniejsze zimy lub coraz gorętsze lata. Prawdopodobnie nigdy nie będziemy wiedzieli na pewno jak było naprawdę.