Secesja w Polsce

Secesja była kierunkiem w sztukach plastycznych powstałym w reakcji młodych artystów na bezstylowość XIXw, a także na impresjonizm i realizm. ( lac. Seccesio – odstąpienie, oddzielenie). Jego zapowiedzią, czy raczej inspiracją była twórczość Wiliama Blake`a i czerpiących z niego prerafaelitów. Inspiracje secesja czerpała także pewne wzorce ze sztuki Japońskiej (symbolizm, dekoracyjność, kontrasty niezabudowanych i bogatych w formy płaszczyzn, płynny miękki czarny kontur). Secesję rozpoczął ruch Wiliama Morrisa- ruch Sztuki i Rzemiosła oparty ideologicznie na naukach Johna Ruskina. Ruch rafaelitów i Morrisa łączył podobny program estetyczny – chęć zerwania z historyzmem i udostępnienie sztuki masom, jej odrodzenie. Secesja jako styl w sztuce trwała w latach 1895 – 1905. Objęła wszystkie dziedziny sztuki: architekturę, malarstwo, grafikę, rzeźbę i rzemiosło artystyczne, gdyż jej istotą było dążenie do zjednoczenia, do stylowej jedności sztuki. Jej podstawowe cechy gatunkowe to dekoracyjność, stylizacja, asymetria, płynne, faliste linie, swobodne układy kompozycyjne, abstrakcyjna i i roślinna ornamentyka, płaszczyznowość i linearyzm. Ulubione motywy artystów to formy organiczne, kwiaty, pnącza, niezwykle upierzone ptaki i zwierzęta fantastyczne, także zmienne i subtelne formy natury, jak fala wodna czy dym.
W sztuce secesji wyróżniamy dwa nurty: estetyzujący i ekspresjonistyczny, które łączy stosowanie tych samych środków wyrazu – płaskiej lamy barwnej i linii, jednak w odmenny sposób. Najbardziej znani artyści zagraniczni tworzący nurt estetyzujący to: Aubrey Beardsley, grupa Nabistów (Prorocy), Henry van de Velde, Arthur Macmurdo, Emille Galle, Rene Lalique, Gustave Klimt, Alfons Mucha, Otto Eckermann, August Endell i Louis Comfort Tiffany. Przedstawicielem nurtu ekspresjonistycznego był Edward Munch, choć tendencje te tendencje pojawiają się także w twórczości innych artystów, nie biorąc jednak dominującej roli. Najwybitniejsi twórcy secesyjni w architekturze to Antonio Gaudi, Hector Guimard i Victor Horta. Architekci coraz chętniej kożystali z nowoczesnych materiałów, co pozwoliło na dowolne, swobodne kształtowanie bryły architektonicznej (najlepszym tu przykładem mogą być budowle Gaudiego: Sagrada Familia, Casa Batlo, Casa Mila i budowle parku Guell).
Secesja na terenie polski była jednym z elementów stylistycznych Młodej Polski Rozwijała się w latach 1890 a 1918. W odróżnieniu od secesji międzynarodowej, w polskiej jej odmianie ważną rolę znajduje myśl patriotyczna, narodowa, czego przyczyna tkwiła we wciąż trwającej niewoli.
Największym Polskimi ośrodkiem secesji był Kraków, pozostałe ośrodki to Lwów i Warszawa.. Nazwa „Młoda Polska” odnosi się do podobnie brzmiących nazw europejskich secesji (Art. Noveau, Modern Style, Jugendstil)oraz do tytułu artykułów Artura Górskiego ukazujących się krakowskim „Życiu”, wktórych zawarł koncepcję nowej sztuki. Ta nowa sztuka powinna mieć rodzimy, polski charakter oraz zawierać atrybuty młodości, spontaniczności.. Z okresem Młodej Polski są związane są oprócz secesji jeszcze takie kierunki jak impresjonizm (Podkowiński, Pankiewicz, Wyczółkowski, Masłowski, Stanisławski), symbolizm (Malczewski, Mehoffer, Weiss, Gwozdecki, Wojtkiewicz, w rzeźbie Szczepkowski, Biegas, Dunikowski, Laszczka). Największy wpływ na Polską secesję miała secesja monachijsko-wiedeńska, lecz nasza najpłodniejsza grupa artystów secesyjnych, skupionych w Krakowie, wykazała dużą niezależność w stosunku do zagranicy. Można jednak wydzielić dwie grupy artystów, skupione wokół dwóch pism: warszawskiej, elitarnej i kosmopolitycznej „Chimery” oraz krakowskiego „Życia”, nastawionego bardziej na propagowanie sztuki dla mas, także sztuki o orientacji narodowej.
Krakowscy i Warszawscy artyści zawiązali także stowarzyszenie „Sztuka” mającą za zadanie organizować wystawy na najwyższym poziomie artystycznym, w kraju i za granicą.
Najwybitniejsi polscy twórcy secesyjni:
Stanisław Wyspiański – (1869 – 1907) Był uczniem Jana Matejki, jednak po studiach w Paryżu zerwał z realizmem. Cała jego twórczość związana jest z jego rodzinnym miastem – Krakowem. Jest to twórczość specyficzna, rodzima, narodowa przez jej nawiązania do tradycji ludowych i patriotycznych, oraz ogólnoludzka – reprezentująca czasy i środowisko autora. A ten był niezwykle uzdolnioną jednostką. Zajmował się wieloma dziedzinami sztuki – był poetą, dramaturgiem, scenografem, malarzem, dekoratorem, grafikiem, projektantem wnętrz i witrażystą. Projektował polichromie wnętrz kościelnych i witraże (w kościele Franciszkanów w Krakowie); projekty witraży do katedry lwowskiej i wawelskiej, o niezwykłej sile ekspresji, nie zostały zrealizowane. Projektował też wnętrza, meble, tkaniny dekoracyjne, dekoracje teatralne i kostiumy, inscenizacje dramatów własnych i innych autorów, ilustrował i zdobił książki. Był twórcą stylu zakopiańskiego w architekturze, jest wiele zachowanych przykładów jego architektury w Zakopanem (domki oraz kaplica na Jaszczórówce). W 1898-99 był kierownikiem artystycznym krakowskiego tygodnika \"Życie\". W 1904 został profesorem krakowskiej ASP Wyspiański rozumiał swoją sztukę jako posłannictwo w służbie narodu. Pracował głównie węglem oraz w technice pasteli. Był niezwykle wnikliwym portrecistą – (Śpiący Mietek, Śpiący Staś, portret Helenki, portret Antoniego Langego), rysownikiem (Zielnik, pejzaże Krakowa i okolic) i grafikiem (ilustracje do własnych utworów i „Iliady”.
Wyspiański budował płaszczyznę zróżnicowaną, falującą linią i plamą. stanowiącą syntezę światła i barwy. Artysta stosował dwie zróżnicowane temperaturowo plamy aby zasugerować światło (jak np. w portrecie z żoną). Biegłość jego warsztatu, trafność doboru środków wyrazu, oraz własny charakter jego sztuki świadczą o najwyższej świadomości i wrażliwości artystycznej. Nieuleczalnie chory, skazany na przedwczesną śmierć, artysta pracował w pośpiechu, nie szczędząc czasu. W przeciągu kilku lat wydał tyle prac ile inni artyści tworzyli w ciągu całego życia.
Uczniem Matejki był także Józef Mehoffer (1869 – 1946) Studiował 1887-89 w krakowskiej SSP, 1889-90 w Akademii wiedeńskiej, 1891-96 w uczelniach artystycznych Paryża. Malarstwo ścienne i witraże zajmują czołową pozycję w jego różnorodnej twórczości. Najważniejsze są polichromie skarbca i kaplicy Szafrańców w katedrze wawelskiej oraz sali posiedzeń Izby Przemysłowo-Handlowej (wraz z wyposażeniem wnętrz) w Krakowie. Najważniejsze realizacje witrażowe to 13 wiraży w kolegiacie Św. Mikołaja we Fryburgu (Szwajcaria), witraże w kościele Mariackim w Krakowie (z S. Wyspiańskim) w kaplicach Szafrańców i Świętokrzyskiej w katedrze wawelskiej, w kościele w Jutrosinie i w kaplicy Grauerów w Opawie. W projektach i realizacjach, o wybitnie indywidualnym charakterze, przejawia się bogactwo pomysłów kompozycyjnych połączone z dekoracyjną stylizacją i żywą grą intensywnych kolorów, obfitość ornamentów, posługiwanie się alegorią i symboliką. Malował też pejzaże, widoki wnętrz, kompozycje figuralne z nalotem symbolizmu i portrety, w których dekoracyjna stylizacja idzie w parze z wiernością rysów i psychologicznego wyrazu. Uprawiał grafikę artystyczną i użytkową (afisze, ekslibrisy), projektował dekoracje teatralne. Od 1902 był profesorem krakowskiej ASP.
Władysław Ślewiński ( 1854 - 1918). Studiował malarstwo w uczelniach artystycznych Paryża. Przyjaźnił się z P. Gauguinem, przenosząc do swej twórczości jego malarskie koncepcje symbolizmu syntetycznego. W 1896-1905 mieszkał w Bretanii, więc częstym tematem jego prac było morze. W latach 1905-1910 przebywał w kraju, 1908-1910 uczył w warszawskiej SSP i we własnej pracowni. Powróciwszy do Francji, zamieszkał w Doelan w Bretanii. Malował ludowe typy bretońskie i podhalańskie, portrety i autoportrety, krajobrazy, martwe natury. W widokach morskich z Bretonii romantyczne spojrzenie splata się z pierwiastkiem symbolizmu. Z secesją artystę łączy uproszczona, spłaszczona plama barwna i linia, choć ta jest bardzo delikatna. Dobrym przykładem obrazu reprezentującego styl secesji, wraz z jego upodobaniem do miękkich, płynnych form jest „Czesząca się”.
Jacek Malczewski (1854 - 1929). Uczył się 1873-76 i 1877-79 w krakowskiej SSP u J. Matejki i W. Łuszczkiewicza, 1876-77 w Paryżu. W 1884 uczestniczył jako rysownik w ekspedycji naukowej do Azji Mniejszej, po czym zwiedził Grecję, Włochy, spędził kilka miesięcy w Monachium i w 1886 osiadł w Krakowie.. W 1897-1900 i 1910-21 był profesorem krakowskiej ASP. Jacek Malczewski wypowiadał się tylko w malarstwie, pozostawiając dorobek niezwykle obfity, niezmiennie intrygujący, artystycznie nierówny. Pierwszy rozdział jego twórczości to tak zwany cykl sybirski ukazujący katorgę polskich zesłańców, obrazowaną zarówno czysto naturalistycznie, jak przefiltrowaną przez mistyczną poezję Słowackiego. W okresie młodopolskim Malczewski stworzył tylko sobie właściwy język symboliczny, w którym cielesne, dorodne postacie chimer, faunów, rusałek, aniołów pojawiają się zarówno w alegoryzowanych portretach, niezliczonych, ukostiumowanych wizerunkach własnych, pejzażach, scenach rodzajowych, religijnych, jak i w kompozycjach nie mieszczących się w żadnych konwencjach tematycznych. Wśród mnogości wyobrażeń, w sztuce Malczewskiego wyraźnie dominują wątki powracające w różnych malarskich wcieleniach: powołanie sztuki i artysty ( Malarczyk, Sztuka w zaścianku, Natchnienie Artysty), problem narodowy (obecny w podtekście prawie wszystkich dzieł), kobieta (najczęściej demoniczna i ujmowana jako wcielenie zła, zwierzęcości, zmysłowości), urzeczenie naturą i polskim pejzażem (ze szczególnie wyczuwalnym napięciem, niosący treści duchowe) oraz zagadnienie śmierci, przybierające antyczną postać Thanatosa. W dziele Malczewskiego najwyraźniej wystąpiło, typowe dla polskiego modernizmu, splecenie motywów ludowych z antyklasyczną, dionizyjską wizją antyku, dokonała się osobliwa polonizacja antycznej mitologii, nie tylko przez osadzenie chimer i faunów w polskim krajobrazie, ale także w kontekście historyczno-narodowym, który w ostatecznym rachunku był dla tego ucznia Matejki najważniejszy.
Witold Wojtkiewicz (1879 -1909). Syn urzędnika bankowego, Stanisława, i Anieli ze Święcickich. Prawdopodobnie od 1897 uczęszczał do warszawskiej Klasy Rysunkowej W.Gersona, w 1902 wyjechał do Petersburga z zamiarem studiowania w tamtejszej Akademii, ale szybko wrócił do Warszawy; w 1903-04 uczęszczał do krakowskiej ASP, gdzie studiował pod kierunkiem J.Unierzyskiego, T. Axentowicza i L. Wyczółkowskiego, a w 1905-06 prawdopodobnie u J. Pankiewicza. W latach 1905-08 był współzalożycielem, członkiem i uczestnikiem wystaw grupy "Pięciu", a w latach 1908-09 - grupy "Zero". Od 1908 należał do Towarzystwa Artystów Polskich "Sztuka". Na wystawie grupy "Pięciu" w 1906 w Berlinie w galerii Schultego prace artysty zwróciły uwagę M.Denisa i A.Gide'a, który w 1907 zorganizował, jedyną za życia artysty, indywidualną wystawę w Galerie E.Druet w Paryżu i napisał wstęp do jego katalogu. Wojtkiewicz przebywał wówczas przez kilka miesięcy w Paryżu. Jego twórczość reprezentuje nurt ekspresjonistyczny, a tematy i ich ujęcie bliskie są spojżeniu dekadenckiemu. Jego dzieła takie jak Wiosenne podmuchy, Strachy, Patos, Obłęd czy Okrucieństwo ujawniają jego ironiczne i pesymistyczne spojrzenie na świat, który widział jako zbrzydzony i dziwaczny, upodobanie do patologicznych stanów psychiki. Treści jego dzieł nie są jasne, kształty zdeformowane. Formy są płynne, lejce się co podkreślone jest płaską plamą przechodzącą w linie. Kolorystyka Wojtkiewicza jest charakterystyczna – to szarości, czernie oraz biele wywołujące smutek czy przygnębienie. Obok malarstwa wykonywał wiele rysunków, zamieszczanych w "Wędrowcu", "Tygodniku Ilustrowanym", "Sfinksie", a także rysunków satyrycznych i karykatur dla czasopism "Chochoł", "Liberum Veto" oraz dla wydającej karty pocztowe firmy G.Grabowskiego w Warszawie.
Rzeźbę okresu secesyjnego w Polsce reprezentuje Wacław Szymanowski, twórca takich dzieł jak pomnik Chopina w Warszawie, pomnik Grottgera w Krakowie, Konstanty Laszczka (Zrozpaczona), Bolesław Biegas (Portret Olgi Boznańskiej) oraz początkowa twórczość Xawerego Dunikowskiego.