Polska kulturę romantyczna tworzyli młodzi ludzie ,którzy buntowali się przeciwko schematycznym poglądom klasyków (Bez serc, bez ducha, to szkieletów ludy- Adam Mickiewicz)
.Było to pierwsze pokolenie urodzone w niewoli; lekceważące sprawy materialne i przyziemne. W epoce romantyzmu literatura była dla Polaków niezwykle ważną częścią kultury gdyż kraj, który znajdował się ciągle w niewoli potrzebował nieustannej pomocy duchowej, która pobudziłaby go do wielkich czynów narodowowyzwoleńczych. Priorytetowymi tematami był patriotyzm, ludowość, historycyzm, mistycyzm oraz miłość.
Polski romantyzm dzieli się na dwie fazy -przed, i po powstaniu listopadowym. Romantyzm przedlistopadowy wykształcił się dzięki twórczości Adama Mickiewicza. Powstała m.in. „Oda do młodości” która mimo ze została usunięta przez cenzurę ,stała się później najsłynniejszym polskim manifestem młodych. Ten pełen ideałów utwór towarzyszył poczynaniom powstańczym i rewolucyjnym, a także polskiemu życiu konspiracyjnemu. Drugim równie ważnym utworem tego okresu był „Konrad Wallenrod” , w którym problematyka narodowa i sprawy związane z walka o niepodległość wysunęły się na pierwszy plan i zapoczątkowała nowy okres w historii literatury, w którym stała się ona narzędziem kształtowania uczuć patriotycznych i utrzymywania świadomości narodowej.
Druga fazą, była faza międzypowstaniowa . Sytuacja polityczna kraju spowodowała tzw. ”Wielką Emigrację” podczas której wielu liczących się wówczas twórców(m.in. A.Mickiewicz, J.Słowacki, Z.Krasinski, a później również C.K.Norwid) zmuszonych było opuścić ojczyznę. Francja, do której wyjechała większość emigrantów stała się wkrótce dla polski ośrodkiem działalności artystycznej .Tu ukazywały się najważniejsze czasopisma i dzieła tego okresu.
Literatura emigracyjna była źródłem wielkich idei .Poeci tworzyli utwory tyrtejskie, tzn. zagrzewające do walki oraz głoszące prometeizm .Jest to np. III cz. „Dziadów” A. Mickiewicza w której ukazano martyrologię młodzieży polskiej i mesjanizm narodowy"Polska Chrystusem narodów"; oraz „Konrad Wallenrod” obrazujący walkę metoda podstępu i zdrady, poswięcenia narodu i zbawienia dla sprawy kraju"Jam miłość, szczęście, jam niebo za młodu Umiał poświęcić dla sprawy narodu" .
Ważnym elementem w twórczości romantyków były utwory profetyczne, pełniące rolę proroctwa o przyszłości kraju. Najtrafniejszymi przykładami będą tutaj; „Grób Aganemnona” J.Słowackiego gdzie Polska w przyszłości jest narodem zjednoczonym, spójnym wewnętrznie, a tak potężnym ,że „ludy przelęknie”, oraz ”Reduta Ordona” A.Mickiewicza, gdzie jest ukazana klęska Polaków, a utwór kończy apokaliptyczna wizja końca świata. Bóg niszczy ziemię gdyż panuje na niej zło, despotyzm, nie jest szanowane prawo do wolności:
"Kiedy, od ludzi wiara i wolność uciecze,
Kiedy ziemię despotyzm i duma szalona
Obleją, jak Moskale redutę Ordona:
Karząc plemię zwycięzców zbrodniami zatrute,
Bóg wysadzi tę ziemię, jak on swą redutę"
Przemycane do kraju książki rozpowszechniane i czytane po kryjomu ,tworzyły i utrzymywały polską tożsamość narodową. Stawały się swoistymi drogowskazami dla ówczesnego społeczeństwa
wyznaczały wzorce postępowania jednocześnie dając wiarę w słuszność walki o niepodległość Polski.
Poeci, którzy po powstaniu listopadowym pozostali w kraju próbowali natomiast ocalić lokalną historię i jej pamiątki ,dbali o tradycję, budzili przywiązanie do ojczystej przyrody. Tworzyli gawędy o przeszłości najbliższej wioski, czy powiatu (Syrokomla, Lenartowicz).Podczas, gdy w europie dominowały liryka i dramat w Polsce rozwijała się również powieść. Do najpoczytniejszych pisarzy należał Ignacy Kraszewski tworzący pieśni ludowe i historyczne.
Literatura- zarówno tworzona w kraju jak i za granica była odpowiedzią na aktualne potrzeby czytelników. przeciwstawiała się rzeczywistości, tworząc równie ważna rzeczywistość duchowa. Poeci podjęli zadanie odzyskania ojczyzny nie tylko mieczem, ale i słowem. To tworzona przez nich literatura sprawiała ,że choć polski nie było na mapie ,pozbawieni państwa Polacy mogli się czuć obywatelami „państwa duchowego”. Dawała im nadzieję że silna duchem polska stanie się tez niepodlegla politycznie.