Ekspresjonizm w "Dies irae" Jana Kasprowicza

I Nawiązanie do literatury
- Biblia
* wizja znaków zapowiadających Sąd Ostateczny jako zbliżającej sie zagłady, * nastrój grozy i tajemniczości
"Trąba dziwny dźwięk rozsieje,
ogień skrzepnie, blask ściemnieje,
w proch powrócą światów dzieje.
Z drzew wieczności spadną liśce
na sędziego straszne przyjście."
* wizja Adama, utorzsamianego z podmiotem lirycznym, na którym ciąży piętno pierworodnego grzechu
" Czym ja jestem wobec Ciebie,ja, com z rajskich włości
zabrał z sobą, wygnaniec, tę łamiącą winę
i teraz ginę."
* motyw Ewy pozostającej w erotycznym, lubieżym związku z szatanem
"(...) złocistowłosa Ewa
do piersi pierś padalca tuli obnażoną ?"

* wizja apokliptycznej zagłady
II zbiorowość
1) powstanie zmarłych
2) powszechna wojna wszystkch ze wszystkimi
3) rozpadanie się form świata
III nastrój katastrofizmu i haosu
4) odwrócenie porządku natury - zamienienie się gór w doliny
5) zjawisko plag spadających na ludzkość

- Mitologia
"tułów Heraklowy"

IV ciemne, wyolbrzymione barwy
" krwią czarną "

V wyrazy dźwiękonaśladowcze
" skrzy się gniew"
"z wyciem hyjen, z rykiem lwów"

VI dynamizm i gwałtowność, powtórzenia
"biegnie bez końca, bez końca, bez końca"
" Ginę! ginę! ginę! "

VII kontrast
- barw w opisie Boga;
"Jasność jasności,
Zmrok zmroków,
Łaska łask i gniewów Gniew"

- potęga Boga, a małość człowieka

VIII oksymoroniczność
"blask ściemnieje"
"niesłyszącym uchem"
"niewidzącym okiem"

IX początkowo Bóg opisywany jest jako ojciec, a później jako wróg

X tradycje hymnów i litanii : Tytuł utworu pochodzi od średniowiecznego hymnu z przełomu XII /XIIIw. napisanego prawdopodobnie przez Tomasza z Celano
"Kyrie elejson!"

XI Prometeizm.
Podmiot liryczny, który reprezentuje ludzkośc błaga o pomoc i wyrozumiałość. Łaski nie doświadcza, bo Bóg jet bezwzględny, niesprawiedliwy. Człowiek nie jest w stanie uwolnić się od grzechu, bo zło jest wpisane w życie. Człowiek nie jest w pełni odpowiedzialny za to co robi bo ma grzeszną naturę, którą obdarzyl go Bóg. Uznaje swoją małość i grzesznośc, jednak podczas Sądu Ostatecznego, kiedy Bóg kara ludzkość, mówi mu że jest niesprawiedliwy. Wypomina Bogu, że pozwalał na wszystkie grzechy i obarcza go odpowiedzialnością. Nazywa go ojcem rozpusty. Bluźniarstwa są wypowiadane w obronie ludzkości z przyczyn altruistycznych.
Podmiot mówiący dostrzegając dramat egzystencjonalny człowieka bierze w obronę pokrzywdzoną ludzkość i buntuje się przeciwko stwórcy, jego oskarżając o wszystkie tragedie.

XII Silny bunt wobec zła, za którego stwórce uważany jest Bóg
Zarzuty wobec Boga :
- Bóg jako stwórca wszystkiego wpisał zło w istnienie świata
- niewinnośc narodzonego dziecka naznaczona piętnem grzechu
- uczynił życie ludzkie tułaczką, pielgrzymką naznaczoną poczuciem obcości w świecie
- obojętność wobec ludzkich próśb, modlitw, cierpień
- zarzut braku wszechmocy wobec rozprzestrzeniającego się zła
- ból rodzenia
- zarzut zdrady wobec człowieka - najpierw wybrał go, umiłował, a potem pozostawił cierpiącego
- jest źródłem gniewu, bo niesprawiedliwość i cierpienie wywołują bunt człowieka
- odbiera życie niepozwalając zaznać radości
- zarzyt grzeszności Boga poprzez stworzenie zła
- Bóg który stworzył grzech świadomie oddala człowieka od siebie.

XIII Poczucie winy, lęku; krytyka rzeczywistości

XIV Zmieszanie patosu z wulgarnością

XV Manifestacja katastrofizmu, przekonanie o nieuchronnej katastrofie, końcu świata, zmierzchu cywilizacji oraz upadku wartości moralnych, religijnych, etycznych ( postawa dekadencka).