Ocena wniosku kredytowego dla rolnictwa

1. Wstępna weryfikacja dokumentacji kredytowej
2. Ogólne informacje o wniosku
3. Charakterystyka wnioskodawcy
4. Współpraca z bankami i posiadanie zobowiązania
5. Otoczenie makroekonomiczne gospodarstwa
6. Stan majątkowy gospodarstwa
6.1 Bilans majątkowy
7. Planowanie przedsięwzięcia i jego ocena
8. Charakterystyka prowadzonej produkcji
8.1 Produkcja roślinna
8.2 Produkcja zwierzęca
9. Analiza ekonomiczno –finansowa
9.1 Rachunek wyników
9.2 Plan przypływu gotówki
9.3 Analiza wskazówki
9.4 Analiza wrażliwości
9.5 Ocena opłacalności inwestycji metodami finansowymi
10. Zabezpieczenia kredytu
11. Wnioski końcowe i propozycja decyzji kredytowej


Wstęp

Rolnictwo jest gałęzią gospodarki narodowej o specyficznych cechach produkcji a tym samym i finansowania, które powodują, iż kredyt rolny jest szczególnego rodzaju produktem bankowym.
Wyjątkowy, ‘‘żywy” charakter podmiotów produkcyjnych w rolnictwie, podatnych na czynniki zewnętrzne, powoduje, iż bardzo trudno jest precyzyjnie określić rozmiary przyszłej produkcji. Wielkość przychodów jest również związana z dużymi wahaniami koniunktury rynkowej. Ponadto dodatkową trudność dla analityka stanowi brak w większości wydatków wiarygodnych sprawdzań finansowych, gdyż rolnicy indywidualni w Polsce nie są obecnie zobowiązani do prowadzenia żadnego sprawozdawczości ( poza osobami, które otrzymały kredyt preferencyjny z linii na utworzenie lub urządzenie gospodarstwa).

Wymienione cechy powodują, iż wiele narzędzi oceny zdolności kredytowej czy też opłacalności inwestycji stosowanych w innych branżach, nie ma odniesienia do rolnictwa w szczególności indywidualna, co powoduje konieczność opracowania oddzielnej metodyki oceny wniosków o kredyt z tego sektora.
Prawidłowo przeprowadzona, dogłębna ocena wniosku kredytowego pozwala maksymalnie ograniczyć ryzyko związane z udzieleniem kredytu.
Gospodarstwa składają wraz z wnioskiem kredytowym wszystkie dokumenty wymagane dla przedsiębiorstwa plus dodatkowo te związane ze specyfiką produkcji

Ocena wniosku kredytowego dla rolników

Analiza wniosku kredytowego ma na celu określonego czy gospodarstwo posiada zdolność kredytową. Rozumie się ją jako bieżącą i przewidywaną wypłacalnością, wynikającą z aktualnej i przyszłej efektywności przeprowadzonej działalności, zapewniają zwrot z odsetki w umownych terminach spłat.
Dwoma podstawowymi składowych zdolności kredytowej są płynność i wypłacalność.
Ocenę wniosku rozpoczyna weryfikacji przedstawionych przez wnioskodawcę dokumentów oraz bezpośrednia wizyta w gospodarstwie. Na ich podstawa sporządzona się analizę wniosku kredytowego, która przebiega według schematu.
FOLIA NR.1

Analiza sporządzona wg powyższych punktów powinna dać pełną informację o wnioskodawcy, jego działalności i sytuacji finansowej oraz planowanym przedsięwzięciu tak, aby stał się podstawą decyzji na dalszych stopniach decyzyjnych (bez konieczności zaglądania w dokumentację).


1. Wstępna weryfikacja dokumentacji wniosku kredytowego

Pierwszym etapem oceny wniosku kredytowego, jest weryfikacja założonej przez wnioskodawcę dokumentacji pod względem formalnym ( kompletności) i merytorycznym. Przede wszystkim należy stwierdzić, czy wniosek został złożony na odpowiednim formularzu wymaganym przez bank oraz czy druk ten został prawidłowo wypełniony. Wniosek kredytowy jest pierwszym, podstawowych dokumentów dla rozpoczęcia przez bank cały dalszej procedury i musi być wypełniony i podpisany przez wnioskodawcę osobiście lub przez jego pełnomocnika, który legitymuje się ważnym pełnomocnictwem a pracownik banku jest jedynie udzielić klientów niezbędnych wskazówek i wyjaśnień. Zawsze wymagane są następujące dane i dokumenty:
 wynik działań gospodarstwa przynajmniej za rok ubiegły, a najlepiej za ostatnie trzy lata
 dane produkcyjne odnośnie prowadzonej działalności
 historia działalności gospodarczej
 zaświadczenia o terminowym regulowaniu i niezaleganiu z opłatami
 opinię banku (-ów) dotychczas kredytującego wnioskodawcę i prowadzącego jego rachunek bieżący
 informacje odnośnie posiadającego przez wnioskodawcę majątku wraz potwierdzeniem jego wartości i stanu prawnego
 informacje dotyczące posiadanych zobowiązań oraz terminowości wywiązania się z nich – zaciągnięcie kredytu, poręczenia cywilne i weksle, gwarancje bankowe
 umowy kontraktacyjne
 dane odnośnie planowanej inwestycji, jej zakresu, opłacalności, terminów wykonania, kosztorysy
 udokumentowanie zaangażowania środków własnych w przedsięwzięcie lub ich posiadania
 dane odnośnie poręczyciela, (jeśli przewiduje się tą formę zabezpieczenia)- rodzaj prowadzonej działalności, uzyskiwane dochody, stan majątkowy.
Wszystkie przyjmowanie przez pracownika kopie dokumentów powinny być potwierdzone ‘‘za zgodność z oryginałem’’.
Sprawdzenia wiarygodności klienta dokonuje się także poprzez wysłanie do central banków komercyjnych i ich oddziałów oraz banków spółdzielczych działających w okolicy zamieszkania wnioskodawcy, zapytania o klienta.

2. Ogólne informacje o wniosku

Ogólne informacje o wniosku zawarty są na pierwszej stronie analizy i stanowią swoistą metrykę wniosku z punktu widzenia banku kredytowego. Są to następujące dane: FOLIA NR. 2


3. Charakterystyka wnioskodawcy

Charakterystyka wnioskodawcy jest szeroko rozumiana i obejmuje także zagadnienia jak:
 wiek wnioskodawcy i wykształcenie
 w kontekście wieku, stosunek do służby wojskowej, stan zdrowia
 doświadczenia w pracy w gospodarstwie rolnym oraz samodzielnym prowadzeniu gospodarstwa
 rodzaj prowadzony dotychczas produkcji oraz planowanej
 czy patrząc na gospodarstwo z perspektywy kilku lat jego istnienia, widoczny jest jego rozwój, świadczący o zaangażowaniu wnioskodawcy w prowadzaną działalność, perspektywicznym myśleniu oraz dobrym zarządzaniu
 czy organizacja produkcji świadczy o właściwym i ekonomicznie uzasadnionym wykorzystaniu potencjału gospodarstwa
 czy w dotychczasowej działalności wnioskodawca uzyskał wyraźnie sukcesy
W charakterystyce wnioskodawcy pracownik opracowujący wniosek powinien zawrzeć również swoją opinię n/t klienta, mimo, iż może być ona subiektywna.


4.Współpraca z bankiem i posiadane zobowiązania


W punkcie tym powinny być zawarte dane odnośnie aktualnych kredytów i zobowiązań Wnioskodawcy z podaniem czynników mających wpływów na ich ocenę, takich jak: pożyczki lub poręczenia, ich kwoty, okres kredytowania, przeznaczenia, oprocentowanie, spłata odsetek i rat; zabezpieczeń oraz stan zadłużenia na dzień rozpatrywania wniosku. W zestawieniu ująć należ również poręczenia, jakich udzielić wnioskodawca.
Rozpatrywanie części analizy powinno zawierać także informacje na temat terminowości regulowania zobowiązań uzyskane z banków kredytujących czy też prowadzący rachunek bieżący klienta.
Dotychczasowy stosunek klienta do zaciąganych i posiadanych zobowiązań jest dla banku miarą jego odpowiedzialności finansowej.

5. Otoczenie makroekonomiczne gospodarstwa

Analiza otoczenia związana jest przede wszystkim z istniejącym rynkami dostawców i odbiorców gospodarstwa. Dlatego też w punkcje tym powinny być wymienione umowy jakie zawarł rolnik z dostawcami i odbiorcami z podaniem ich najważniejszych warunków takich jak: przedmiot nabycia, sprzedaży, jego ilość, termin realizacji, cena, forma płatności, okres na jaki umowa została podpisana.
Informacje o cenach zbytu i zapotrzebowania są podstawą przy analizie opłacalności produkcji i sporządzeniu sprawozdań finansowych.
Jeśli rolnik nie posiada żadnych umów kontraktujących, trzeba rozważyć jaki jest rynek zbytu w najbliższej okolicy i w jakim stopniu mamy pewność, iż produkcja zostanie sprzedana.

6.Stan majątkowy gospodarstwa


W zestawieniu majątkowym gospodarstwa wykazuje się majątek, który jest własnością lub współwłasnością wnioskodawcy lub też jego współmałżonka oraz majątek dzierżawiony w podziale na trzy główne grupy: grunty, budynki i budowle oraz maszyny, urządzenia i pojazdy.


6.1. Bilans majątkowy.

Bilans ukazuje finansowy obraz gospodarstwa tj. jego majątek ( zawarty w aktywach) oraz źródła finansowania tego majątku ( przedstawione w pasywach). Zawarte w bilansie dane odzwierciedlają rezultaty podjętych w danym okresie decyzji gospodarczych. Informacje te wykorzystuje się przede wszystkim do badania struktury majątku i oceny sposobu finansowania składników majątkowych.
W zestawieniu bilansowym wyróżnia się 3 główne elementy:
Aktywa, – czyli najprościej mówiąc to, co gospodarstwo posiada;
Zobowiązania – to jest to, co jest dłużne;
Kapitał własny, – czyli różnica między tym, co gospodarstwo posiada a tym, co jest dłużne.


7.Planowane przedsięwzięcie i jego ogólna ocena

Z punktu widzenia banku, generalną zasadą oceny przedsięwzięcia, które ma być dofinansowane kredytem, jest określenie czy jego realizacje poza korzyściami dla gospodarstwa pozwoli na wypracowanie zysku z nadwyżką umożliwiającą spłatę kredytu wraz z odsetkami lub też przyczyni się do usprawnienia produkcji, zmniejszenie kosztów itp., co pozwoli uzyskać dodatkowy zysk na powyższy cel. Przedsięwzięcie inwestycyjne musi, więc być oceniane w dwóch podstawowych aspektach tj. jego celowości i opłacalności. Pod pojęciem inwestowania rozumie się proces zwiększania stanu środków trwałych gospodarstwa.
W tej części analizy całość przedsięwzięcia powinna zostać opisana z uwzględnień następujących danych:
-kosztu całościowego, udziału kredytu i środków własnych
-harmonogramu realizacji przedsięwzięcia
-przedmiotu przedsięwzięcia z podaniem poszczególnych, głównych elementów składowych i ich kosztu
-sposób wykonania prac w przypadku inwestycji budowlanych
Dla banku najważniejszy są całościowe wyniki finansowe gospodarstwa gwarantujące zwrotu zaangażowanego przez bank kapitału wraz z odsetkami. Dlatego też rzeczywista opłacalność zaangażowania się banku w finansowanie gospodarstw jest możliwa do oceny po przeprowadzeniu analizy ekonomiczno-finansowej, jak również analizy produkcji w odniesieniu do inwestycji nowych i rozwojowych.



8. Charakterystyka prowadzonej produkcji

Analiza produkcji obejmuje weryfikacji założonych przez wnioskodawcę w okresie kredytowania przychodów i kosztów. Ma na celu stwierdzenie:
1. realności danych produkcyjnych w kontekście posiadanego potencjału produkcyjnego oraz warunków makroekonomicznych;
2. opłacalności produkcji rentowności w stosunku do kosztów finansowych.
Głównym przedmiotem rozważań jest produkcja roślinna i zwierzęca, które są podstawą przychodów typowych gospodarstw rolniczych. W przypadku jednak, jeśli rolnik dysponuje dochodami z innych źródeł np. usług lub poza gospodarstwem należy je również zanalizować w tym punkcie.
Otrzymane w wyniku analizy przychody i koszty przenoszone są dalej do rachunku wyników oraz planu przepływów finansowych.


8.1 Produkcja roślinna

Analizując produkcję roślinną należy zwrócić uwagę na następujące kwestie:
- struktura zasiewów, którą rozpatrujemy w kontekście :
*posiadanych zasobów gruntów i ich klasy bonitacyjnej;
*parku maszynowego rolnika;
*zyskowności danej uprawy;
*produkcji paszy dla inwentarza żywego
Cechy te łącznie wpływają na siebie.


8.2 Produkcja zwierzęca


Analizując produkcję zwierzęcą, konieczne jest zebranie następujących danych:
1. gatunek zwierząt, rodzaj produkcji i jej przeznaczenie oraz czy jest to chów czy hodowla.
2. ilość sztuk w stadzie podstawowym, obrotowym
3. system produkcji trzody chlewnej przeprowadzona jest w cyklu otwartym czy zamkniętym, gdyż wiąże się to z ponoszeniem innego rodzaju kosztów.
4. założenia jednostkowej produkcji ilościowe i wartościowe np. wydajność roczna mleka od jednej krowy i cena 1 litra, ilość jaj uzyskanych rocznie od jednej kury nioski i cena 1 sztuki, średnia waga brojlera kurzego i cena za 1 kg żywca itp.
5. zakładane procenty upadków w stadach obrotowych oraz wymiany sztuk niskoprodukcyjnych w stadach podstawowych (remont stada)
6. zapotrzebowanie na pasze obejmuje ilość i rodzaj paszy w poszczególnych grupach wiekowych i produkcyjnych; stopień pokrycia i zapotrzebowania przez pasze własne, zużycie paszy na jednostkę przyrostu.
7. koszt żywienia jednostkowy i globalny.
8. koszty bezpośrednie produkcji zwierzęcej obejmujące:
- koszty zakupu zwierząt
- koszty paszy i dodatków mineralno-witaminowych
- koszty weterynaryjne
Weryfikacja powyższych wiadomości w kontekście ogólnym przyjętych norm i sytuacji rynkowej pozwala ocenić realność zakładanych przychodów jak również kosztów produkcji.
Poza kosztem bezpośrednio związanymi z produkcją gospodarstwo ponosi pozostałe koszty ogólne z tytułu jego funkcjonowania lub tylko istnienia określeń mianem kosztów pośrednich. Zalicza się do nich koszty:
 ogólnogospodarcze: energii, paliw, opału, ubezpieczenia budynków, pojazdów, mienia, składki KRUS, opłaty dzierżawne, konserwacje i remonty bieżące (budynków, maszyn), koszty najmu pracowników
 podatki i opłaty (podatek rolny, drogowy, od działów specjalnych produkcji rolnej itp.)
Dodatkowo wyodrębnia się koszty utrzymania rodziny, które przyjmuje się na poziomie ok. 300-400 zł. na osobę na miesiąc.


9. Analiza ekonomiczno-finansowa

Analiza ekonomiczno-finansowa ma na celu określenie czy w kontekście prowadzonej produkcji i osiąganych wyników rolnik będzie zdolny do spłaty kredytu wraz z odsetkami.
W skrócie rozważania sprawdzają się do formuły ‘‘3”, która stanowi skróty angielskich terminów:
1. risk - ryzyko
2. returns- rentowność, zwrot
3. repayment ability- zdolność do spłaty

9.1 Rachunek wyników

Dane bilansowe ukazują zasoby kapitału i majątku na określony termin. Rachunek wyników natomiast odzwierciedla funkcjonowanie gospodarstwa z punktu widzenia uzyskiwanych przychodów ze sprzedaży produkcji i usługi oraz innych przychodów, przeniesionych kosztów, ich struktury, oraz zysków i strat.
Rachunek wyników powinien być sporządzony na lata kredytowania puls 1 rok lub 2 lata przed udzieleniem kredytu zależnie od posiadanych danych.


9.2 Plan przypływów gotówkowych

W dynamicznym ujęciu sposoby uzyskiwania i rozdysponowania przez gospodarstwo środków pieniężnych uzyskuje plan przepływów pieniężnych. Sprawdzenie identyfikuje źródło gotówki czterech podstawowych działów finansowych oraz jej spożytkowanie na cele każdego z tych działów w następujący sposób:
1. operacje- przychodów gotówkowe, jakie przyniesie działalność operacja i wydatki gotówkowe w tych operacjach;
2. aktywa- aktywa zakupione i sprzedane
3. zobowiązania- pieniądze pożyczone i zwrócone
4. kapitał własny- wkłady otrzymane i pieniądze zwrócone
W przypadku indywidualnego gospodarstwa rolnego plan przypływów gotówki będzie, więc ujmował nieuwzględnione w rachunku wyników wpływy w postaci uzyskanych kredytów długo- i krótkoterminowych, sprzedaż majątku trwałego a także gotówkę początkową i oszczędności oraz wpływ gotówki na spłatę kredytów krótkoterminowych i sfinansowanie inwestycji.
Analiza przepływów gotówki pozwala też stwierdzić, jaka część gotówki wpływająca do gospodarstwa przeznaczona jest na spłatę kredytów i czy jest to bezpieczne zadłużenie wnioskodawcy (z reguły przyjmuje się, że nie powinny one stanowić więcej niż 1/3 wpływającej gotówki). Zgodnie z regułą odsetkową spłatę odsetek nie powinny stanowić więcej niż 25% zysku operacyjnego.
Analiza planu przepływów gotówki pozwala, więc ocenić gospodarstwo w następujących aspektach:
1. zdolność do generowania gotówki z operacji
2. wydajność operacyjna
3. czy spłata długu następuje z zysku operacyjnego, czy też z innych źródeł
4. maksymalnego zadłużenia na jakie gospodarstwo może sobie pozwolić
5. słuszności prognoz przepływu gotówki


9.3 Analiza wskaźników

Analiza wskaźników polega na wyrażaniu różnych dziedzin działalności gospodarczej za pomocą wskaźników syntetycznych i analitycznych. Wskaźniki te mogą stanowić relację wskaźników aktywów i pasywów bilansu w przekroju pionowym i poziomym, wyników finansowych brutto i netto, jak również relacji pomiędzy składnikami rachunku wyników i bilansu.


9.4 Analiza wrażliwości

Analiza wrażliwości polega na zbadaniu, jaki wpływ na ogólne wyniki gospodarstwa miałyby pewne czynniki obniżające jego rentowność jako całość, jednej z gałęzi działalności, czy też planowanego przedsięwzięcia. Może to być wzrost kosztów ogólnych produkcji, spadek przychodów, wzrost cen kluczowych środków produkcji, konieczność zmiany założeń produkcyjnych itp. W analizie gospodarstw rolnych metodę tą stosuje się jedynie przy dużych przedsięwzięciach, które związane są z wyższym ryzykiem. Sporządzając sprawozdania finansowe por forma dla wspaniałych, zmienionych warunków i porównując je z tym sporządzeniami wcześniej można ocenić stopień tego ryzyka.

9.5 Ocena opłacalności inwestycji metodami finansowymi

W odniesieniu do rolników indywidualnych nie stosuje się z reguły finansowych metod oceny opłacalności inwestycji, co poza specyfiką branży wynika m. in. z faktu, iż większość przedsięwzięć to inwestycje odtworzone i modernizację, czyli nie przynoszące bezpośrednich dochodów (trudno, więc na przykład rozpatrywać je w kontekście okresu zwrotu).

10. Zabezpieczenie kredytu

Zabezpieczenie umożliwia odzyskanie kredytu przez kredytodawcę w przypadku, gdy kredytobiorca nie dokona terminowo jego spłaty. Dobre zabezpieczenie minimalizuje straty występujące przy nie trafnych kredytach jednakże nie można go traktować go jako alternatywy zdolności-kredytowej (kwestia zabezpieczenia rozpatrujemy, więc wyłącznie w stosunku do klienta, który posiada zdolność kredytową). Trzeba natomiast stwierdzić, że im wyższa wartość ustanowionego zabezpieczenia zaciągniętego kredytu tym niższe ryzyko kredytowe, na jakie narażony jak bank- kredytodawca w przypadku nieprzewidzianych problemów.
Wskazane jest ustanowienie zabezpieczenie dwukrotnie przewyższająca wielkość udzielonego kredytu. Związane jest to jednak również z jakością zabezpieczenia, im jest ona wyższa tym mniejsze może być zabezpieczenie ogółem.
Najpewniejszym i najłatwiejszym do wyegzekwowania zabezpieczeniem jest zablokowanie na okres kredytowania lokata terminowa.
Kolejnym dobrym zabezpieczeniem kredytu w rolnictwie jest wpis hipoteki zwykłej lub kaucyjnych na gruntach rolnych należących do rolnika.
Gorsze zabezpieczenie z punktu widzenia zbywalności stanowią już budynki produkcyjne i dają budynki mieszkalne.
Słabe zabezpieczenie stanowią maszyny, których wiek wskazuje, iż będą zupełnie zamortyzowane w okresie kredytowania.
W odniesieniu do pojazdów stosuje się z reguły zastaw rejestrowych (w ich dowodach rejestracyjnych dokonywa jest stosowana adnotacja). W stosunku zaś do rzeczy ruchomych oznaczonych, co do tożsamości lub gatunku, ale nie posiadających dokumentów rejestracyjnych, ma zastosowanie zwykle umowa przewłaszczenia (jej przedmiot zostaje oznaczony w widoczny sposób jako własność banku). Kredytobiorca zatrzymuje wówczas rzecz w charakterze biorącym w użyczenie do czasu całkowej spłaty kredytu wraz odsetkami. Oprócz maszyn czy urządzeń przewłaszczeniu podlega często w przypadku rolników stado podstawowe lub obrotowe zwierzęta.
Dla wzmocnienia zabezpieczenia bank wymaga zwykle ubezpieczenia przedmiotów stanowiących zabezpieczenie i cesji z polisy ubezpieczeniowej na rzecz banku.
Inną formą zabezpieczenia kredytów rolniczych jest również weksel in blanco.

11. Wnioski końcowe i propozycja decyzji kredytowej

Punkt ten stanowi podsumowanie przeprowadzonej analizy. Pracownik musi wypowiedzieć się odnośnie następujących kwestii:
 czy wnioskodawca spełnia wymogi formalne do ubieganych się o kredyt z danej linii (w przypadku kredytów preferencyjnych?
 czy planowane przedsięwzięcie jest opłacalne i uzasadnione ekonomicznie
 na ile prowadzona produkcja jest opłacalna
 czy wypracowany dochód gwarantuje terminową spłatę kredytu wraz z odsetkami
 czy gospodarstwo zachowa płynność w całym okresie kredytowania
 czy proponowane zabezpieczenie jest wystarczające

Końcowym stwierdzeniem powinno być określenie, czy rolnik będzie posiadał zdolność kredytową, czy płynność i wypłacalność w całym okresie kredytowania i w związku z tym propozycja decyzji kredytowej. Pracownik może zasugerować również na podstawie przeprowadzonej analizy, wprowadzenie do umowy kredytowej dodatkowych warunków np. zgody banku na zaciągnięcie następnych kredytów.

Zakończenie

W pracy przedstawiona została jedna z metod bankowej oceny wniosków o kredyt inwestycyjnych przez sektor indywidualny gospodarstw rolnych. Każdy bank z reguły wypracowuje własną metodykę ustalenia zdolności kredytowej, w której wykorzystuje różne narzędzia analizy kredytowej.
Podstawowym jednakże warunkiem udzielenia kredytu jest posiadanie przez rolnika zdolności kredytowej, rozumianej jako zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami. Nawet najlepsze zabezpieczenie nie może być rozumiane jako substytut zdolności kredytowej.