Upadek państwa Polskiego - przyczyny

Co jest przyczyną upadku państwa istniejącego przeszło osiem wieków? Pytanie to zadaje sobie wiele pokoleń. Odpowiedź nie jest jednoznaczna. Zapewne wymazanie Polski na 123 lata z map Europy nie było spowodowane konkretnym wydarzeniem, chwilową słabością, ale mnogością problemów politycznych, społecznych i gospodarczych. Wszystkie się ze sobą ściśle zazębiają i trudno jest je od siebie oddzielić. Aby ułatwić sobie zadanie wskazania przyczyn upadku RP należy przyjrzeć się przyczyną wewnętrznym jak i zewnętrznym.

Przyczyny wewnętrzne
Jedną z przyczyn są usterki w działaniu państwa, przejawiająca się słabościom władzy królewskiej. Otóż od roku 1573 panowała wolna elekcja, która pozwalała na wkroczenie obcych rodów do Polski. Elekcyjni królowie różnie prowadzili swoja politykę, jedni starali się pomóc Polsce, inni popełniali wiele rozmaitych błędów. Wszystko zaczęło się od wkroczenia na tron polski saskiej dynastii Wettinów. Ten błąd polityczny, jakiego się dopuszczono, doprowadził do powstania licznych przyczyn gospodarczych, które miały wpływ na upadek I Rzeczypospolitej. A mianowicie były to wielkie zniszczenia terenów Polski, spowodowane zachłannością króla Augusta II Mocnego, jak i biernością wobec państw ościennych jego syna Augusta III Sasa.
Następnie w latach 1732-1733 trwała wojna o sukcesję polska pomiędzy Stanisławem Leszczyńskim a Augustem III, co spowodowało wewnętrzne podziały wśród szlachty, a dokładnie pomiędzy dwoma magnackimi stronnictwami: Familii (Czartoryscy i Poniatowskich) z rodziną Potockich. Rywalizacja pomiędzy tymi obozami przyniosła Polsce dramatyczne skutki.
W roku 1764 r. na króla polski wybrano Stanisława Augusta Poniatowskiego. Była to ostatnia elekcja w dziejach Rzeczypospolitej. Zapewne Poniatowski przyczynił się do rozwoju kultury polskiej oraz utworzenia sejmu czteroletniego. Trzeba jednak przyznać, iż w okresie rządów Stanisława Augusta gospodarka wyszła z letargu, wchodząc na pomyślną drogę. Zniesiono cła wewnętrzne, uruchomiono mennicę w Warszawie, usprawniono zarządzanie miastami. Epoka Stanisławowska owocowała w powstanie wielu manufaktur. Droga jaką obrał Poniatowski wydaję się być rozsądną, jednakże było już stanowczo za późno.
Niestety w ówczesnej Polsce nie zaobserwowano tylko upadku autorytetu władzy królewskiej, na znaczeniu utracił także inny organ władzy centralnej – sejm. Przyjęta w 1552 r. zasada liberum veto, to znaczy całkowitej jednomyślności przy rozstrzyganiu spraw, umożliwiał nawet jednemu posłowi wystąpienie z protestem przeciwko uchwale sejmu i co za tym idzie, niedopuszczenie do jej przyjęcia, a nawet zerwanie sejmu. Występując przeciwko uchwale sejmu poseł nie musiał uzasadniać swojego protestu. Zazwyczaj magnaci, kierujący politycznym życiem kraju, sami paraliżowali działalność sejmu, nie chcąc jednak występować otwarcie przekupywali posłów, którzy na ich polecenie zrywali sejmy. Doprowadziło to do ogromnego niedowładu skarbowo-wojskowego, gdyż nie można było podjąć jednolitych reform Powstał w ten sposób tak zwany „system klienteli”. W drugiej połowie XVII w. zrywanie sejmów stało się zwykłym, normalnym zjawiskiem. Decentralizacje kraju pogłębiały samodzielne zjazdy szlachty na sejmikach.
Na kryzys RP wpływ również miało osłabienie militarne. Pospolite ruszenie straciło na znaczeniu. Większa część nieregularnej armii składała się z najemników cudzoziemskich. Dowództwo wojskowe nie cieszyło się autorytetem. Zalegano z wypłatą żołdu, co powodowało dezercję i kradzieże.
Słabość państwa polskiego odbiła się na jego polityce zagranicznej. Całą drugą połowę XVII w. wypełniły prawie nieprzerwane wojny, toczące się przeważnie na terytorium Rzeczpospolitej. Wojny toczące się od połowy XVII wieku przyniosły poważne zniszczenia kraju. Towarzyszyły im epidemie chorób i klęski głodowe, co w sumie spowodowało także zmniejszenie się liczby ludności w Polsce i wyludnienie niektórych okolic.

Na upadek państwa wpływ również miały różnorodne czynniki społeczne. Jedną z takich przyczyn była zacofana oświata. Okrojony i bardzo konserwatywny zakres przyswajanej wiedzy, w stosunku do państwa zachodnich spowodowało, że społeczeństwo było niewykształcone i ulegało wielu podziałom o których napisałam wcześniej. W Polsce szerzyła się również nietolerancja, m. in. wyznaniowa. Czasem zdarzały się napady na wyznawców innych religii. Były to jednak wydarzenia odosobnione

Wpływ na upadek RP miał również kryzys gospodarczy. Produkcja rolna znacznie zmalała. Gospodarstwa chłopskie znalazły się w ruinie. Zniszczenia wojenne dotknęły także miast. Liczba polskiej ludności diametralnie malała. Upadł handel i rzemiosło miejskie.
Rósł również wyzysk chłopa i biedoty. W miarę jak spadała produkcja rolna wzrastały powinności chłopskie wobec dworu. Wyludnienie kraju prowadziło do zaostrzenia poddaństwa. Na skutek wyzysku gospodarstwa chłopskie podupadały.



Te właśnie wewnętrzne czynniki skłoniły Rosję, Prusy i Austrię do podzielenia Polski między siebie.



Czynniki zewnętrzne
Upadek Polski nie był spowodowany tylko i wyłącznie jej wewnętrznymi słabościami. Ogromny wpływ na upadek Rzeczypospolitej miały rozwijające się państwa ościenne. Od początku XVIII wieku w trzech państwach sąsiadujących z Polską Rosji, Prusach, i w Austrii zachodziły poważne, mające wpływ na dalsze losy państwa polskiego zmiany.
Największe przemiany zaszły w państwie Rosyjskim. Po wielkiej wojnie północnej stała się ona potęgą polityczną środkowo-wschodniej Europy, której znaczenie wzrosło pod rządami Piotra I Wielkiego. Dokonał on olbrzymich reform wewnętrznych, związanych niemal ze wszystkimi dziedzinami życia politycznego, gospodarczego i społecznego.
Równie duże przemiany było można zauważyć w państwie Pruskim. W 1701r. elektor brandenburski zjednoczył rozrzucone po Europie posiadłości Hohenzollernów i utworzył z nich Królestwo Pruskie, a sam przyjął tytuł króla. Jego następca Fryderyk Wilhelm I umocnił rządy absolutne w kraju i zreformował armię. Swoją pozycję w Europie umocnili również austriaccy Habsburgowie. Maria Teresa wyciągnęła państwo z kryzysu i ujednoliciła administrację, sądownictwo, poprawiono położenie chłopów. Właściwy proces reform wewnętrznych w duchu oświeceniowego absolutyzmu podjął jednak Józef II przeprowadzając trudna do zliczenia ilość reform. Z początkiem XVIII wieku Austria objęła władanie na Węgry i Siedmiogród, a także na Bałkany.
Państwa te zaczęły coraz bardziej ingerować w sprawy polskie. W 1720r. car Piotr I i Fryderyk Wilhelm I zawarli układ w Poczdamie, na mocy którego oba państwa zobowiązywały się stać na straży panującego w Polsce ustroju, wspólnie wysuwać kandydatów na tron polski, a w razie potrzeby popierać swe żądania siłą zbrojną. W 1732 r. do porozumienia przystąpiła również i Austria. Traktat ten jest nazywany Traktatem Trzech Czarnych Orłów.
Podsumowując za czasów panowania w Rosji- Katarzyny II, w Prusach Fryderyka II Wielkiego, a w Austrii Marii Teresy i jej syna Józefa II w państwach tych dokonano wiele ważnych reform. Reformy te w dziedzinie politycznej wzmacniały centralizm w zarządzaniu państwem, rozbudowywały armię z fachowym korpusem oficerskim. W dziedzinie gospodarczej stwarzały warunki do rozwoju przemysłu, handlu i rolnictwa.
Jak opisałam wcześniej w Polsce sytuacja przedstawiała się zupełnie inaczej. Brak jasnego programu, wewnętrzne walki o przywództwo i wystąpienie konfederatów przeciwko królowi oraz Czartoryskim podzieliło Polaków i uniemożliwiło walkę przeciwko największemu wrogowi- Rosji. Wypadki z lat wojny oraz klęski konfederatów przyspieszyły działania naszych sąsiadów i wzmogły chęć wzbogacenia się kosztem terytoriów Rzeczypospolitej.

Wśród przyczyn upadku I Rzeczypospolitej istnieje jeszcze jeden problem, który należy zarówno do przyczyn wewnętrznych, jak i zewnętrznych. A mianowicie jest to związek pomiędzy królem Polski - Stanisławem Augustem Poniatowskim i władczynią Rosji - Carycą Katarzyną II. Bez wzajemności zakochany król polski był cały czas wykorzystywany do niecnych planów carycy. Na jaj prośbę, Poniatowski od razu począł starać się o ujednolicenie praw innowierców z katolikami, lub też po prostu w podpisywaniu sejmu rozbiorowego w 1773 roku, kiedy to Poniatowski odznaczył się biernością wobec decyzji o zagarnięciu terenów RP


Zapoznając się z informacjami na temat rozbiorów napotkałam na ciekawe stwierdzenie „sami doszliśmy nad przepaść, a osunąć się w nią pomogli nam nasi sąsiedzi”. Myślę, iż to zdanie najlepiej odzwierciedla przyczyny upadku Rzeczypospolitej. Oba aspekty się skumulowały i nastąpiła nieuchronna klęska. upadek moralności społeczeństwa, na gruncie którego zrodził się kryzys demokracji szlacheckiej i niszczące rządy oligarchii magnackiej, połączone z ogromnym kryzysem gospodarczym doprowadziły nas kraj do ruiny.
W ten sposób osłabiony kraj stał się niezwykle ciekawy na państw ościennych. Nasze nieszczęście w tym, że były to mocarstwa na tyle silne, aby zagarną osłabiony kraj. Wcześniejsze skrupulatnie przeprowadzone reformy zapewniły Rosji, Austrii i Prusom miano Potęgi.
Należy podkreślić, że w XVIII wieku król i jego otoczenie rozpoczęli przebudowę państwa i uchwalili Konstytucję 3 maja. Reforma nie udała się dlatego, że nie pozwoliły na nią ościenne mocarstwa. Innymi słowy, gdyby nie sojusz Rosji, Prus i Austrii, Rzeczpospolita nie tylko przetrwałaby, ale stałaby się nowoczesnym państwem.


Ostatecznie dnia 25 stycznia 1797 podpisana w Petersburgu konwencja głosiła, iż że na zawsze ma być wymazana ,nazwa Królestwa Polskiego'. Z państwa polsko-litewskiego, liczącego w połowie XVIII wieku około 725 tys. km kwadratowych i 12,2 miliona mieszkańców Rosja zagarnęła w sumie 62% terytorium i 45% ludności, Prusy - 20% ziem i 23% ludności, Austria - 18% terenów i 32% populacji. Polska była w niewoli przez 123 lata. Skutki rozbiorów odczuwamy do dziś.