Elementy tradycji romantycznej przejmowane przez współczesnych twórców.

Romantyzm w Polsce kształtowały wyjątkowe warunki społeczno-polityczne. Był to okres niewoli, wzmorzonego ucisku politycznego, dlatego jego cechami wyróżniającymi są: głęboki patriotyzm i ruch narodowowyzwoleńczy. Mówi się też, że w każdym współczesnym Polaku tkwi sentyment do epoki romantyzmu. Brzmi to czasem jak zarzut: niepoprawny romantyk, "nadwrażliwiec". Do tego dochodzą: brak realizmu, racjonalizmu, przewaga emocji nad rozsądkiem. Być może rzeczywiście tkwi w tym odrobina prawdy, że jest w nas podziw dla impulsywnych zrywów, dla szału romantycznych straceńców,choć potrafimy ich krytykować. Podobnie bywało z twórcami epok następujących po romantyźmie.
Zacznijmy od zestawienia podstawowych elementów świata romantycznego, ustalenia co znaczy dla nas romantyzm, słowem od punktu wyjścia. Romantyzm to dla mnie przede wszystkim mit walki o wolność, poświęcenie dla tej idei duszy i życia, bunt Konrada z III części "Dziadów" przeciw Bogu i Kordiana przeciw carowi, cierpiętniczy okrzyk romantyków krajowych. Drugi mit romantyczny to nieszczęśliwa miłość - Mickiewicza do Wereszczakówny, Gustawa, Kordiana, Henryka itd. Przestaje być istotne, czy mówimy o biografii twórcy czy bohatera.Kolejny "żelazny" punkt romantyzmu to bohater romantyczny.Potomek Hamleta, nieszczęśliwy kochanek, poeta, niewolnik idei, samobójca, rycerz walczący o ojczyznę. Jedni mówią: wspaniały! Inni machają ręką w pogardliwym geście. Nic przecież nie osiągnął... Jeszcze jedną rzecz z romantyzmu warto wspomnieć, mianowicie "inwazję duchów". Tak, inwazję - zjaw, widm, rusałek, upiorów. Można by przypuszczać, że świat pozazmysłowy powstał i wkroczył tryumfalnie do literatury. I jednego nie można romantyzmowi odmówić - tej czarownej, uduchowionej atmosfery! Tyle, jeśli chodzi o uporządkowanie "podstawy odwołań". A cóż na to następne epoki? Ustosunkowały się w różnoraki sposób.
Pozytywizm - bezpośredni spadkobierca i następca romantyzmu - odniósł się do idei romantyków niechętnie i krytycznie. W miejsce fantazji, samotnej walki o nieosiągalne cele, praktyczni pozytywiści zaproponowali utylitaryzm wszelkich działań, pracę u podstaw i pracę organiczną, oświecanie ciemnego ludu, podnoszenie gospodarki kraju
Pozytywiści, mimo okrzyków sprzeciwu i całej swej racjonalnej teorii, cierpieli na swoisty "kompleks romantyzmu". Sentyment i podziw dla minionej idei co jakiś czas błyska w ich twórczości. Na przykład pełna realizmu powieść Orzeszkowej "Nad Niemnem". Zawiera krytykę typowo romantycznych osób - Emilii Korczyńskiej, Zygmunta - zmanierowanego artysty, Różyca - znudzonego arystokraty. Jest to nawet romantyzm ośmieszony. Lecz kiedy wczytamy się uważnie - znajdziemy też hołd, wielki szacunek dla romantycznej idei wyzwolenia. Przecież wątek powstańczy i mogiła powstańców 1863 - to czas święty i miejsce święte, to czas walki i heroizmu, choć teraz nastał czas pracy - tamten istnieje w pamięci jako sacrum.
"Lalka" B. Prusa, zdawałoby się krytykuje romantyczny idealizm, typ miłości romantycznej oraz heroiny romansów podobne do Izabeli Łęckiej. Lecz tu także istotny jest motyw patriotyczny powstania styczniowego. Wokulski - główny bohater powieści - nosi szereg cech bohatera romantycznego, jego dzieje można nazwać pewną antologią losów nieszczęsnego Konrada-Gustawa z "Dziadów". A nie jest to przecież bohater ani negatywny, ani ośmieszony.
Literatura współczesna, mimo że tak wiele w niej wątków, nowatorskich i tradycyjnych nurtów, nadal prowadzi dialog z literaturą romantyczną, choć są to różne formy wypowiedzi. Zauważmy, że powojenne czasy oznaczały dla wielu Polaków emigrację. Twórcy emigracyjni mieli zaś ten sam problem, co uczestnicy Wielkiej Emigracji po powstaniu listopadowym - tęsknota za rajem, wspomnienia pejzaży ojczystych, propozycje przemian ustrojowych, rodzaj walki o polskość.Zawsze zniszczona miłość i fatalna, fałszywa kobieta to stały wątek opowiadań. Pesymizm, różnoraki mechanizm ruiny miłości od ingerencji bezmyślnych ludzi po "bogatą przeszłość" kochanki - zdradzają tęsknotę za spełnieniem wielkiej, szczęśliwej miłości. bohater jest samotny, nie rozumiany przez społeczeństwo, często posiada tajemniczą biografię. Moim zdaniem zarówno w literaturze, jak i w życiu romantyzm żyje i będzie żył wiecznie.
W żadnym człowieku, obywatelu Polski nigdy nie zaginie wola walki o ojczyznę, zarówno w kraju jak i na obczyźnie. Żaden Polak nie wyprze się swojego ojczystego kraju i nigdy nie przestanie o niego walczyć. Chyba każdy człowiek, czy to Polak czy człowiek innej narodowości kocha swoją ojczyznę, tak jak każdy człowiek kocha swojego bliźniego, (choć nie zawsze okazuje to wprost i dosłownie) .
To są właśnie echa romantyzmu które przetrwały w nas wszystkich do dzisiejszego dnia. I choć nie wszyscy potrafimy je okazać w sposób bezpośredni, to jednak nikt z nas się ich nie wyprze.