Przystosowanie społeczne w małych grupach społecznych

Pojecie grupa rozumiane bardzo szeroko oznacza zbiór jednostek pozostających ze sobą w pewnych stosunkach. Jednakże o jakikolwiek taki stosunek, który powoduje, ze jednostki te są od siebie wzajemnie zależne.
Otóż charakterystycznym stosunkiem miedzy ludzmi znajdującymi się w grupie jest wzajemna interakcja, zwana również niekiedy komunikowaniem się. Nawiązując do Cooleya definiuje on grupę jako pewną ilość osób, które komunikują się ze sobą wzajemnie w jakimś okresie czasu, przy czym jest ich wystarczająco niewielu, tak żeby każda osoba mogła się komunikować z innymi nie za pośrednictwem drugiego człowieka, ale bezpośrednio. Na ten aspekt zwraca uwagę J.Szczepański, który definiuje grupę w następujący sposób: ,,grupą społeczną jest pewna ilość osób (najmniej trzy)…i oddzielonych od innych zbiorowości wyrazną zasada odrębności”
Aby o dwóch lub więcej osobach można było powiedzieć, ze stanowią grupę, musza być spełnione przynajmniej 4 warunki. Tak więc: a)między tymi osobami musi istnieć bezpośrednia interakcja, b)osoby te muszą mieć wspólny cel, c)w zbiorze jednostek stanowiących grupę muszą istnieć normy, d)w zbiorze tym musi istnieć struktura.
Grupą SA dwie lub więcej osób, między którymi istnieje bezpośrednia interakcja, które posiadają ustalone wspólne normy, maja wspólny cel tworzą rozwiniętą strukturę grupową. Taka definicja ogranicza nasze zainteresowanie do małych bezpośrednich grup.
Pewna grupa uczonych D.Cartwrigth i A.Zander formułują pewne ogólne zasady, na których-ich zdaniem-oparta jest nauka o małych grupach.
Założenie pierwsze: grupy są zjawiskiem powszechnym, istnieją zawsze i wszędzie, są one, jeżeli idzie o ludzi, wszechobecne.
Założenie drugie: Te wszechobecne grupy wywierają bardzo silny wpływ na swoich członków.
Założenie trzecie: Wpływ grupy na jednostkę, rozpatrywany z punktu widzenia szeroko pojmowanego interesu społecznego, może być bądź pozytywny, bądź negatywny.
Założenie czwarte: Zrozumienie procesów grupowych osiągnięte w rezultacie badań nad małymi grupami może pozwolić danej grupie na zwiększenie jej pozytywnych wpływów na jednostkę i na zmniejszenie wpływów negatywnych.
System analizy interakcji stworzył R.F.Bales, analizując grupy wykonujące zadania rozwiązujące problem, zaproponował posługiwanie się systemem 12 kategorii interakcji, do których-jego zadaniem-możemy zaklasyfikować większość zachowań występujących wśród członków grup zadaniowych. Są to:
1.Solidaryzowanie się z inna osobą, podwyższenie pozycji innej osoby, udzielenie pomocy, nagradzanie.
2.Rozładowanie napięcia emocjonalnego, żartowanie, śmianie się, okazywanie zadowolenia.
3.Wyrażanie zgody, bierne akceptowanie, rozumienie sugestii, uleganie.
4.Dawanie sugestii, wskazywanie kierunku, pozostawianie innym autonomii.
5.Wyrażanie opinii, dokonywanie oceny, wyrażanie uczuć, wyrażanie życzeń.
6.Wskazywanie orientacji, udzielanie informacji, powtarzanie, wyjaśnianie.
7.Pytanie i prośby o wskazanie orientacji, o informacje; powtarzanie, potwierdzanie.
8.Pytanie,prosby o sugestię, o pokierowanie, pytanie o możliwe sposoby działania.
9.Pytanie o opinię, ocenę, analizę, wyrażanie uczuć.
10.Niezgadznie się, bierne odrzucanie sugestii innych, wstrzymywanie pomocy.
11.Ujawnianie napięcia emocjonalnego, prośba o pomoc, usuwanie się z pola.
12.Ujawnianie antagonizmu, obniżanie pozycji innie osoby, bronienie siebie, domaganie się uznania.
Tych 12 kategorii można podzielić na sześć grup. Tak np. kategorie 6 i 7 dotyczą problemów orientacji; kategorie 5 i 8 problemów oceny; kategorie 4 i 9 problemów kontroli; 10, 11, 12 reakcji negatywnych emocjonalnie; kategorie 1, 2 i 3 reakcji pozytywnie emocjonalnie.
Przedstawione wyżej kategorie Bales podzielił jeszcze w sposób następujący:
A. Dziedzina społeczno-emocjonalna związana z reakcjami pozytywnie emocjonalnie: kategorie 1, 2 i 3.
B. Dziedzina związana z zadaniem-próby rozwiązania zadania: kategorie 4, 5 i 6.
C. Dziedzina związana z zadawaniem pytań: kategorie 7, 8 i 9.
D. Dziedzina społeczno-emocjonalna związana z reakcjami negatywnymi: kategorie 10, 11 i 12.


Bales chcąc sprawdzić, czy w grupach mogą występować dwa typy kierowników, przeanalizował i porównał liczbę i rodzaj interakcji zainicjowanych bądź skierowanych do ludzi, którzy uzyskali najwyższe rangi w ocenie ich pomysłów z liczbą i rodzajem interakcji inicjowanych bądź skierowanych do tych, którzy byli najbardziej lubiani.
Analiza ta wykazała, że w porównaniu z osobami najbardziej lubianymi osoby wytwarzające pomysły inicjują interakcji typy: dawanie sugestii, wyrażanie opinii, wskazywanie orientacji, a więc interakcji związanej z rozwiązywaniem zadania. Oni tez inicjują nieco więcej reakcji negatywnych niż bardziej lubiani, a więc wyrażają brak zgody czy antagonizm. Natomiast osoby najbardziej lubiane inicjują więcej interakcji o charakterze solidarności, wyładowania napięcia wyrażania zgody, niż twórcy pomysłów, a więc inicjują więcej reakcji pozytywnych emocjonalnie. Oni także przodują w zadawaniu pytań o opinie, sugestie i orientacje.
Jeżeli chodzi o interakcje inicjowane przez innych członków grupy, a skierowane do ludzi wytwarzających pomysł, to otrzymują oni więcej niż najbardziej lubiani pytań o orientacje, opinie i sugestie, a także głównie do nich skierowane są reakcje negatywne typu brak zgody, wyrażanie antagonizmu i rozładowanie napięcia.
Do osób najbardziej lubianych w grupie kierowanych jest więcej interakcji związanych z solidarnością, zmniejszaniem napięcia oraz z sugestiami, opiniami i orientacją, ni do twórców pomysłów rozwiązania.
Podobne badanie nad dorosłymi przeprowadzili M.Deutsch i H.E.Collins. Próbowali oni stwierdzić, jakie warunki muszą być spełnione, żeby można było zmienić uprzedzenia rasowe u dorosłych. Okazją do przeprowadzenia takich badań była realizacja w Stanach Zjednoczonych różnego rodzaju projektów osiedli mieszkaniowych, w których mieli mieszkać wspólnie lokatorzy biali i lokatorzy murzyńscy. W jednym z nich zarówno Biali, jak i Murzyni mieszkali w osobnych domkach na terenie osiedla. Natomiast drugie osiedle, w przeciwieństwie do pierwszego, które miało charakter segregacyjny, było osiedlem zintegrowanym, tzn. lokatorzy murzyńscy i lokatorzy biali mieszkali w domkach razem. Badacze przeprowadzili wywiady ze 100 białymi gospodarzami oraz z pewno liczbą dzieci białych i murzyńskich. A oto niektóre wyniki tych badań: A.W osiedlu zintegrowanym istniały o wiele większe możliwości wytworzenia się interakcji miedzy lokatorami białymi i murzyńskimi, i to interakcji bliskich, w takich miejscach, jak klatki schodowe, pralnie czy ławki przed domem. W osiedlach segregowanych natomiast takich możliwości było brak. Tak np. w osiedlu zintegrowanym 77% badanych znało co najmniej jednego Murzyna wobec 3% w osiedlach segregowanych. Można powiedzieć ze: bliskość przestrzenna ułatwia istnienie interakcji.


B. W osiedlach zintegrowanych osoby zdawały sobie sprawę z tego, ze interakcje miedzy Białymi i Murzynami są społecznie akceptowane. Szczególnie były przekonane o tym dzieci z tego osiedla, które chodziły do szkoły razem z dziećmi murzyńskimi. W osiedlach segregowanych badani nie mieli tego rodzaju przekonania o akceptacji interakcji międzyrasowej, a raczej-przeciwnie- sądzili, że są one nie pożądane.
C. Jeżeli idzie o zmiany postaw wobec Murzynów, to biali mieszkańcy osiedla zintegrowanego uświadomili sobie, że ich postawy wobec Murzynów zmieniły się z negatywnych na pozytywne. Mieszkańcy osiedli segregowanych nadal określali Murzynów według utrwalonego stereotypu jako agresywnych i niebezpiecznych.
Podsumowując wyniki swoich badań Deutsch i Collins zwracają uwagę na warunki, które muszą być spełnione, żeby mogły zmienić się u ludzi takie postawy, jak uprzedzenia etniczne. Tak więc:
a)musza istnieć możliwości dla wytworzenia się interakcji między członkami różnych grup etnicznych;
b)interakcje te muszą być trwałe i czyste;
c)przedstawiciele tej grupy, w stosunku do której istnieją uprzedzenia, muszą zachowywać się tak, aby nie wzmacniać u członków innej grupy ich negatywnych postaw do swojej grupy;
d)musi istnieć pozytywny dla tych interakcji kontekst społeczny, sprzyjający w nawiązywaniu pozytywnych kontaktów. Tym kontekstem społecznym była w tym badaniu polityka administracji domów zintegrowanych, która popierała wszelkie kontakty między lokatorami białymi i murzyńskimi i miała pozytywny stosunek do integracji.
Jedną z cech odróżniającą grupy od nie-grup jest istnienie celu grupowego. Przez cel rozumiemy pewien punkt mający do grupy jako całości wartość pozytywną. Aby go osiągnąć grupa podejmuje określonych działań, a po osiągnięciu tego punktu zaprzestaje tych działań. Takie ujmowanie celu grupowego pozwala stwierdzić: czy dana grupa ma cel, czy jest on jasny czy istnieje jeden lub więcej celów. Jasność celu grupowego jest bardzo ważna, ponieważ członkowie grup, w których cel jest jasny, są z nim bardziej związani niż członkowie grup, w których cel nie jest jasny lub w których brak jest celu. Grupy mające jasny cel wywierają większy wpływ na osobowość swoich członków niż grupy nie posiadające celu.
Jeżeli chodzi o genezę celów grupy, to mogą one być grupie narzucone przez szerszą organizację, której ta grupa jest elementem-wtedy cele organizacji są celami grupy-lub mogą być produktem interakcji wewnątrzgrupowych. W tym ostatnim wypadku nie należy traktować celu grupy jako sumy podobnych celów poszczególnych członków grupy, ani podobnego wyobrażenia członków grupy o tym, jaki jest ten cel.


Najbardziej poprawne wydaje się rozumienie celu grupowego jako wyniku interakcji między członkami grupy. Członkowie grupy posiadają określone, często bardzo różniące się motywacje, powodujące napięcie, które może być zredukowane dzięki osiągnięciu pewnego wspólnie akceptowanego celu, mającego wartość poznawczą zarówno dla każdego z nich z osobna, jak i dla wszystkich członków jako całości.
Ze względu na znaczenie, jakie ma znaczenie ustalenie celów przez grupy, wskazane jest, żeby członkowie grup będących elementami większych organizacji uczestniczyli w podejmowaniu decyzji co do tego, jaki będzie cel grupy.
Członkowie grupy oceniają innych członków grupy pod względem ich wkładu w osiągnięcie celu grupowego. Również i niektóre samooceny dokonywane są właściwie z tego punktu widzenia.
Biorąc pod uwagę cel grupowy, wyróżniamy w grupie: członków mających orientacje na zadanie, którym zależy na osiągnięciu celu grupowego i nie jest dla nich ważne, kto przyczyni się do tego najbardziej; i członków mających orientację egocentryczną, dla których ważne jest to, żeby oni sami indywidualnie rozwiązali zadanie czy osiągnęli cel.
Konflikty między małymi grupami rozwiązuje się najłatwiej przez postawienie przed nimi celu nadrzędnego, którego osiągniecie zmuszałoby je do współpracy.
Nasze zachowanie w życiu codziennym jest regulowane przez normy. Normy są przepisami wskazującymi, jak powinien zachowywać się członek danej społeczności czy danej grupy. Normy dotyczą pewnego zakresu zachowań i obowiązują one wszystkich członków grupy, baz względu na to, jaką pozycje zajmują oni w grupie. Pewne normy powstają na tle doświadczeń społecznych, które członkowie zdobyli w innych grupach,; niekiedy są one narzucone przez organizację, których elementami są grupy, majone wtedy najczęściej charakter formalny; wreszcie normy tworzą się w procesie interakcji miedzy członkami grupy. Raz ustanowione i zaakceptowane normy wywierają wpływ na zachowanie się członka grupy nawet wtedy, kiedy opuści on grupę, w której brał udział w wytwarzaniu danej normy lub w której ją sobie przyswoił.
Akceptowanie i spostrzeganie przez członków grupy obowiązujących w nich norm może dokonać się za pomocą:
1) naśladowania przez nich zachowania innych członków grupy;
2) kierowania przez grupę aktów komunikowania do tych członków, którzy nie przestrzegają norm grupowych;
3) stosowania przez grupę kar w stosunku do członków nie przestrzegających norm grupowych;
4) nagradzanie przez grupę tych członków, którzy przestrzegają normy grupowe, a szczególnie tych, którzy początkowo nie przestrzegali norm, a następnie zmienili swoje zachowania na zgodne z normami;

5) mechanizmów wewnętrznych powodujących, że gdy dany członek spostrzega rozbieżność miedzy zachowaniami innych członków grupy a swoim własnym lub między akceptowanymi normami grupowymi a własnym, niezgodnym z nimi zachowaniem, wówczas powstają u niego napięcia i wskutek tego pojawia się tendencja do redukowania ich, co może on osiągnąć głównie przez zmianę swojego zachowania na zgodne z zachowaniem innych lub akceptowanymi normami.
Jednym ze skutków oddziaływania norm jest zjawisko konformizmu. Konformizm to postawa zakładająca postępowanie zgodne z obowiązującymi normami, wartościami i poglądami, jednostka taka podlega ścisłym podporządkowaniu się normą i poglądom danej grupy społecznej. Konformizm jest społecznie pożądany, gdyż pozwala na tworzenie grup społecznych i przynależenie do nich. Osoby które nie chcą podporządkować się żadnym zasadą, często nie należą do żadnej grupy, są izolowane i samotne. W zależności od liczby członków występujących w danej grupie, podporządkowanie wobec ustalonych norm jest mniej lub bardziej wymagane. Skrajny konformizm utożsamiany jest z nadmiernym, bezkrytycznym przyjmowaniem i stosowanie się do owych zasad, zbyt intensywnym identyfikowaniem swoich celów z celami grupy, bezmyślna akceptacją wszelkich zasad i wartości, biernej uległości i aprobacie reguł głoszonych przez innych. Jednostka przejawiająca takie zachowanie, staje się łatwym obiektem manipulacji przez grupę i często zostaje z niej wykluczona, gdy owa przydatność nie będzie już potrzebna lub wręcz niewygodna.
Tak wiec, przy pewnym ujmowaniu konformizmu jest równoznaczny ze swego rodzaju uniformizmem zachowań członków danej grupy czy społeczności.
Przy takim rozumowaniu konformizmu znaczyło to samo, co uleganie naciskowi grupowemu. Dzieje się tak nawet wtedy, gdy człowiek, na którego grupa wywiera nacisk, nie jest przekonany o tym, czy ma on rację, a mimo to zachowuje się tak, jak tego wymaga grupa.
Hamujące wpływy grupy badali H.H.Kelly i E.H.Volkhart. Postawili oni następującą hipotezę: im wyżej dany członek grupy ocenia swoją grupę (im silniej jest z nią związany), tym trudniej jest zmienić tę jego postawę, która jest zgodna z postawami innych członków grupy (a więc wytworzyć u niego postawę niezgodną z postawami członków grupy, do której należy), lub, mówiąc inaczej, postawę niezgodną z normą grupową. Innymi słowy , konformizm utrudnia zmianę postaw, przy czym jest on największy u osób najbardziej związanych z grupą.
Jak się okazuje niekiedy nawet nie jest potrzebna fizyczna obecność grupy, wystarczy ,,obecność psychiczna”, aby zwiększyć nacisk grupowy, powodujący słabe oddziaływanie przekazu propagowanego. Stwierdził to również Kelly. Sprawdził on hipotezę, że im lepiej osoba badana uświadamia sobie istnienie grupy, do której należy, tym trudniej jest zmienić jej postawy (zgodne naturalnie z postawami grupy).
Z przytoczonej wyżej treści można wysnuć następujące wnioski:
1) Istnieje nacisk grupowy na członków grupy, utrudniający zmianę ich postaw (postaw zgodnych z normami grupy na postawy z nimi niezgodne).
2) Istnieją dwa rodzaje tego nacisku: a) nacisk niejako pośredni, kiedy normy zinternalizowane przez członków grupy regulują ich zachowanie; b) nacisk zewnętrzny, zmuszający członków grupy do zachowań zgodnych z normami grupy ze względu na kary, które może ona zastosować w wypadku zachowań niezgodnych z normami.
3) Nacisk grupowy w kierunku zmiany postaw zwiększa się w wypadku fizycznej obecności innych członków grupy utrudniając przekonywanie zmierzających do zmian tych postaw.
4) Nacisk występuje również w czasie ,,psychicznej obecności” grupy, uświadomienia sobie przez daną osobę, ze jest członkiem grupy, w której obowiązują takie a nie inne normy.
Asch wykrył w swoim badaniu dwie cechy grupy wpływające na stopień konformizmu:
1) Ważna cecha jest wielkość grupy wywierającej naciek. Okazało się, im większa jest grupa wywierająca nacisk, tym większy jest do pewnej wielkości grupy stopień konformizmu.
Dane te wskazują, że zależność między wielkością grupy a stopniem konformizmu nie ma charakteru zależności prostoliniowej, a raczej ma ona charakter krzywoliniowy.
2) Drugą bardzo ważną cechą jest jednomyślność grupy wywierającej nacisk. Wystarczy aby jedna osoba z grupy wypowiadała opinie niezgodne z opiniami większości, lecz zgodne z rzeczywistością, a właściwe osoby badane ulegają wówczas w znacznie mniejszym stopniu naciskowi grupy niż wtedy, gdy wszystkie osoby wywierające nacisk są zupełnie jednomyślne.
3) inną ważną cechą, jeżeli chodzi o stopień ulegania naciskowi grupy jest jej skład. Grupa wywierająca nacisk może się składać z różnych osób. Ogólnie można stwierdzić, że im większe są kompetencje lub im wyższa jest pozycja społeczna osób wywierających nacisk, tym bardziej jest on skuteczny i w tym większym stopniu ulegają mu osoby, na które jest on wywierany.
4) Ostatnim ważnym czynnikiem jest spoistość grupy. Spoistość grupy zależy od tego, na ile ona jest atrakcyjna dla swoich członków.
Struktura socjometryczna grupy jest badana za pomocą techniki socjometrycznej, która polega na zadawaniu wszystkim członkom grupy pytań o wybory negatywne i pozytywne oraz odpowiednio je ze sobą kombinując. Wyróżniamy dwie techniki socjometryczny: socjometryczna samoocena-polega na pytaniu członków grupy o to, kto z grupy wybiera ich, a kto odrzuca; test ,,Zgadnij kto”- zwany też techniką nominacyjną, polegającej na pytaniu

poszczególnych członków grupy o to, kto z grupy jest np.,, najbardziej lubiany”, ,,najbardziej agresywny”, ,,kto ma największy wpływ”?
Wyższe pozycje w strukturze socjometrycznej zajmują osoby dobrze przystosowane, natomiast pozycje niskie zajmują osoby zle przystosowane społecznie.
Struktura socjometryczna (struktura atrakcyjności interpersonalnej) to struktura wyborów, kiedy indziej twierdzi się, że pozycje w strukturze socjometrycznej są zróżnicowane na popularność poszczególnych osób. Kiedy dokonujemy wyboru kogoś, chcemy się do niego zbliżyć, natomiast kiedy dokonujemy wyboru negatywnego, odrzucenia, chcemy uniknąć kontaktów z osobą odrzuconą, a więc struktura socjometryczna jest strukturą zbliżania Siudo ludzi lub ich unikania.
Struktury grupowe powstają w dwojaki sposób, albo są narzucone grupie przez większa organizację, których elementem jest grupa, albo tworzą się w procesie interakcji. Członkowie grup spostrzegają wzajemnie swoje zachowania, oceniając je z punktu widzenia pewnych kryteriów, np.. podobieństwa norm czy sposobów zaspokojenia potrzeb, i na podstawie tego kształtuje się u nich negatywny lub pozytywny stosunek do poszczególnych uczestników interakcji. Stosunki takie są na ogół dość trwałe, chociaż może występować zjawisko wyrównywania postaw interpersonalnej. Stosunki istniejące między członkami grupy, czy to w zakresie lubienia, czy w zakresie władzy, są przez nich dość dobrze spostrzegane. Istnieje tendencja do pokrywania się ze sobą struktur, np. struktury władzy ze strukturą socjometryczną.