Smog

SMOG [ang.], utrzymujące się nad terenami wielkich miast i okręgów przem. zanieczyszczenia powietrza atmosf.; smog tworzą zanieczyszczenia pierwotne (pyły, gazy i pary emitowane przez zakłady przem., energ., silniki spalinowe pojazdów mech. itp) i produkty ich fotochem. i chem. przemian zachodzących w warunkach inwersji temperatury, podczas braku ruchów powietrza (przy bezwietrznej pogodzie); powstawaniu smogu sprzyja położenie zagrożonych nim obszarów w obniżeniach; rozróżnia się smog fotochemiczny i smog kwaśny. Smog fotochemiczny, zw. też utleniającym, tworzy się w czasie silnego nasłonecznienia w wyniku fotochem. przemian występujących w dużym stężeniu tlenków azotu, węglowodorów, zwł. nienasyconych (alkeny) i in. składników spalin (gł. samochodowych) — ze związków tych powstają b. reaktywne rodniki, które z kolei ulegając przemianom chem. tworzą toksyczne związki, gł. nadtlenki, np. azotan nadtlenku acetylu (PAN); składnikami tego typu smogu są także: ozon, tlenek węgla (czad), tlenki azotu, aldehydy, węglowodory aromatyczne. Smog kwaśny, zw. też mgłą przemysłową, powstaje w wilgotnym powietrzu silnie zanieczyszczonym tzw. gazami kwaśnymi, gł. dwutlenkiem siarki (SO2) i dwutlenkiem węgla (CO 2), oraz pyłem węglowym; występuje gł. w regionach, gdzie domy są ogrzewane przez spalanie węgla i in. paliw stałych.
Smog, ze względu na dużą koncentrację agresywnych czynników chem., stanowi zagrożenie dla zdrowia ludzi i zwierząt, wywołuje choroby roślin i powoduje niszczenie materiałów; smog kwaśny obserwowano już w 1 poł. XX w., m.in.: 1930 w dolinie Mozy (Belgia), 1948 w Donorze (USA), oraz 1948, na przeł. 1952 i 1953, 1956 w Londynie, gdzie 1952/53 w ciągu 7 dni wskutek smogu (przyczyna bezpośrednia lub pośrednia) zmarło 4000 osób, 1956 — 1000 osób, nieco później wystąpił smog fotochemiczny w Los Angeles, Atenach i in. miastach. W Polsce smog kwaśny występuje w Krakowie i niektórych miastach Górnego Śląska. Ograniczenie emisji zanieczyszczeń ze źródeł antropogenicznych uzyskuje się w wyniku:
1) wzbogacania paliw (np. odsiarczanie węgli energ.);
2) zmiany stosowanych surowców (np. spalania paliw o wyższej jakości w okresie niekorzystnych warunków meteorol., co zapobiega tworzeniu się smogu);
3) zmiany procesów technol. i ich hermetyzacji;
4) oczyszczania gazów odlotowych (m.in. odpylania i odsiarczania spalin);
5) utylizacji odpadów przem. i komunalnych;
6) wykorzystania niekonwencjonalnych źródeł energii (np. energii słonecznej, energii wiatru).