Dziedzictwo kultury grecko-rzymskiej w kulturze europejskiej

Ludzie w dzisiejszych czasach wiele zawdzięczają starożytnym cywilizacjom – między innymi Grecji i Rzymu. Dzisiejsza Europa jest owocem długiej i skomplikowanej historii, pełnej konfliktów między narodami. Grecy, a później Rzymianie w Europie Południowej wywarli głęboki wpływ na ludzi w ciągu trzech tysiącleci.

Europa zawdzięcza swą nazwę mitologicznej bogini, o której nie wiadomo czy była jedną z trzech tysięcy nimf zaludniających morza, czy też piękną Fenicjanką porwaną przez króla bogów Zeusa. Dla starożytnych Greków, Europą było wszystko to, co leżało na zachód od wysp greckich i na północ od ich półwyspu. Legenda Europy porwanej przez Zeusa, przemienionego w byka, inspirowała wyobraźnię artystów do XIX wieku. Możemy to zauważyć m.in. na obrazie „Porwanie Europy” francuskiego malarza Gustave’a Moreau.

Demokracja, czyli rządy ludu, jest formą ustrojową, która została wprowadzona w Atenach w V wieku p.n.e. Powstał system zgromadzeń, delegujących kandydatów na urzędy i do rady przez wybory i losowania. Za ojca demokracji uważa się Peryklesa, który sprawował jeden z najważniejszych urzędów państwowych (urząd stratega), na który był wybierany nieprzerwanie rok po roku przez 15 lat. Do dzisiaj słowo „demokracja” ma to samo znaczenie i oznacza ustrój polityczny, w którym władzę sprawuje społeczeństwo. Sposób sprawowania tej władzy różni się od tego, jaki panował w starożytnych Atenach, ale idea pozostała ta sama.

Na przełomie VII i VI wieku p.n.e. w koloniach greckich Azji Mniejszej narodziła się filozofia. Poczet wybitnych myślicieli zapoczątkował Tales z Miletu uważany za ojca filozofii. Uznał on, że wspólnym elementem występującym w całej przyrodzie jest woda i to ona dała początek wszystkiemu. Otworzył w ten sposób następcom drogę spekulacji myślowych, w których wyniku powstała dwa tysiące lat później nowożytna nauka. Jego najwybitniejsi następcy to Heraklit z Efezu, Sokrates, Platon – twórca Akademii w gaju Akademosa oraz „teorii miłości”, na którą nawet dzisiaj się powołujemy. Jego uczniem był Arystoteles, najbardziej utalentowany filozof starożytnej Grecji. Był bezkonkurencyjnym i największym autorytetem naukowym dla ludzi średniowiecza. Także epikureizm i stoicyzm do dzisiaj znajdują swoich zwolenników.

Bardzo istotna i wartościowa dla współczesnych nam ludzi okazała się literatura starożytnej Grecji. W tym okresie powstały dzieła, które do dzisiaj są uważane za jedne z najwspanialszych w historii literatury. To właśnie w starożytnej Grecji po raz pierwszy wyodrębniono wiele nowych gatunków i rodzajów literackich, między innymi eposy bohaterskie, kosmogeniczne, genealogiczne, dydaktyczne, poematy heroikomiczne, elegie wojenne, lirykę refleksyjną oraz wiele innych, z których prawdopodobnie najważniejszymi dla nas stały się liryka oraz epika.

W dzisiejszych czasach możemy zaobserwować obecność tradycji antycznych we współczesnej literaturze, nawet i polskiej. W wierszu Zbigniewa Herberta „Nike, która się waha” przedstawiona jest bogini w odmiennej roli. Jest w ten sposób bardzo ludzka. Wiersz stanowi refleksję dotyczącą drugiej wojny światowej. Zdaje sobie sprawę, że każde zwycięstwo okupione jest kosztem ofiar i dlatego waha się. Postanawia więc wrócić do dawnej posągowej, zwycięskiej bogini. Stanisław Grochowiak w swoim wierszu "Ikar" nawiązuje do mitu ikaryjskiego, aby wypowiedzieć się na temat złożonych problemów współczesnego świata: ciężkiej mozolnej pracy, braku wypoczynku, braku efektów pracy, braku wrażliwości na piękno, szarość i egoizm.

Jednym z najważniejszych dziedzictw antycznej Grecji jest teatr. Powstał on w Grecji z publicznych obrzędów ku czci Dionizosa. W VI wieku p.n.e. z chóru teatralnego wyodrębnili się aktorzy, powstała forma dramatyczna i ukształtowała się klasyczna budowla teatru. Widowiska stopniowo traciły swoją wartość kulturową, zachowując jednak cechy uroczystości. Aktorzy występowali w perukach, maskach i na podwyższonym obuwiu. Formy i konwencje teatru starożytnej Grecji stały się podstawą europejskiej tradycji teatru i są do dziś źródłem inspiracji twórców teatralnych.

Grecy najwięcej talentu i wiedzy przejawiali w architekturze. Architektura Hellady stała się do czasów dzisiejszych dokumentem doskonałości artystycznej. Ponieważ zarówno architektura, jak i religia grecka pełniły bardzo poważną funkcję społeczną, dlatego pośród szeregu budowli o charakterze publicznym i społecznym pierwsze miejsce zajęła świątynia. Później w miarę potrzeb pojawiają się liczne inne gmachy użyteczności publicznej, mianowicie teatry, stadiony, łaźnie gimnazja, hipodromy. Wcześnie rozwinęła się urbanistyka. Potrzeba racjonalnego planowania miast jest stara, a wynikała z konieczności scentralizowania administracji oraz wyodrębnienia terenów pracy i osiedli mieszkaniowych. Na powstanie miasta i jego rozwój działały te same czynniki urbanistyczne, jakie spotykamy w miastach Zachodu europejskiego. Wcześniej wzorowały się na nich miasta imperium rzymskiego i licznych jego kolonii. Architektura starożytnej Grecji była skarbnicą, z której czerpali twórcy rzymscy, bizantyjscy, okresu renesansu, baroku, klasycyzmu i neoklasycyzmu. Uczy nas, że nie możemy czerpać form artystycznych, bo żyjemy w innym świecie, ale możemy uczyć się od nich metody łączenia formy i treści.

We Francji oficjalne środowiska artystyczne stały się rzecznikami powrotu w baroku klasycznego porządku. Podobnie jak ich włoscy współtowarzysze w XV i XVI wieku, artyści francuscy pozostawali pod wpływem antyku. Kolumnada Luwru, trójkątne frontony są nim przepojone. Ten styl bez ozdób, którego najlepsze przykłady ukazuje Florencja XV wieku (dzieła Brunelleschiego: kościół San Lorenzo, Ospedale degli Innocenti), uwiódł większą część Europy w XVII i XVIII wieku. W Anglii jego przedstawicielem był Christopher Wren, w Niemczech Carl Langhans, w Rosji Andriej Woronichin. Od czasów renesansu sztuka grecka stała się jedną z głównych podstaw sztuki nowożytnej.

Grecy mieli wielkie osiągnięcia także w innych dziedzinach życia. Około 250 roku p.n.e. w świecie hellenistycznym pojawia się wiele urządzeń opartych na zasadzie działania maszyn prostych, jak wciągnik z wielokrążkiem, przenośnik ślimakowy, pompa ślimakowa. Większość z nich jest dziełem Archimedesa i ma do dzisiaj szerokie zastosowanie. W pierwszym tysiącleciu p.n.e. przeżywa wspaniały rozkwit grecka ceramika. Ceramicy starożytnej Grecji opanowali większość technik obróbki oraz wypalania gliny i przekazali nam niemal wszystkie formy naczyń stołowych i kuchennych, jakich używamy dzisiaj.

W starożytnej Grecji dokonano ogromnego usprawnienia, ważnego nie tylko dla rozwoju ówczesnej Grecji, ale i dla rozwoju ekonomicznego całej ludzkości po wszystkie czasy, mianowicie bicia monety. Grecy jako pierwsi wymyślili także systemy kanalizacyjne, które okazały się jednym z najwspanialszych wynalazków w historii ludzkości.

Od 776 roku p.n.e. w mieście Olimpia odbywały się co cztery lata igrzyska sportowe ku czci Zeusa, w których uczestniczyli zawodnicy z większości greckich państewek. Z czasem ta religijna uroczystość przyjęła stały regulamin zawodów, które zwykło się nazywać olimpiadą. Ćwiczenia fizyczne zajmowały ważne miejsce w życiu mężczyzn, były jednym z ważniejszych elementów wychowania, uprawiano je i po osiągnięciu wieku dojrzałego. Każde miasto miało przynajmniej kilka gimnazjów - placów do ćwiczeń gimnastycznych. Tutaj wychowywali się przyszli wojownicy i żołnierze. Tym niemniej już od zamierzchłych czasów sport stał się w Grecji celem samym w sobie, budząc zainteresowanie i rozpalając namiętności wszystkich w stopniu nieznanym innym ludom i epokom aż po nasze współczesne czasy. Także teraz co cztery lata rozgrywane są Igrzyska Olimpijskie, którym przyświeca podobna idea jak tym sprzed tysięcy lat.

Rzeźbę grecką w okresie archaicznym charakteryzuje nieco sztywna symetria, inspirowana przez sztukę egipską, i skostniały wyraz; uśmiech na przykład, jest zawsze taki sam. Potem sztuka ta ewoluowała w kierunku stylu bardziej naturalnego, bardziej giętkiego, który zrodził najpiękniejsze dzieła. W czasach późniejszych powstawały rzeźby inspirowane czasami antyku m.in. rzeźba Michała Anioła „Bachus”, która powstała w czasach renesansu.

Do dziś filozofia, nauka, literatura, myśl polityczna, a nawet technika obficie czerpią z dorobku starożytnej Grecji i Rzymu. Największy wpływ na przyszłe pokolenia wywarli artyści. Rozmach ich monumentalnych przedsięwzięć budowlanych i rzeźbiarskich wprawia w zdumienie konstruktorów i inżynierów. Wiele zawdzięczamy cywilizacjom starożytnym – to ich odkrycia są kolebką wielkich wynalazków, które umożliwiają nam łatwiejsze życie. Na tej podstawie można stwierdzić, że współczesna kultura jest efektem działań ludzi poprzednich epok.