Więź społeczna w grupie

Na wstępie mojej pracy postaram się wytłumaczyć pojęcie więzi społecznej. Otóż więź społeczna to ogół stosunków, relacji i zależności wiążących jednostkę z grupą, zbiorowością. Więź łącząca jednostki w grupy opiera się przede wszystkim na świadomości przynależności do grupy, wspólnocie wartości i interesów, przekładaniu interesów grupy nad swoje własne, identyfikacji działań i przekonań z działaniami i przekonaniami grupy, co jest efektem podzielenia podstawowych konformizmów grupowych.
Więź społeczna jest w piśmiennictwie pojmowana bardzo szeroko, najpierw jako pojęcie tożsame z pojęciem organizacji grupy, oznaczające właściwości oraz wewnętrzną organizację grupy, a następnie jako pojęcie cząstkowe, określające odrębny czynnik będący głównym składnikiem grupy. W tym drugim rozumieniu występują poglądy sprowadzające więź:
1) do stosunków społecznych wiążących członków grupy,
2) do świadomości grupowej,
3) poglądy uznające dwuaspektowy charakter więzi społecznej.
W polskiej literaturze pojęcie więzi społecznej przedstawił najwyraźniej Jan Szczepański w Elementarnych pojęciach socjologii. Stwierdza on, że więź społeczną można określić jako zorganizowany system stosunków społecznych, instytucji, środków kontroli społecznej, skupiający jednostki, podgrupy i inne elementy składowe zbiorowości w całą zdolną do trwania i rozwoju. Więź i organizacja grupy są tożsame a jedynie różnią się inaczej, odmiennie werbalnie określonymi funkcjami. Więź społeczna jako zorganizowany system elementów składowych ma zapewnić trwanie i rozwój grupy, zaś organizacja jako układ elementów składowych grupy zapewnia współżycie członków grupy. Szczepański stwierdza, że każda zbiorowość, która ma trwać, istnieć i rozwijać się, musi posiadać więź powodującą jej wewnętrzną spójność, zapewniającą zaspokojenie potrzeb indywidualnych i zbiorowych, lojalność członków wobec całości i przeciwstawienie się innym zbiorowościom lub współpracę z nimi. Wynika to z tego, że więź obejmuje wewnętrzną organizację grupy, jej uporządkowanie, spójność.
R. Nisbet, więź społeczną rozumie jako powiązanie podstawowych rodzajów zjawisk społecznych, z jakich składa się życie grupowe ludzi. Dla integracyjnej koncepcji więzi społecznej charakterystyczne jest ujmowanie więzi społecznej nie tylko jako więzi grupowej, ale jako zjawiska istniejącego autonomicznie, poza grupą i w skali makro, nadającego spójność życiu społecznemu czy społeczeństwu w ogóle. Tymczasem więź społeczna oznacza zawsze więź grupową i nie istnieje poza grupą, ponieważ zawsze zespala, jednoczy jednostki w jedną całość społeczną.
Władysław Jacher w swojej książce pt. „Więź społeczna w teorii i praktyce” mówi, iż więź społeczna dotyczy istnienia grupy, natomiast integracja obejmuje funkcjonowanie i organizację grupy. Grupa społeczna by istnieć, musi wytworzyć więź społeczną, ale istniejąc może być zintegrowana normatywnie i funkcjonalnie, ale może też być zdezorganizowana i zdezintegrowana. Jakość więzi ma wpływ na integrację lub dezintegrację grupy.
W socjologii konwencjonalnej więź społeczna jest ujmowana w znaczeniu psychospołecznym jako tzw. świadomość grupowa, świadomość zbiorowa, jako poczucie łączności czy też poczucie solidarności. W literaturze anglojęzycznej określana jest terminem identification, przyjętym w naszym kraju jako identyfikacja, czyli utożsamienie się jednostki z daną grupą. Takie ujmowanie więzi sięga do poglądów Augusta Comte`a, który określił ją jako naturalne dążenie do współdziałania. Emil Dukheim również posługiwał się pojęciem świadomości zbiorowej jako zespołu wierzeń, uczuć, idei, które trwają w grupie mimo upływu czasu, wymiany pokoleń.
Theodore Newcomb określił wieź stwierdzając, że rozumie przez to pojęcie podobieństwo orientacji dwóch lub więcej osób w stosunku do czegoś. Więź społeczną miało również definiować pojęcie podobnych postaw.
W polskiej literaturze socjologicznej ujecie psychospołeczne więzi rozwinął Stanisław Ossowski. Pisała on, iż na więź składa się świadomość przynależności do grupy, tendencja do zachowania najważniejszych konformizmów grupowych, kult wspólnych wartości, świadomość wspólnych interesów i gotowość do przekładania interesów grupy ponad interesy osobiste. Ossowski przeprowadził analizę różnych określeń więzi społecznej, a w tym identyfikacji. Zwrócił uwagę, że identyfikacja może być realna, wyrażająca się w rzeczywistym członkostwie w grupie. Ossowski przywołał stwierdzenie Znanieckiego, iż więź, która stanowi o istnieniu grupy, może być określana jako intencjonalne współdziałanie. Ossowski zwrócił uwagę, że więź społeczna w grupie może dotyczyć podziału, jeśli łączność czy solidarność jest następstwem łączności jednostki z członkami grupy, albo może być kolektywna, gdy jednostka identyfikuje się z celami i postawami postulowanymi dla członka grupy.
Równolegle do koncepcji psychospołecznej rozwijała się koncepcja strukturalna więzi społecznej. Sięga ona również do poglądów klasyków socjologii, którzy podnosili istnienie zależności wzajemnych, wynikających z podziału funkcji w organizmie społecznym (Herbert Spencer) czy też z podziału pracy między ludźmi, wiążących ich odpowiednimi stosunkami społecznymi.
W. F. Ogburn i M. F. Nimkoff definiowali więź społeczną według koncepcji strukturalnej. Stwierdzili, że grupa społeczna w porównaniu ze statystycznym zbiorem ludzi czy kategorią społeczną charakteryzuje się powiązaniem zbioru jednostek wzorowanymi wzajemnymi interakcjami, a wiec stosunkami społecznymi.
Szczepański, strukturalne ujęcie więzi społecznej ujmuje jako ogół stosunków społecznych wiążących jednostki w grupie z jednym stosunkiem czy stosunkami dominującymi, przy czym przez pojęcie stosunku społecznego rozumie się system unormowanych czynności czy też świadczeń, wykonanych przez partnerów stosunku na podstawie wzajemnych uprawnień i obowiązków, wynikających z określonej podstawy zależności. Trzy elementy składają się na każdy stosunek społeczny: podstawa zależności, wynikający z niej układ wzajemnych uprawnień i obowiązków oraz pewien system wzajemnych czynności regulowanych przez partnerów.
Wg Szczepańskiego w każdym stosunku społecznym występuje określona podstawa zależności, w stosunkach pokrewieństwa – pochodzenie od siebie, biologiczne lub społeczne, w stosunkach sąsiedzkich – bliskość zamieszkiwania, w stosunkach służbowych – przyjęcie określonego stanowiska w strukturze hierarchicznej danego zakładu pracy. Każdy stosunek społeczny ma swą określoną podstawę zależności i różni się od innych stosunków społecznych. Możemy wyróżnić dwa rodzaje zależności: 1) zależności wynikające ze struktury i funkcjonowania społeczeństwa, zwane zależnościami „obiektywnymi”, „instytucjonalnymi”, „sformalizowanymi”, „przedmiotowymi”, 2) zależności intencjonalne, zależne bezpośrednio od indywidualnych zamierzeń jednostki, stanowiące podstawę stosunków osobowościowych, nieformalnych, podmiotowych, subiektywnych.. W każdej grupie więź społeczna obejmuje układ wielości stosunków, ale są one w każdej grupie podporządkowane stosunkowi dominującemu, właściwemu danej grupie.
Według Pawła Rybickiego więź społeczna objawia się w dwóch płaszczyznach. Jedną stanowią dające się rzeczowo określić wspólności i związki między ludźmi: wspólności i związki krwi, pochodzenia i terytorium, język, kultury w różnych jej dziedzinach, i także organizacji zbiorowego życia. Drugą płaszczyznę stanowią stany i akty świadomości: poczucie szczególnej łączności z drugimi ludźmi czy wzajemnej z nimi zależności, i manifestacje tego uczucia w postawach, zachowaniach, działaniach czy to indywidualnych, czy zbiorowych. Przez więź społeczną rozumie się ogół stosunków społecznych wiążących członków w danym zbiorze ludzi oraz postaw członków tego zbioru do grupy jako całości. Członkowie mogą być ze sobą związani, uzależnieni i podejmować interakcje (np. świadczenia w rodzinie), ale odnosić się do rodziny lub do jej członków negatywnie czy nawet wrogo (zbuntowany członek grupy).
Paweł Rybicki wprowadza typologię więzi społecznej i wyróżnia więź naturalną, zrzeszoną i stanowioną. W rzeczywistości występują w grupach elementy, cechy poszczególnych typów. Są jednak grupy społeczne, które zbliżają się do określonego modelu.
Typ więzi naturalnej występuje w grupach społecznych, w których pochodzenie i pokrewieństwo tworzą podstawy społecznego powiązania ludzi i ich wzajemnej przynależności. Odgrywają one również rolę w kształtowaniu więzi grupowej w społeczeństwach plemiennych i w grupach etnicznych.
Więź zrzeszeniowa powstaje na zasadzie dobrowolnych związków tworzonych przez ludzi, którzy przystępując do danego zrzeszenia uzależniają się wzajemnie od siebie i zobowiązują do odpowiednich działań. Chodzi to o wszelkiego rodzaju związki i tzw. organizacje społeczne, spółdzielnie, związki zawodowe itd.
Więź stanowiona jest przeciwieństwem więzi zrzeszeniowej i występuje w takich zbiorowościach, w których podział członków i systemy styczności i stosunków zostają narzucone z zewnątrz lub ustalone siła czy też prawem stanowionym przez szersze grupy społeczne (np. państwo). Są to wszelkiego rodzaju internaty, domy poprawcze, więzienia, grupy wojskowe. W grupach tych dominuje więź strukturalna: styczności, działania.
Najczęściej więź społeczna w grupach ma charakter mieszany i bardziej złożony, czego przykładem mogą być społeczności lokalne czy też wielkie społeczności narodowe, polityczne, wielkie zakłady. Badania więzi społecznych należą do często prowadzonych i zlecanych socjologom rodzajów badań empirycznych.
Reasumując, więź społeczna to zorganizowany system stosunków, instytucji, środków kontroli społecznej, skupiający jednostki, podgrupy i inne elementy składowe społeczności w całość zdolną do trwania i rozwoju. Każda zbiorowość, jeżeli ma trwać, musi posiadać więź powodującą jej wewnętrzną spójność, zapewniającą zaspokojenie potrzeb indywidualnych i zbiorowych, lojalność członków wobec całości, przeciwstawienie się innym zbiorowościom lub współpracę z nimi, każda zbiorowość musi być wewnętrznie zorganizowana i uporządkowana
Aby więc opisać jakąś zbiorowość, nie wystarcza określić jej części składowych, cechy jej członków, charakter jej struktury. Trzeba przede wszystkim opisać rodzaj jej więzi. Inna jest więź w grupie studenckiej, inna w mieście, inna w państwie, jeszcze inna w stowarzyszeniu religijnym.
Z chwilą narodzenia człowiek staje się członkiem grupy społecznej zwanej rodziną. W miarę upływu czasu może należeć do grup koleżeńskich, zawodowych, partii politycznych, zakłada własną rodzinę, z którą wiążą go więzi. Ta więź powoduje, że zaczynamy przyzwyczajać się do ludzi, otoczenia. Człowiek bez tych więzi nie wyobraża sobie dalszego funkcjonowania w społeczeństwie, ponieważ one nadają sens ludzkiemu istnieniu. Rodzina jest grupą, która odgrywa szczególnie doniosłą rolę w życiu społecznym, ponieważ spełnia funkcje prokreacyjne i socjalizacyjne. Zapewnia ciągłość biologiczną społeczeństwa. Bez więzi, która powoduje spójność, rodzina nie mogłaby istnieć, to właśnie ona powoduje to, że człowiek zakłada rodzinę.




Bibliografia

Jan Szczepański „Elementarne pojęcia socjologii”
Jan Turowski „Socjologia. Małe grupy społeczne”
Krzysztof Olechnicki, Paweł Załęcki „Słownik socjologiczny”