Scharakteryzuj kierunek zwany romantyzmem

W wiek XIX wkraczaliśmy bez własnego państwa. Dlatego też w ówczesnej świadomości narodu zajmowała miejsce problematyka niewoli i walki o niepodległość. Polacy, ożywiani wolnościowymi i demokratycznymi ideami Wielkiej Rewolucji Francuskiej, stanęli z bronią w ręku najpierw u boku Napoleona, a potem samodzielnie organizowali wielokrotnie spiski patriotyczne i występowali zbrojnie przeciwko zaborcom.

W ciągu pierwszych 20 lat niewoli wykrystalizował się w społeczeństwie polskim nowy sposób myślenia o świecie, narodzie, jednostce i sztuce, który od 1820 zaczęto nazywać romantyzmem. Wiązał się z tym zespół określonych ideałów (wolność, równość, niepodległość, młodość), a także postaw wobec świata (bunt przeciwko zastanej rzeczywistości, gotowość do oddania życia za Ojczyznę, wiara w solidarność ludów) i zachowań (działanie gwałtowne, bezkompromisowość, egzaltacja, poświęcenie). Romantyzm objął wszystkie sfery ludzkiej świadomości i twórczości – sztukę, politykę, ideologię, filozofię, obyczajowość itd.

W innych krajach romantyzm (narodzony nieco wcześniej), wiązał się z podobnymi ideami, rozwinął się jednak w innych okolicznościach. Był on tam protestem przeciwko antyfeudalnej ekspansji mieszczaństwa, elitarnej kulturze dworskiej. W rozprawach niemieckich teoretyków romantyzmu (m.in. braci Schleglów) i dziełach filozofów, J. G. Fichtego, F. W. Schellinga widać zamiłowanie do swobody, uczuciowości, idealizmu i irracjonalizmu. Wśród dzieł Niemców widoczny jest też zwrot ku obyczajowości wiejskiej i ludowości (zbiór pieśni ludowych Herdera „Głosy narodów w pieśniach”). Do innych twórców literackich z Niemiec należą H. Heine, F. Schiller i najsławniejszy, Johann Wolfgang Goethe, twórca „Cierpień młodego Wertera”, dramatu „Faust” oraz licznych ballad fantastycznych. Z angielskich warto wymienić Williama Shakespeare’a (genialnego dramaturga, autora „Hamleta”, „Makbeta” i wielu innych utworów), J. Macphersona, W. Scotta i G. Byrona, którego życie i dzieła wywarły duży wpływ na współczesnych i stały się przedmiotem tzw. bajronizmu.

Oprócz tego podziwem cieszyli się pisarze francuscy (J. J. Rousseu – autor powieści „Julia, czyli Nowa Heloiza” i V. Hugo – autor dramatu „Cromwell”), rosyjscy (A. Puszkin – autor m.in. „Eugeniusza Oniegin”, M. Lermontow) i ukraińscy (T. Szewczenko).

W polskiej literaturze pierwsza romantyczną kreację natury, człowieka, historii i zaświatów stworzył Adam Mickiewicz. Jego propozycja stała się fundamentem całej naszej kultury romantycznej. Jego rówieśnicy – A. Malczewski, B. Zaleski, S. Goszczyński, a także A. Fredro – tworzyli na ogół analogiczne warianty tego modelu poezji. Następcy – J. Słowacki, Z. Krasiński, a potem C. K. Norwid – przezwyciężali go i tworzyli już przeciwstawne wizje i wartości.

Do najsłynniejszych utworów Mickiewicza należą: „Pan Tadeusz”, wskrzeszający wartość narodowej historii Polski, „Dziady”, przedstawiające ludowy folklor, „Konrad Wallenrod”, opisujący wewnętrzne wahania człowieka, a także liczne sonety i ballady romantyczne.

Twórcą równoległym i w pewnym sensie rywalizującym z Mickiewiczem o miano „wieszcza narodowego” był Juliusz Słowacki. Napisał on m.in. dramat „Kordian”, w którym przedstawił obraz pokolenia, które podjęło i przegrało walkę o niepodległość, a także wiele utworów lirycznych (np. „Grób Agamemnona”, „Beniowski”, „Testament mój”).

Warto wyszczególnić też dramaturgów: A. Fredro („Zemsta” – komiczna kreacja świata) i Z. Krasińskiego („Nie-Boska komedia” – konflikt arystokracji i demokracji, walka klas społecznych), autora również poetyckich „Psalmów przyszłości”, przedstawiających problemy Polski XIX wieku.

Na szczególną uwagę zasługuje przedstawiciel ostatniego pokolenia romantyków, Cyprian Kamil Norwid. Wszechstronnie utalentowany, zajmował się zarówno liryką, jak i nowelami, traktatami i esejami, dramatami, a także szkicami i rzeźbą. Charakteryzował go literacko-filozoficzny sposób myślenia, a w jego dziełach widoczne są elementy alegoryczno-symboliczne. Nierzadko posługiwał się w nich też przemilczeniem i ironią. Szczególnie często opisywał polską obyczajowość ludową, refleksje związane z Ojczyzną, poruszał też problemy polityczne i dnia codziennego.

Poeci (głównie emigracyjni) – prócz wyżej wymienionych byli to W. Pol, M. Romanowski i K. Ujejski - zajmowali się przede wszystkim poezja o tematyce narodowej i społecznej, tworzyli „ku pokrzepieniu serc” rodaków. Byli przekonani, że walka o niepodległość musi byś równocześnie walką o wyzwolenie społeczne. Do światowych pisarzy zaś, którzy reprezentowali tematykę obyczajowo-społeczną, historyczną, psychologiczną i fantastyczną, należeli J. Paul, Sterne, Stendhal, Dickens i Gogol. Z polskich – F. Skarbek, J. Korzeniowski, N. Żmichowska i H. Rzewuski.

Obok literatury romantyzm najpełniej rozwinął się w muzyce, która wyrażała najbardziej skomplikowane i subtelne uczucia, gwałtowność nastrojów, idee wolnościowe, romantyczny bunt, gorycz i pesymizm. Jej kolebką były Niemcy, a jej prekursorem Ludwig van Beethoven, autor licznych koncertów, uwertur, pieśni, a przede wszystkim 9 monumentalnych symfonii. Najwybitniejszymi twórcami oper byli K. M. Weber i G. Meyerbeer. Popularnością cieszyli się też: F. Schubert (utwory symfoniczne, fortepianowe oraz pieśni), F. Mendelssohn-Bartholdy (również utwory fortepianowe i symfoniczne), R. Schumann (podobne kompozycje), Włoch N. Paganini (słynny skrzypek, twórca koncertów i wariacji) i Francuz H. Berlioz (symfonie). Reformę muzyki fortepianowej przeprowadził R. Wagner („Holender tułacz”, „Pierścień Nibelunga”). Jako zwolennik ruchów rewolucyjnych i narodowowyzwoleńczych, Wagner skomponował także uwerturę „Polonia” i utrzymywał kontakty z emigracją polską we Francji. W Polsce opery pisali głównie S. Moniuszko („Halka”, „Straszny dwór”, „Dziad i baba”) i K. Kurpiński. Najwybitniejszym twórcą polskiej muzyki romantycznej był Fryderyk Chopin, który swoje kompozycje opierał na motywach muzyki ludowej, realizując hasło tworzenia muzyki narodowej, przesyconej subiektywizmem, emocjami i nastrojami. Wyrażał on w muzyce, to, co romantycy w poezji: polskość oraz ideały wolności i niepodległości.

Romantyczne tendencje w malarstwie objawiły się w nowym spojrzeniu na przyrodę jako na twór potężny i tajemniczy, na żywioł kształtów i barw. Podobnie zaczęto traktować historię, wydobywając dramatyzm jej wydarzeń i tragizm uwikłanego w nie człowieka. Wymienić należy hiszpańskiego malarza F. de Goyę („Odpust na łące św. Izydora”), J. Turnera, wybitnego pejzażystę, zacierającego kształty przedstawianych przedmiotów, malującego z upodobaniem chmury mgły i wodę, C. Friedricha („Mnich nad brzegiem morza”, tajemniczość, smutek i tęsknota ukazane poprzez symbolikę), E. Delacroixa („Wolność wiodąca lud na barykady”, tematyka rewolucyjna), a z polskich artystów A Orłowskiego (tematyka głównie batalistyczna, krajobrazowa i folklorystyczna, „Krajobraz z wiatrakiem”) i P. Michałowskiego (sceny batalistyczne, rodzajowe i portretowe).

Powstała również obyczajowość romantyczna. Młodzi romantycy pozowali na Byronów i Werterów, marzyli o niespotykanych przygodach, złożeniu życia dla ojczyzny, gardzili prozą dnia codziennego. Moda ta cechowała się indywidualnością i oryginalnością.

W filozofii romantyków ukształtował się wszechstronny bunt wobec zastanej rzeczywistości. Nie akceptowali feudalnej struktury społeczeństwa, absolutystycznych rządów, racjonalizmu, empiryzmu i klasycyzmu. Byli zwolennikami filozofii spirytualistycznej (idei duchowego charakteru rzeczywistości), irracjonalizmu, kierowania się duszą i poczucia tragizmu.