Geneza EURO

Euro jest walutą Unii Gospodarczej i Walutowej - UGW (Economic and Monetary Union - EMU).
Unia Walutowa zaczęła funkcjonować w dniu 1 stycznia 1999r. Jest ona ostatnim etapem integracji gospodarczej w Europie, zapoczątkowanej w 1950 r.
Podwaliny pod procesy integracyjne położono w 1958 r., kiedy to na mocy Traktatu Rzymskiego powstała Europejska Wspólnota Gospodarcza (EWG).
Mocą Traktatu z Maastricht (Holandia) z 1992 r. Europejska Wspólnota Gospodarcza została przekształcona we Wspólnotę Europejską, która razem z Europejską Wspólnotą Węgla i Stali oraz Europejską Wspólnotą Energii Atomowej, zwaną Euratomem, składa się na Unię Europejską (UE). Już wtedy postanowiono, że od stycznia 1999 r. zacznie funkcjonować unia walutowa, tzn. że wchodzące w jej skład kraje będą posługiwały się jedną, wspólną walutą.
W skład unii walutowej (oficjalna nazwa to Unia Gospodarcza i Walutowa) weszły kraje, które były zainteresowane przyjęciem wspólnej waluty i spełniły 5 następujących kryteriów zbieżności:
1. inflacja nie wyższa niż o 1,5 pkt. proc. średniej stopy inflacji w trzech krajach Unii Europejskiej, gdzie inflacja była najniższa,
2. długoterminowe stopy procentowe nie przekraczające więcej niż o 2 pkt. proc. średniej stóp procentowych w 3 krajach UE o najniższej inflacji,
3. deficyt budżetowy nie wyższy niż 3% PKB,
4. dług publiczny nie większy niż 60% PKB,
5. stabilny kurs wymiany waluty w ciągu ostatnich 2 lat.
Kryteria te spełniły: Austria, Belgia, Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia oraz Włochy. Do UGW nie weszły 4 kraje członkowskie UE: Wielka Brytania i Dania - przeciwne temu, aby ich waluty narodowe zostały zastąpione przez euro - oraz Szwecja i Grecja, które wówczas nie spełniały kryteriów zbieżności. Ta ostatnia została dwunastym członkiem UGW 1 stycznia2001r.
Na podstawie przepisów Traktatu z Maastricht, a także tzw. Zielonej Księgi z maja 1995 r.¹ Rada Europejska podczas szczytu w Madrycie w grudniu 1995 r. określiła podstawowe zasady, dotyczące wprowadzenia wspólnej waluty (ramy czasowe, środki, podział kompetencji na poziomie wspólnotowym) - tzw. scenariusz madrycki (Madrid scenario). Uzgodniono, że waluta ta będzie nazywała się euro i że 1 euro będzie podzielone na 100 centów.
1 stycznia 1999r. ustalono sztywną relację wymienną walut narodowych państw przyjętych do UGW i euro (tzw. nieodwołalne kursy wymiany). Tym samym do obiegu bezgotówkowego została wprowadzona jednolita europejska waluta euro, która mogła funkcjonować w nim równolegle z walutami narodowymi. Można powiedzieć, że na obszarze 11 spośród 15 krajów Unii Europejskiej zaczęła funkcjonować unia walutowa. Należy przy tym pamiętać, że madrycki szczyt Rady Europejskiej w grudniu 1995 r. przyjął zasadę „braku przymusu” oraz „braku zakazu” w stosowaniu euro jako pieniądza bezgotówkowego w okresie przejściowym od początku 1999 r. do końca 2001 r. Zasada ta oznaczała pełną swobodę wyboru waluty, w której miałyby być dokonywane rozliczenia w zależności od uzgodnień między stronami, w walutach narodowych lub już w euro.
Rok 2002 to ostatni etap wdrażania Unii Gospodarczej i Walutowej. Wprowadzono do obiegu pieniądz gotówkowy w fizycznej postaci monet i banknotów nominowanych w euro, nadano mu status jedynego prawnego środka płatniczego z jednoczesnym wycofaniem z obiegu dotychczasowych narodowych znaków pieniężnych i utratą przez nie statusu prawnych środków płatniczych. Operacja ta rozpoczęła się na obszarze 12 państw UGW 1 stycznia 2002 r., a dwa miesiące później – 28 lutego 2002 r. – ostatnie państwa strefy euro wycofały ostatecznie z obiegu gotówkowego swoje dotychczasowe waluty narodowe.
Podsumowując możemy rozróżnić trzy etapy wprowadzania wspólnej waluty Euro:
1. okres przygotowawczy (od 1 maja 1998 r. do 31 grudnia 1998 r.), w którym ustalono listę państw zakwalifikowanych do strefy euro, określono nieodwołalne kursy wymiany, utworzono także Europejski Bank Centralny;
2. okres przejściowy (od 1 stycznia 1999 r. do 31 grudnia 2001 r.).
W tym czasie wprowadzono euro w formie bezgotówkowej, ustalono także, że euro i waluty narodowe będą, w tym
okresie, funkcjonować równolegle. Działalność rozpoczęły EBC i ESBC.
3. okres końcowy (od 1 stycznia 2002 r. Do 30 czerwca 2002 r.), w którym nastąpi wycofanie z obiegu monet i banknotów narodowych oraz wprowadzenie w ich miejsce monet i banknotów euro.¹
Szczegółowe kwestie regulujące prawny status euro, a także zasady jego wprowadzenia w formie bezgotówkowej i gotówkowej, zostały określone w latach 1997-98, przede wszystkim w trzech kluczowych rozporządzeniach:
1. Rozporządzenie Rady 1103/97 z 17 czerwca 1997 r. w sprawie niektórych postanowień dotyczących wprowadzenia euro
2. Rozporządzenie Rady 974/98 z 3 maja 1998 r. w sprawie wprowadzenia euro¹,
3. Rozporządzenie Rady 2866/98 z 31 grudnia 1998 r. w sprawie kursów wymiany między euro i walutami państw członkowskich przyjmujących euro ² (z późn. zm.)³.

Postanowienia powyższych rozporządzeń nie wymagają ich wprowadzenia do prawa krajowego, niemniej jednak poszczególne kraje strefy euro zdecydowały się na uszczegółowienie zawartych w nich przepisów w drodze wydania krajowych aktów prawnych dot. euro i/lub nowelizacji istniejących aktów prawnych. Uregulowały one między innymi takie kwestie, jak: długość okresu podwójnego obiegu waluty narodowej i euro, zasady wymiany banknotów i monet narodowych na euro, zasady przejścia na euro w odniesieniu do dłużnych papierów wartościowych, bilansów, płatności dokonywanych wobec administracji publicznej, przeliczania kwot wyrażanych w walucie narodowej.
W większości państw strefy euro powołane zostały tzw. Komitety ds. euro - specjalne międzyresortowe organy koordynujące proces przechodzenia na euro. Ponadto, jako uzupełnienie powyższych rozporządzeń, które są bezpośrednio wiążące dla państw członkowskich, Komisji Europejska wydała zalecenia:
1. Zalecenie Komisji 98/286/EC z 23 kwietnia 1998 r. dotyczące opłat bankowych za konwersję na euro 4,
2. Zalecenie Komisji 98/287/EC z 23 kwietnia 1998 r. dotyczące podwójnego podawania cen i innych sum pieniężnych 5,
3. Zalecenie Komisji 98/288/EC z 23 kwietnia 1998 r. w sprawie dialogu, monitoringu i informacji w celu ułatwienia przejścia na euro 6.

Z powyższego zarysu zdarzeń i działań, które doprowadziły do utworzenia wspólnej waluty europejskiej wynika, że rodowód euro tkwi głęboko swymi korzeniami w ECU, a więc w okresie poprzedzającym Maastricht. ECU było koszykiem walut, składającym się z określonej ilości walut 12 krajów wchodzących do Unii Europejskiej. Ilość wchodzących do koszyka jednostek poszczególnych 12 walut narodowych wynikała z roli gospodarek tych krajów w UE. Rolę tę określa udział danego kraju w produkcie wewnętrznym brutto całej UE oraz w handlu wewnątrz tej struktury gospodarczej. Największą wagę w ECU miała marka niemiecka (około 32,4%) i frank francuski (20,6%).
ECU było sposobem wyrażania zobowiązań oraz sposobem rejestracji płatności w systemie bankowym (przynajmniej w niektórych bankach). Była to więc europejska jednostka przeliczeniowa, przy czym jej prawną istotą było to, że wyrażała ona proporcje między walutami krajów wchodzących ówcześnie w skład UE.
Trzeba natomiast podkreślić, że ECU nigdy nie funkcjonowało w obiegu gotówkowym. Nie było nominowanych w ECU monet i banknotów 1.
Euro jako jednolita waluta europejska, która z dniem 1 stycznia 1999 r. została wprowadzona do rozliczeń bezgotówkowych – zastępując w stosunku 1 : 1 ECU. Przejęła ona poprzez mechanizm nieodwołalnego usztywnienia kursów między walutami narodowymi wszelkie proporcje i odniesienia międzywalutowe, które istniały w ostatnim dniu funkcjonowania ECU. Wprowadzenie trzy lata później euro do obiegu gotówkowego powielało te relacje i odniesienia z przełomu 1998 i 1999 r.

Istotą Unii Gospodarczej i Walutowej jest wspólna polityka pieniężna. Jest ona prowadzona przez Europejski Bank Centralny (EBC) z siedzibą we Frankfurcie nad Menem, utworzony na bazie Europejskiego Instytutu Walutowego. EBC ustala poziom podstawowych stóp procentowych. Naczelnym zadaniem EBC jest stabilność cen na obszarze Unii Walutowej. Kraje wchodzące w skład UGW straciły możliwość autonomicznego kształtowania poziomu stóp procentowych.. Rynkowym wahaniom podlega kurs euro w stosunku do walut trzecich, w tym np. do dolara.
Wyłączne prawo do emisji euro przysługuje Europejskiemu Systemowi Banków Centralnych (ESBC). Składa się on z Europejskiego Banku Centralnego (EBC) oraz narodowych banków centralnych (NBC) kraj ów, które wchodzą w skład Unii Europejskiej. Na rzecz ESBC kraje członkowskie przekazały swe dotychczasowe uprawnienia do emisji pieniądza i kształtowania polityki pieniężnej. Tym samym narodowe banki centralne krajów członkowskich utraciły część swej samodzielności. Polityka fiskalna jest nadal kształtowana samodzielnie przez poszczególne kraje UGW. Aby zminimalizować zagrożenia dla antyinflacyjnej polityki EBC, jakie przyniósłby nadmierny (tj. przekraczający progi ustalone w kryteriach zbieżności) deficyt budżetowy i dług publiczny, Rada Europejska przyjęła w czerwcu 1997 r. tzw. Pakt Stabilności i Wzrostu. Pakt ten stanowi zabezpieczenie dla strefy euro przed nadmiernymi deficytami budżetowymi krajów UGW. Pakt zaleca, by w okresie normalnej koniunktury budżety publiczne były zrównoważone, natomiast w okresie gorszej koniunktury deficyt nie przekraczał 3% produktu krajowego brutto (PKB). Sankcje za przekroczenie tego wskaźnika będą polegać na obowiązku złożenia nie oprocentowanego depozytu stabilizacyjnego, który przemieni się w ostateczną karę finansową, jeśli danemu krajowi nie uda się w ciągu 2 lat zlikwidować nadmiernego deficytu. Wysokość tych kar zawiera się w przedziale od 0,2 do 0,5% PKB, w zależności od skali przekroczenia referencyjnego wskaźnika 3%. Sankcje te nie będą stosowane w sytuacji, gdy w danym państwie wystąpi recesja gospodarcza charakteryzująca się spadkiem PKB większym niż 2% 2.
Europejski Bank Centralny w ramach swej strategii monetarnej celowo nie ustalił pożądanego poziomu kursu euro i przedziału jego dopuszczalnych wahań w stosunku do pozostałych głównych walut, w tym zwłaszcza do dolara amerykańskiego. Tym samym odrzucił ideę automatycznych interwencji na rynku walutowym w przypadku przekroczenia tego przedziału. EBC uważa, że poziom kursu walutowego nie jest celem, a wynikiem kształtowania się polityki pieniężnej, fiskalnej i strukturalnej.
Polityka pieniężna EBC jest podporządkowana zadaniu utrzymania wzrostu cen, w średnim okresie, na poziomie nie przekraczającym 2% rocznie. Pakt Stabilności i Wzrostu przewiduje surowe sankcje finansowe - do 0,5% PKB danego kraju - wobec tych państw UGW, które dopuszczą do powstania u siebie nadmiernego deficytu budżetowego.
Podstawowe oprocentowanie dla euro zostało ustalone na początku funkcjonowania UGW na poziomie 3% rocznie, a następnie było wielokrotnie zmieniane (w dół i w górę). Główną stopą referencyjną przy ustalaniu oprocentowania przez banki komercyjne krajów UGW stał się notowany w Brukseli EURIBOR, który zastąpił narodowe stopy referencyjne, takie jak niemiecki FIBOR czy francuski PIBOR. Punktem odniesienia może też być londyński LIBOR dla euro, zwany EUROLIBOR. Stopy EURIBOR oraz EUROLIBOR mogą być stosowane alternatywnie; wybór jednej z nich należy do stron umowy kredytu czy lokaty.


Jeżeli chodzi o podział euro - jak już wyżej wspomniano euro podzielono na 100 centów. Do obiegu wprowadzono:
- osiem monet (1, 2, 5, 10, 20, 50 centów oraz 1 i 2 euro),
- siedem banknotów (5, 10, 20, 50, 100, 200 i 500 euro).
Jeżeli natomiast chodzi o sam wygląd euro to charakterystycznym jego symbolem, opracowanym przez Komisję Europejską, jest wzorowana na greckiej literze epsilon litera E z podwójnym poziomym przekreśleniem, mającym symbolizować stabilność waluty.

Grafika i wygląd banknotów euro były przedmiotem ogłoszonego konkursu, w którym uczestniczyli projektanci rekomendowani przez 14 europejskich banków centralnych. Wcześniej uzgodniono, że banknoty powinny symbolicznie prezentować dziedzictwo kulturowe i dorobek cywilizacyjny Europy na przestrzeni jej dziejów. Wybrano projekt Roberta Kaliny z Narodowego Banku Austrii. Banknoty przedstawiają elementy architektoniczne z siedmiu różnych epok i stylów Europy – od antyku poczynając, a na współczesnej architekturze kończąc. Na przedniej stronie zaprezentowano bramy i okna, symbolizujące otwartość i współpracę, natomiast na stronie odwrotnej autor umieścił mosty jako symbol komunikacji i łączności między ludźmi i narodami. Ponadto na tej stronie znajduje się konturowa mapa Europy. Banknoty mają jednakowy wygląd (w ramach danego nominału) niezależnie od kraju faktycznego ich wprowadzenia do obiegu i drukarni, w której zostały wydrukowane. Ich wzory ponadto zawierają: nazwę waluty EURO (w alfabecie łacińskim) i EYPΩ (w alfabecie greckim), inicjały Europejskiego Banku Centralnego, symbol UE w postaci flagi z okręgiem składającym się z 12 gwiazd i podpis Prezesa EBC.
W przeciwieństwie do banknotów, które są jednakowe niezależnie od miejsca druku, emisji i obiegu, monety mają jedną stronę wspólną (awers) i drugą tzw. narodową (rewers). Strona wspólna jest symbolem europejskiej integracji i jedności, a strona narodowa pozwala na zachowanie i uwypuklenie pewnych odrębności i tradycji narodowych. Każda moneta – bez względu na stronę narodową – jest prawnym środkiem płatniczym w całej strefie euro, a nie tylko w państwie, którego symbole graficzne są wytłoczone na jej rewersie. Autorem projektu awersu monet (strony wspólnej) jest Luc Luycx z Królewskiej Mennicy Belgijskiej. Na wszystkich awersach umieszczone są duże cyfry oznaczające nominał oraz geograficzny zarys obszaru UE (w jednym z trzech wariantów graficznych) umiejscowiony pośród 12 gwiazd. Rewersy monet (strony narodowe) były zaprojektowane w poszczególnych państwach strefy euro. W tym przypadku rozwiązania są dość zróżnicowane (ten sam motyw narodowy dla wszystkich nominałów, różne motywy dla grup nominałowych oraz odmienne motywy dla każdego nominału).
Zachowana została tradycja emitowania monet okolicznościowych. Są one formalnie prawnym środkiem płatniczym, lecz w istocie ich głównym przeznaczeniem jest zaspokajanie potrzeb kolekcjonerskich, a w powszechnym obiegu gotówki praktycznie nie biorą udziału.


Podsumowując: Euro jest walutą Unii Europejskiej, jednak wszystko wskazuje na to, że z czasem euro dorówna dolarowi w roli waluty międzynarodowej. Najszybciej dokona się to na obszarze rynków finansowych, gdzie euro już teraz konkuruje z dolarem jako waluta inwestycyjna, wolniej w handlu międzynarodowym. Euro będzie też stopniowo zastępować dolara jako waluta rezerwowa.

Źródła:
1. Euro – Nowa waluta zjednoczonej Europy. Wyd. II. Warszawa 2001 NBP,
2. Geneza wspólnotowej waluty euro. K. Kołodziejczyk, Wyd. Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2000
3. http://www.money.pl/pieniadze/euro/geneza/
4. http://www.money.pl/pieniadze/euro/banknoty/
5. http://republika.pl/rum/7.htm
6. http://www.nbp.pl/
7. http://www.nbp.pl/euro/book/02_marski_zbigniew.pdf
8. http://www.nbp.pl/euro/publikacje/euro.pdf