Maroko

Maroko

. Al-Mamlaka al-Magribija - Królestwo Maroka
Powierzchnia: 446 550 km2 (Sachara Zachodnia: 252 120 km2)
Stolica: Rabat
Język oficjalny: arabski (w użyciu: francuski, hiszpański, berberyjski)
Jednostka monetarna: 1 dirham = 100 franków marokańskich
Strefa czasu: GTM - 0
Religie: islam (religia państwowa), chrześcijanie
Położenie: państwo w Afryce Północnej nad Oceanem Atlantyckim i morzem Śródziemnym, graniczące z Algerią (1 559 km) i Saharą Zachodnią (443 km). Linia brzegowa długości 1 835 km.


Ukształtowanie terenu:
Maroko jest najbardziej górzystym krajem pn.-zach. Afryki. Góry Atlas i Antyatlas zajmują większą część kraju. Tylko na zachodzie ciągnie się wzdłuż Oceanu Atlantyckiego wąska nizina nadbrzeżna, przerwana w miejscach gdzia Atlas Wysoki i Antyatlas dochodzą do wybrzeża, a rozszerzająca się w dolinach rzek Sebu (równina Gharb, Rharb) na pn. i Sus na pd., a także na pd. Od Casablanki (nizina Dukkala). Wschód i południe kraju zajmują wyżyny. Są to: zach. Skraj Wyżyny Szottów i przyklejone do Atlasu fragmenty platformy saharyjskiej - hamady Guir i Dara.
Najberdziej na północy leży najmłodszy łańcuch alpejskich struktur Atlasu - Rif, którego największym szczytem jest Tidighin (2 456m n.p.m.). Rzeźba gór jest urozmaicona, odzwierdzidla różnorodność skał, z których są one zbudowane (prekambryjskie skały metamorficzne, łupki paleozoiczne, mezozoiczne wapienie, flisz). W miejscach, gdzie wychodnie skał odpornych na wietrzenie dochodzą do brzegów Morza Śródziemnego, powstały wcinające się w morze cyple i strome urwiska. Wskałach mało odpornych (np. w miękkich łupkach i fliszu) wypreparowane zostały zatoki. Leżąca na południu od Rifu nizina Gharb zwęża się i podnosi na wschód w ciasną bramę Taza, stanowiącą najdogodniejsze przejście znad Atlantyku ku obniżeniu Muluji i dalej ku Algierii. Na południe od bramy leży Atlas Średni (Środkowy), zbudowany głównie z mezozoicznych wapieni. Najwyższy szczyt Bu Nasr sięga 3 340 m.n.p.m. Krajobraz urozmaicają ślady młodego, czwartorzędowego wulkanizmu. Na zachodzie do Atlasu Średniego przylega Meseta Marokańska - wyżyna wyniesiona średnio 800-1 200 m. n.p.m. Struktury paleozoiczne zostały tam przykryte grubą warstwą mezozoicznych wapieni i młodszych skał pochodzenia morskiego. Na południu Atlas Średni łączy się z najdłuższym i najwyższym pasmem Atlasem Wysokim, zbudowanym ze starych skał krystalicznych, przykrytych grubą pokrywą jurajskich i kredowych wapieni. Najwyższe szczyty w tym (Tubkal 4 165 m. n.p.m.) zbudowane są z andezytów. W wapieniach Atlasu Średniego i Wysokiego rozwinęły się zjawiska krasowe. Liczne są jaskinie, wąwozy, wywierzyska, pojedyńcze skałki. Współcześnie w Atlasie nie ma lodowców, jednak powyżej 3 000 m. n.p.m. widoczne są ślady plejcoteńskiego zlodowacenia: cyrki lodowcowe, wygłady, doliny U-kształtne i moreny.
Wulkaniczny masyw Sirua (3 304 m. n.p.m.) łączy Atlas Wysoki z Antyatlasem, którego najwyższy szczyt Imgut sięga 2 531 m. n.p.m. Sfałdowany w paleozoiku, a ponownie wypiętrzony w orgenezie alpejskiej, Antyatlas rozpada się w szereg równoległych łańcuchów o wyrównanej powierzchni szczytowej i stromych, niemal pionowych zboczach, porozcinanych suchymi dolinami. Na wschodzie pasma Antyatlasu i Atlasu Wysokiego stopniowo obniżają się przechodząc w równoległe płaskowyże, poprzecinane głębokimi suchymi dolinami rzecznymi.

Gleby:
Najżyźniejszymi glebami Maroka są czarne ciężkie gleby ilaste, występyjące w dolinach rzek oraz na nizinie nadmorskiej na południe od Casablanci. W maghrebie nazywane są one tirsami. Uprawę utrudniają jednak często występujące w tirsach zbite poziomy węglanowe. Żyznymi są też niektóre rodzaje gleb brunatnych (kambisoli), przede wszystkim hamri - czerwonobrązowe gleby powstałe ze zwietrzeliny czerwonych wapieni. W Atlasie wykształciły się gleby brązowe (cynamonowe), szarobrązxowe i brunatne, często jednak płytkie i kamieniste. Na wschodnich i południowych stokach Atlasu oraz w Antyatlasie przechodzą one w kserosole - półpustunne szaroziemy. Na marokańskiej Saharze przeważają litosole na pustyniach skalistych i kamienistych (hamadach), trudnych do przebycia i niemal w ogóle pozbawionych życia. Pustynie piasczyste z ubogimi ermosolami i piasczyste z regosolami zajmują bardzo małą powierzchnie.


Rzeki:
Wszystkie rzeki mają charakter górski. Więkaszość spływa z Atlasu Wysokiego w kierunku północnym. Muluja (długość ok. 520km) największa z nich uchodzi do Morza Śródziemnego reszta zaś uchodzi do Oceanu Atlantyckiego. Rzeki spływające na południe zasilają wodą oazy po czym zanikają w piaskach Sahary.

Klimat:

Na północy kraju klimat podzwrotnikowy typu śródziemnomorskiego, z gorącym latem i łagodną, wilgotną zimą. Im bliżej środka kraju, tym klimat staje się suchszy, aż do zwrotnikowego suchego na południu. W górach, a szczególnie w Atlasie, temperatury są niższe. W lecie odczuwa się wpływ zimnych wiatrów znad Sahary. Średnia temperatura w styczniu 10 - 12oC, w lipcu zaś 24 - 28oC. Na wybrzeżu atlantyckim częste mgły, tworzące się pod wpływem chłodnego Prądu Kanaryjskiego. Roczna suma opadów w Atlasie Średnim wynosi 1000 mm, na południu i południowym wschodzie 200 mm. W górach zimą opady śniegu.

Fauna i flora:

Dużą część powierzchni zajmują stepy i półpustynie. Na północy, w regionie strefy śródziemnomorskiej, spotyka się zarośla makii, czyli wiecznie zielonych krzewów (m.in. mirty i wrzośce) i skarlałych drzew (w tym dąb Quercus coccifera, drzewa mastyksowe i poziomkowe, palma karlatka) oraz aromatycznych ziół. Północne zbocza gór porastają lasy cedrowe, w niższych partiach rosną tuje, jałowce i janowce cierniste. Endemicznie występuje drzewo żelane. Jeśli chodzi o faunę, to spotyka się wszystkie typowe gatunki śródziemnomorskie, a na obszarach pustynnych występuje fenek (drapieżnik z rodziny psów), gazele dorkas i małpy. Na zboczach gór żyją mulfony.

Kultura i sztuka:

Najstarszymi zabytkami są malowidła i ryty naskalne w górach Antyatlasu. Z czasów starożytnych pochodzą różne znaleziska ceramiki fenickiej i ruiny wielu miast rzymskich (Volubit, Sala Colonia - obecny Rabat, Lixus), a także rzeźby i dobrze zachowane mozaiki. Od VII wieku zaznacza się wpływ sztuki islamu. Widać to zwłaszcza w achitekturze obronnej, meczetach i medresach z XIII - XIV wieku, zwłaszcza w bogatej dekoracji architektonicznej. Arcydziełami stylu mauretańskiego są słynne budowle pałacowe otoczone ogrodami. Z tamtego okresu wywodzą się tradycje rzemiosła artystycznego, do dziś znanego głównie z wyrobów skórzanych, kobiernictwa, ceramiki, snycerstwa i złotnictwa. W XIX i XX wieku w sztuce, głównie w architekturze zaznaczyły się wpływy europejskie.

Historia:

Pierwsi mieszkańcy tych ziem to Fenicjanie, a następnie Kartagińczycy. Od 42 roku aż do V wieku kraj ten był prowincją rzymską, później został podbity przez germańskich Wandalów. Od VI wieku opanowało go Bizancjum. W VII wieku ziemie dzisiejszego Maroka podbili Arabowie, włączyli je do kalifatu i rozpoczęli islamizację ludności. Od IX wieku władzę sprawowały potężne dynastie pochodzenia berberyjskiego: Almarawidzi i Almohadzi. Od XIV wieku do Maroka zaczęli dociarać Europejczycy, zwłaszcza Hiszpanie i Portugalczycy, i osiedlać się, głównie na wybrzeżu. W XVI wieku krajem rządzili królowie pochodzenia arabskiego. W tym samym wieku już cała wybrzeże atlantyckie zajęte było przez Europejczyków. Z racji ważnego strategicznie położenia nad Cieśniną Gibraltarską o kontrolę nad Marokiem rywalizowały największe potęgi regionalne - Wielka Brytania i Francja. W XVII wieku Mawlay Ismail próbował przy poparciu Francji zjednoczyć państwo wypędzając brytyjskich i hiszpańskich osadników. W XVIII wieku udało się Marokańczykom odebrać Anglikom Tanger, który znajdował się w ich rękach od roku 1663, oraz wyprzeć Hiszpanów z zajmowanych przez nich miast. Wiek XIX przyniósł osłabienie władzy sułtana i wzrost wpływów Francji, która opanowała sąsiednią Algerię. Marokiem interesowali się także Niemcy, co stało się przyczyną dwóch tzw. kryzysów marokańskich i doprowadziło w roku 1905 i 1911 do konfliktu z Francją. Ostatecznie w roku 1912 uczyniła Maroko swoim protektoratem. Północne wybrzeże z miastami Ceutą i Melillą przypadło Hiszpanii. Kilka lat wcześniej, bo w 1896 roku, Hiszpania zagarnęła dużą część marokańskiej Sahary. W 1923 roku miasto Tanger, leżące u ujścia Cieśniny Gibraltarskiej, uzyskało status strefy międzynarodowej. Podczas II wojny światowej sułtan Mohammed (1909 - 1961) stanął po stronie aliantów przeciwko Niemcom. Pod naciskiem dążeń niepodległościowych i powstań w dużych miastach Francja zrzekła się praw do Maroka, które w 1956 roku uzyskała niepodległość. W tym samym roku sułtan Mohammed został królem. W roku 1961 tron po nim odziedziczył panujący do dziś Hassan II (ur. 1929), syn Mohhameda. Hiszpania zrezygnowała z Marokańskich posiadłości w latach sześćdziesiątych, pozostawiając pod swoim zarządem Ceutę i Melillę. Król Hassan II od lat siedemdziesiątych domaga się zwrotu Sahary Zachodniej, zasobnej w surowce mineralne. W roku 1975 podczas tzw. zielonego marszu wprowadził na teren Sahary 350 tysięcy nie uzbrojonych ochotników. Konkurencją tego było zrzeczenie się rok później tych terenów przez Hiszpanię i ustanowienie nad nimi administracji marokańsko-mauretańskiej. W porozumieniu pokojowym zawartym pod auspicjami ONZ Maroko i front POLISARIO (organizacja walcząca o niepodległość Sahary Zachodniej) zgodziły się przeprowadzić referendum dotyczące przyszłości tej krainy.
Ludność:
Gęstość zaludnienia: 65 osób/km2
Skład etniczno-rasowy: Berberowie (40%), Arabowie (20%), zarabizowani Berberowie (39%), inni (1%).
Główne wyznania: Muzułmanie (99%), inni (głównie chrześcijanie, żydzi)
Analfabetyzm: 50% ludność powyżej pietnastu lat
Urbanizacja: 46%
Główne miasta (liczba ludności w tys.): Casablanca (3 210), Marrakesz (1 517), Rabat (1 472), Fez (753), Wadża (676), Tetuan (508), Menkes (505), Beni Mellal (474), Agadir (459), Kenitra (457), Tanger (428), Safi (412)
Dzięki wysokiemu przyrostowi naturalnemu liczba mieszkańców kraju szybko rośnie, mimo znacznej emigracji.
Ludność rozmieszczona jest bardzo nierównomiernie. W dolinach górskich i nadmorskich nizinach zwłaszcza na północy kraju, gęstość zaludnienia przekracza 200 osób/km2, na stepach spada do kilkunastu osób, natomiast pustynne krańce południowo wschodnie są, poza oazami, praktycznie bezludne, poprzwa warunków zdrowotnych w latach 60. przyczyniła się do wzrostu przyrostu naturalnego do poziomu powyżej 0,3%. W latach 80. udało się doprowadzić do zmniejszenia stopy urodzeń, zwłaszcza w wielkich miastach i obniżenia przerostu naturalnego, który jednak nadal jest bardzo wysoki. W latach 1985-1990 wynosił on średnio 0,268 % (stopa urodzeń 0,365 %, zgonów 0,098 %). Średnia długość życia jest, jak na warunki afrykańskie, stosunkowo wysoka (kobiety 62,5 roku, mężczyźni 59 lat), niższa jednak niż np. w sąsiedniej Algerii. Ludność Maroka cechuje się bardzo dużą mobilnością, w znacznej mierze wymykającą się wszelkim statystykom. W prawdzie z powodu niepokojów politycznych na południowo wschodnich krańcach kraju ustału wędrówki wielkich koczowników corocznie przemierzających ze swymi stadami odległości nawet tysiąca km, jednak wiekszość mieszkańców gór praktykuje krótkie wędrówki pasterskie (lato na halach górskich, zima na ścierniskach i pastwiskach i podnóżach gór, a nawet na obrzeżu Sahary). Bardzo duże rozmiary przybierają wędrówki do miast, zwłaszcza największych (Casablanca, Rabat) i do ośrodków górniczych (przykładem może być główny ośrodek wydobycia fosforytów - Churaibika). Migracje zewnętrzne kierują się przede wszystkim do Hiszpanii, Francji, i innych krajów Unii Europejskiej. Mają one tylko po części charakter legalny. Bardzo często dozwolone kilkumiesięczne wyjazdy do Europy są nielegalnie przedłużane i zamieniają się w pobyty kilkuletnie bądź stałe. Wiele jest też niezgodnych z prawem prób przedostania się morzem do Hiszpanii. Hiszpańska straż graniczna wyłauje nielegalnych imigrantów i odstawia na marokański brzeg
Współcześni Marokańczycy są potomkami Berberów - pradawnych mieszkańców tych ziem oraz późniejszych przybyszów - Arabów. W prawdzie element berberyjski jest w Maroku najsilniejszy ze wszystkich krajów Maghrebu, jednak arabizacja, zwłaszcza na nizinach, posunęła się daleko, sprzyjają jej także współczesne procesy urbanizacji. Dialekty berberyjskie używane są dziś niemal wyłącznie przez szczepy żyjące w górach. Wg różnych szacunków przyjmuje się, że zarabizowani Berberowie zachowujący tradycyjne poczucie toższmości, ale mówiący po arabsku, stanowią 30-50% mieszkańców kraju. Znacznie mniejszą rolę odgrywają Żydzi i Europejczycy, z których najiczniejsi są Francuzi i Hiszpanie. Religią powszechie panującą jest islam suniski, zawierający jednak liczne elementy miejscowe, w których najbardziej chyba charakterystycznym jest kult świętych (marabutów). Do ich grobów odbywają się liczne pielgrzymki.
W prawdzie po odzyskaniu niepodległości duży nacisk położono na rozwój szkolnictwa, osiągnięto jednak gorsze wyniki niż w sąsiedniej Algerii. Do szkół podstawowych uczęszcza tylko 59% dzieci (69% chłopców, 50% dziewczyn) analfabetami jest połowa ludności w wiku powyżej pietnastu lat. O ile w miastach dostęp do szkół jest stosunkowo łatwy i chodzą do nich niemal wszystkie dzieci, to w górach wciąż zaleść można szkoły z jednym pomieszczeniem i zobaczyć stojące przed budynkiem dzieci, które nie zdołały wcisnąć się do środka. W kraju działa jednak 11 uniwersytetów.

Ustrój i podział administracyjny:
Maroko jest dziedziczną monarchią konstytucyjną. Obecnie głową państwa jest król Hassan II, panyjący od 1961 r. Jako potomek proroka i osoba, która kilka razy wyszła cało z zamachów na swe życie, cieszy się on dużym autorytetem i uważany jest za osobę obdarzoną szczególną mocą (baraka). Zgodnie z konstytucją z 1992 roku ma prawo odwoływania rządu i rozwiązania parlamentu. Jednoizbowy parlament liczy 333 posłów, z których 222 pochodzi z wyborów bezpośrednich, 111 zaś obsadzanych jest przez rady gminne i organizacje zawodowe. Po wyborach w 1993 roku najliczniej reprezentowana w parlamencie jest koalicja 4 partii wiernych królowi.
Administracyjnie kraj dzieli się na 5 miast wydzielonych jako prefektury i 37 prowincji (w tym 4 prowincje na spornym terytorium Sahary Zachodniej).

Gospodarka:

Maroko jest krajem rolno surowcowym z rozwijającym się przemysłem przetwórczym. Grunty orne zajmują 21% powierzchni zaś łąki i pastwiska 47%. Uprawia się tu: zboża (przenica, jęczmień, kukurydza), owoce cytrusowe (pomarańcze), oliwki, winorośl, buraki cukrowe. W oazach rośnie palma daktylowa. W Maroku występują hodowle bydła, owiec, kóz, wielbłądów. Pod wpływem zimnego Prądu Kanaryjskiego na wybrzeżu zachodnim występują bogate łowiska. Wydobycia 21,4 mln ton fosforytów (rok 1990), rudy magnatu (25,3 mln ton), żelaza, cynku i ołowiu, srebra, ropy naftowej i gazu ziemnego. Występują elektrownie cieplne (88%) i wodne. W Maroku rozwija się przemysł chemiczny (nawozy fosforowe), rafineryjny, cementowy, spożywczy (rybny, cukierniczy, olejarski), włókienniczy, skórzany, montaż samochodów (Renault, Peugeot, Fiat i Land Rover). W 1990 do Maroko przybyło ponad 3 mln turystów. Sieć komunikacyjna Maroka jest dobrze rozwinięta, długość linii kolejowych 1893 km, a przeładunek w portach wynosi 41 mln ton. W Maroku jest obecnie 8 międzynarodowych portów lotniczych.

Atrakcyjne miejsca:

Maroko oferuje turystom w pasie wybrzeża zarówno nad Morzem Śródziemnym, jak i nad Oceanem Atlantyckim wspaniały klimat, czyste plaże i ciepłe akweny do kąpieli. Oprócz walorów wypoczynkowych turystów przyciągają liczne zabytki. W stolicy kraju, Rabacie warto zobaczyć meczety z XII, XVIII i XIX wieku, meczet grobowy z XIII wieku, łaźnie z XV wieku, rzymskie mury obronne, termy, forum, i resztki budowli publicznych; w Casablance m.in. meczet z XVIII wieku; w Fezie uniwersytet muzułmański al-Karawijn (Założony w 859 roku), obwarowania z XVI i XVII wieku, meczety z IX - XVI wieku; w Marrekeszu zabytkowe mury miejskie, cytadelę, meczety z XII i XVI wieku, w tym słynny meczet Kutabija z XII wieku, założenia ogrodowe Agdal i Manara, pałace z XVI i XIX wieku i muzea. Na listę światowego dziedzictwa kultury UNESCO wpisano Medinę (stare miasto) w Fezie i Marrakeszu oraz Ksar - Warowną miejscowość niedaleko Quarzate.