Przedmiotem badań makroekonomicznych i makroekonomii jest poziom rozwoju. W tym zakresie są prowadzone badania, analizy, związki, współzależności, oceny, programy. W badaniu poziomu rozwoju możemy wyróżnić 4 poziomy:
- mikroekonomia – to poziom od którego wszystko się zaczyna. Jest podstawą teoretyczną makroekonomii, zawiera wyjaśnienia, wiedzę o przedsiębiorstwach, branżach;
- makroekonomia – rozpatruje gospodarstwo jako całość, podmiotem jest kraj, państwo, i jego problemy;
- messo - mieści się między mikro- i makro a także między mikro i mega, dotyczy organizacji systemów;
- mega – to procesy globalizacyjne, inflacyjne, kierunki, czynniki tych procesów, wykracza poza ramy kraju.
Najważniejsze problemy makroekonomiczne:
- inflacja – jako roczna stopa procentowa przeciętnego poziomu cen dóbr i usług – przyczyny, co ją powoduje, podaż pieniądza, instrumenty zwalczające inflację;
- bezrobocie – liczba osób zarejestrowanych nie mających pracy; stopa bezrobocia – procent osób poszukujących pracy do osób zdolnych do pracy (poziom bezrobocia, tendencje, dynamika, przeciwdziałanie, pasywna i aktywna droga zwalczania);
- produkcja – rozwój, wzrost, kształtowanie się produktu i dochodu narodowego brutto, system rachunków narodowych, strategie rozwoju, teorie cyklów koniunkturalnych;
- polityka makroekonomiczna – zadania i funkcje państwa, elementy (polit. Fiskalna, budżetowa, finanse publiczne, polit. Monetarna, cen, dochodów, ubezp. Społeczne, międzynarodowe stosunki społeczne)
Przedmiot dzieli się na 3 części:
1. system rachunków narodowych – PKB, DN – tworzenie, podział, czynniki rozwoju, problemy zatrudnienia, dylemat bezrobocia, strategia rozwoju, aktywne i pasywne przeciwdziałanie.
Na system rachunków narodowych składa się zbiór powiązanych wzajemnie spójnych danych o :
- rachunkach bieżących – odzwierciedlają działalność tworzenia produkcji, jej pierwotny i wtórny podział PNB i dochodu NB (rachunki akumulacji, kosztowe, finansowe, bilanse np. otwarcia, zamknięcia). Cały system rachunków przedstawiany jest w rocznikach statystycznych
2. polityka makroekonomiczna – polityka finansowa, finanse publiczne, polityka budżetowa, polityka fiskalna, celna, dochodów, budżet (równowaga, deficyt);
3. współpraca międzynarodowa – gospodarcza na tle protekcjonizmu, liberalnego podejścia, współpracy w Europie, proces globalizacji, czynniki procesów globalizacji, implikacje, perspektywy globalizacji.
Do opracowania rachunków wykorzystywane są ceny bazowe i producenta.
Cena bazowa – to kwota pieniężna otrzymywana przez producenta od nabywcy na jednostki produkcji. Kwota pomniejszona o podatki, rabaty ale powiększona o dotacje do tych produktów.
Cena producenta – kwota otrzymywana przez producenta od nabywcy za jednostki produkcji pomniejszona jest o należny podatek od towarów VAT i powiększona o podatek akcyzowy, rabaty i upusty.
Produkcja globalna – to suma produktów, towarów, usług wszystkich sektorów własności lub sektorów instytucjonalnych, suma produkcji globalnej działów gałęzi produkcji.
Zużycie pośrednie – wartość zużytych materiałów netto łącznie z paliwami oprócz surowców po odjęciu odpadów.
PKB – końcowy rezultat wszystkich podmiotów gospodarczych. Równa się sumie wartości dodanej wszystkich przedsiębiorstw, wartości dodanej powiększonej o podatki a pomniejszonej o dotacje do produkcji tych produktów.
Wartość dodana brutto – stanowi różnicę między produkcją globalną a zużyciem produkcyjnym (wartość nowo wytworzona w danym procesie produkcyjnym).
DNB – suma dochodów pierwotnych wszystkich sektorów (własności instytucjonalnych i działów gospodarki narodowej). Stanowi sumę PKB i dochodu netto z zagranicy.
PKB i DNB przedstawia się w cenach rynkowych. Obejmują dobra finalne, konsumpcyjne i kapitałowe.
PNB różni się tym od PKB, że zawiera wynik netto dochodów z zagranicy. Wynik netto z działalności z zagranicy jest powiększony / pomniejszony o PKB i określany jako dochód narodowy.
Dobra finalne – dobra nabyte przez ostatecznego użytkownika: rzeczowe i kapitałowe.
Produkt globalny i dochód narodowy – dokonuje się kilku podziałów:
-pierwotny;
-wtórny;
-ostateczny – to podział PKB i DN na fundusz akumulacji i fundusz spożycia.
Fundusz spożycia – to ta wartość produktu, którą zużywa ludność do zaspakajania swych potrzeb. Wartość gospodarstw domowych – to spożycie prywatne gospodarstw domowych, spożycie publiczne – rząd i samorządy.
Fundusz akumulacji – część PKB i DN przeznaczona na przyrost środków trwałych i przyrost środków i obrotowych (na rozwój produkcji).
DNB :
-spożycie (przeznaczone na zaspakajanie potrzeb ludności) : prywatne; publiczne;
-akumulacja: przyrost ŚT i ŚO.
Przyrost ŚT – inwestycje; przyrost ŚO – to część surowców i materiałów, która związana jest z przyrostem inwestycji.
Dochód Narodowy Brutto: „ – „ pomniejszony o saldo handlu zagranicznego”; „+” powiększony o dodatnie saldo.
PKB (podział) :
-spożycie: prywatne – gospodarstwa domowe; publiczne – rząd i samorządy;
-akumulacja: przyrost środków trwałych = inwestycje; przyrost śr. Obrotowych.
Inwestycje – to nakłady, które są skierowane na przyrost majątku trwałego.
Im większa jest akumulacja w DN tym większa jest możliwość inwestowania (przyrost MT, przyrost miejsc pracy).
6 sektorów instytucjonalnych – wyznaczone są na podstawie kryterium celów:
-I sektor – przedsiębiorstw – obejmuje osoby prawne, samodzielne jednostki organizacyjne (spółki) i osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą;
-II sektor – instytucji finansowych i ubezpieczeniowych – obejmuje podmioty zajmujące się pośrednictwem finansowym, np. banki, zakłady ubezpieczeń, domy maklerskie;
-III sektor – instytucji rządowych i samorządowych – obejmuje podmioty (jednostki) sfery budżetowej;
-IV sektor – gospodarstw domowych – obejmuje osoby fizyczne lub grupy osób fizycznych wspólnie zamieszkujących i utrzymujących się oraz zbiorowe gospodarstwa;
-V sektor – instytucji nie komercyjnych – obejmuje organizacje społeczne, polityczne, związkowe i inne stowarzyszenia;
-VI sektor – zagraniczny – obejmuje jednostki, które są własnością zagraniczną.
Podziału tego dokonuje się na podstawie głównych celów i wiodących funkcji.
Dochód tworzą transakcje związane z produkcją m.in. koszty związane z zatrudnieniem, z produkcją, importem, odejmuje się dotacje, dołączamy operacyjne, bilansujące działania. Wyodrębniamy dochody: pierwotne i wtórne.
Pierwotne wyniki z działalności przedsiębiorstw, podmiotów gospodarczych, wyniki z działalności gospodarczej, wynagrodzenia za pracę.
Wtórne – związane z instytucjonalnymi obciążeniami.
Dochody do dyspozycji gospodarki narodowej przeznaczone są na spożycie i oszczędności.
Gospodarka narodowa to złożona całość służąca wspólnemu celowi zaspakajania potrzeb społecznych przez działalność produkcyjną, tworzenie dóbr i usług materialnych i ich podział. Służy wzrostowi bogactwa społecznego a także zyskowi.
Gospodarka narodowa jest makrosystemem społeczno – ekonomicznym. Obejmuje zbiorowości, jednostki gospodarcze, podmioty gospodarcze wzajemnie powiązane, obejmuje spółki, urzędy państw, gospodarstwa domowe itp. Jest złożoną całością, służącą zaspakajaniu społecznych celów poprzez działalność gospodarczą. Powinna służyć wzrostowi bogactwa społecznego, zyskom. Współcześnie rozwój uwzględnia kryteria ekonomiczne i ekologiczne, dotąd koncentrowano się na rozwoju ekonomicznym tworząc zagrożenia ekologiczne. Rozwój, w którym są równorzędne kryteria ekonomiczne i ekologiczne jest preferowany w UE. Jego wyrazem jest fundusz spójności.
Ma swoje podsystemy:
-gospodarkę samorządową poszczególnych gałęzi i działów
-mierniki gospodarki narodowej: PKB; DNB z elementami tworzenia i podziału.
ROZWÓJ
Rozwój to wzrost ilościowy obejmujący cały szereg zjawisk jakościowych, strukturalnych.
Rozwój gospodarki wysuwa się na czoło celów społeczno – gospodarczych. Współcześnie chodzi o rozwój, który uwzględnia kryteria ekonomiczne, społeczne i ekologiczne. Musi spełniać 3 cele:
-musi dać zysk;
-musi uwzględniać ekologię;
-musi uwzględniać cele społeczne.
Rozwój to cele ilościowe (wzrost gospodarczy) i jakościowe (zmiany strukturalne).
Wzrost gospodarczy – to ilościowy przyrost w stosunku do okresu wyjściowego (wzrost gospodarczy na 1 mieszkańca).
Cele rozwoju:
-wzrost produkcji i usług
-wzrost spożycia
-zmiany w sposobie produkcji
-zmiany w stosunkach produkcji (zmiany wynikające ze stosunków własnościowych, prywatyzacyjnych spółek)
-sposoby zarządzania.
Elementy rozwoju:
-rozbudowa bazy materialnej
-zmiany w systemie socjalnym
-zmiany w systemie organizacji
-zmiany stosunków i sposobów organizacji produkcji.
Czynniki rozwoju:
-czynniki tradycyjne (ilościowe, ekstensywne) – jest to człowiek jako masa, siła robocza. Czynniki te stosowane są w krajach słabo rozwiniętych gospodarczo. Można je uruchomić mając surowiec naturalny, środki trwałe i obrotowe. Do rozwoju potrzebna jest: masa ludzi; surowce; narzędzia pracy (maszyny, urządzenia);
-nowoczesne (ekstensywne) – stosowane są w krajach rozwiniętych o dużym poziomie industrializacji oprócz wykorzystania człowieka, musi on mieć wiedzę, odpowiednią technikę i chcieć się nią posługiwać. Majątek trwały oparty jest na najwyższej technice i technologii. Tworzą je: ilość ludzi wykształconych zawodowo, wyspecjalizowani; surowce nie tylko naturalne, surowce chemiczne, inżynieryjne; środki trwałe oparte na nowoczesnej technice.
Czynniki to okresy cywilizacyjne:
-rolniczy
-industrializacji
-po industrializacji
-okres informatyczny.
W 2003r. przyrost PKB w stosunku do roku poprzedniego wyniósł 3,7 % jest to duży, szybki rozwój, wystartowano od przyrostu dochodu 0,8 %. 3,7 % uzyskano głównie przez przyrost eksportu, podmioty gospodarcze, przedsiębiorstwa, spółki eksportujące miały duży rozwój – powyżej 10 %. W niewielkim stopniu albo w ogóle nie uczestniczyły inwestycje.
Bardzo istotne znaczenie w rozwoju mają czynniki rozwoju. Szczególnym czynnikiem są inwestycje, które tworzą nowe środki trwałe i obrotowe, najbardziej dynamiczny rozwój.
Inwestycje to nakłady gospodarcze przeznaczone, skierowane na przyrost środków trwałych. Materiały ludzkie. To ta część, która powiększa środki trwałe lub unowocześnia środki trwałe.
Rozmiar inwestycji zależy od ostatecznego podziału PKB, zależy od oszczędności czy są tendencje do oszczędzania czy nie. A także od: stopy akumulacji w podziale DNB; zasobów pieniężnych banków (maleje wtedy rola państwa w gospodarce).
Działalność inwestycyjna – główna metoda rozwoju (na bazie kapitału krajowego i zagranicznego – inwestycje zagraniczne bezpośrednie).
Cykl inwestycyjny – okres od czasu podjęcia zamierzenia inwestycji do czasu oddania obiektu (produktu). Składają się na niego (etapy):
-pomysł
-projektowanie
-wykonanie
-oddanie do użytku
Środki są zaangażowane i zamrożone więc cykl inwestycyjny musi być jak najkrótszy.
Inwestycje mogą być finansowane ze:
-środków krajowych
-środków zagranicznych (bezpośrednie).
Inwestycje mają charakter rzeczowy, materialny. W procesie globalizacji szczególnie liczą się środki zagraniczne. Środki krajowe tworzą nowe miejsca pracy.
Kiedyś Polska była krajem dużych inwestycji, powstał majątek, który teraz zmalał. Tkwimy w luce technologicznej – oznacza to opóźnienie w rozwoju produkcji nowych środków. Skłonność do inwestowania jest niska w sferze publicznej i prywatnej.
Mamy spadającą dynamikę inwestycji. W okresie 12 lat mamy niską tendencje oszczędzania. Luka cywilizacyjno – techniczna w tym okresie w Polsce się nie zmniejsza. Te luki znikną prawdopodobnie gdy wejdziemy do UE ponieważ producenci będą zmuszeni dostosować technikę, produkcję do wymogów europejskich.
Mierniki:
-produktywność śr. Trw. – relacja PKB do ŚT, jest odwrotnością kapitałochłonności;
-współczynnik odnowienia środków trwałych – relacja wartości środków trwałych uzyskanych z inwestycji do wartości środków brutto – niekorzystny w naszej gospodarce;
-współczynnik likwidacji ŚT – niekorzystny – relacja wartości ŚT zlikwidowanych do wartości brutto ŚT;
-stopień zużycia ŚT – w naszej gospodarce jest duży – relacja procentowa środków zużytych do wartości brutto ŚT;
-współczynnik reprodukcji ŚT – wartość ŚT uzyskiwana z inwestycji pomniejszanych o wartość ŚT, środków brutto – niekorzystny;
-majątko – chłonność PKB – relacja ŚT brutto do wartości PKB.
Strategia rozwoju – jest to koncepcja, która z jednej strony przedstawia cele gospodarcze a z drugiej środki, instrumenty i narzędzia do realizacji tych celów. Oznacza aktywny udział państwa w polityce gospodarczej.
Taktyka jest to działanie w zakresie organizacji, zarządzania nastawione na osiąganie celu.
Strategia jest to kategoria ekonomiczna , gospodarcza, strategie opracowują wszystkie podmioty gospodarcze. W ostatnich latach nazywamy tą kategorię także w gospodarce, ponieważ jest to określenie precyzyjne i konkretne.
Istotą strategii jest wybór koncepcji. Ta kwestia staje się tym trudniejsza im mniejszy jest zasób finansowy, materialny i ludzki.
Treścią strategii są programy rozwoju oznaczające cele społeczne, ekonomiczne. Cele społeczne są ostatecznymi celami rozwoju gospodarczego. Rozwój gospodarczy powinien służyć celom społecznym. Zrębami strategii Polski na przełomie XIX-XX wieku powinien być: wzrost gospodarczy i poprawa kondycji społeczeństwa i państwa.
Dziś celem strategii początku XXI wieku powinny być:
1. długofalowy i zrównoważony, szybki wzrost PKB wartości dodanej – w polskich warunkach oznacza taki wzrost, który pozwalałby na odpowiedni przyrost zatrudnienia, miejsc pracy. Służyłby likwidacji bezrobocia powinien mieścić się w granicach ok. 5 % rocznie.
2.sprawiedliwy podział tego wzrostu – to poprawa dochodów, niedystrykcyjna polityka podatkowa, właściwe dokonanie podziału PKB. Wiele ze środków z ostatecznego podziału PKB przeznacza się na akumulację. Ten podział jest po to aby zaczęło spadać bezrobocie i wydatki na finanse publiczne. Rozwój konkurencyjności (uczestniczenie państwa)
3.korzystna integracja Polski w UE – oznacza, ze z bilansu negocjacji powinny wynikać korzyści, bilans korzyści i koszty powinny wyjść na netto. Polska powinna być korzystnym członkiem, więcej uzyskać efektów niż by one kosztowały.
Szybki wzrost łączy się z poprawą warunków życia. Oznacza stabilizację makroekonomiczną. Jest to ograniczenie bezrobocia i inflacji. Jest to stopniowa likwidacja długu publicznego i deficytu budżetowego. Szczególną rolę w spełnianiu wyborów strategii jest to udział i integracja Polski z UE.
Rodzaje strategii:
-stabilizacji makroekonomicznej
-równoważenie gospodarcze
-otwarcie i pomoc kredytowa, orientacja proeksportowa, otwarcie na świat, na możliwość wykorzystania funduszy z UE
-wykorzystania zasobów naturalnych
-bezpieczeństwa żywnościowego
-w zakresie surowcowym, inżynierii surowcowej
-przestrzennej
-społecznej
-geograficznej
-demograficznej
-wykorzystania zasobów siły roboczej
Program strategiczny powinien być długofalowy, średniookresowy, a ich schemat powinien wyglądać następująco:
-część poświęcona diagnozie tzn. dokonania analiz i oceny tego czym dysponuje jakie są uwarunkowania
-określenie celów
-określenie niezbędnych środków, instrumentów i narzędzi, powinny być szczególnie konkretne
-dokonać analizę zagrożeń
-efekty jakie się uzyska.
Drogi do osiągnięcia szybkiego wzrostu:
-rozwój przedsiębiorczości
-wzrost konkurencyjności gospodarki
-pobudzenie przedsiębiorczości
-pobudzenie konkurencyjności
-osiągnięcie i utrzymanie równowagi
-mocny złoty
-duży spadek inflacji
-duży nakład kapitału zagranicznego
-rozwój usług finansowych
-wzrost wydajności
-układ osadnictwa
-duży potencjał naukowy
Słabe strony Polski:
-negatywna struktura gospodarki
-niski poziom PKB na jednego mieszkańca
-duży udział transferów socjalnych finansów publicznych
-technologie, niedostateczna infrastruktura
-problem bezrobocia,
-niska zdolność tworzenia specjalności
-wadliwość ich struktury
Instrumenty stosowane do osiągnięcia szybkiego wzrostu:
-zachęty fiskalne, podatkowe
-ulgi
-stopy % Banku Centralnego
-działać na zwiększenie nakładów inwestycyjnych (zwłaszcza na eksport)
Szybki wzrost osiągany jest poprzez:
-politykę dochodową i podatkową
-spadek bezrobocia
-wzrost środków na publiczne wydatki budżetowe
ROLA PAŃSTWA W GOSPODARCE.
Stabilizacja makroekonomiczna związana z transformacją systemową.
Polska jest w stanie intensywnej stabilizacji makroekonomicznej. To okres przejścia do etapu wzrost, w którym skoordynowane są elementy, środki i tworzą stabilizację makroekonomiczną. Elementy, środki są różnorodne, np. poliomix to mieszanka polityki fiskalnej i makroekonomicznej, służy dobrze rozwojowi.
Stabilizacja w dwóch ujęciach:
-w znaczeniu węższym – sprowadzenie inflacji do niskiego poziomu, takiej która oddaje się kontroli RPP, NBP, ale i inflacji społecznej, akceptowana potrzeba działalności, polityka fiskalna;
-w znaczeniu szerszym – oznacza jej działanie, istnienie w dynamicznym procesie (układ dynamiczny ), wielkość pieniądza odpowiada wielkości masy towarów i usług na rynku = równowaga rynkowa.
Cel stabilizacji makroekonomicznej to stworzenie warunków politycznych, ekonomicznych, instytucjonalnych, strukturalnych, mechanizmów, które pozwolą na lepsze wykorzystanie mocy wytwórczych i wzrost zatrudnienia.
Cechy stabilizacji makroekonomicznej:
-nie może być stagnacja, recesja w długim okresie czasu;
-nie może być wysoka stopa bezrobocia, stopa bezrobocia musi wiązać się z niską stopą inflacji;
-stawka inflacji cenowej musi być sprowadzona do poziomu, w którym jest akceptacja społeczna, trwa stały proces obniżania stopy inflacji;
-budżet był zrównoważony – wielkość dochodów = wysokości wydatków, nie było deficytu budżetowego lecz nadwyżka budżetowa;
-nie występuje dług publiczny, nie może on przewyższać 60 % PKB;
-bilans obrotów bieżących uwzględnia potrzeby wynikające z pełnej, sprawnej obsługi zadłużenia;
-stabilizacja to okres, w którym jest stabilny kurs walutowy (ani stały ani bardzo zmienny) – Polska musi spełniać ten warunek, bo jest kandydatem do UE.
Koncepcja tej roli (nurt interwencyjny i neoliberalny i neokensistowki).
Funkcje państwa:
- ekonomiczna
- polityczna
- społeczna
Z tych funkcji wynikają różne cele i zadania państwa.
W literaturze ekonomicznej przedstawiane są argumenty za i przeciw określonej roli państwa w gospodarce. Te argumenty mają źródła w systemie gospodarczym, w słabościach rynku, mechanizmu, w alokacji zasobów, w grze rynkowej. Te źródła spowodowały powstanie określenia o niewidzialnej ręce, roli rynku.
Argumenty ZA rolą państwa w gospodarce ekonomii:
1.konieczność zabezpieczenia systemu gospodarczego od strony instytucjonalno – prawnej. Konieczne stwarzanie kodeksu pracy, przyjęcie określonych praw legistracji;
2.niedoskonałości rynku i konkurencji w praktyce tworzone przez działania monopolowe
3.występujące z zewnątrz różne koszty wpływające na gospodarkę, np. te które dotyczą ochrony środowiska
4.istnienie dóbr publicznych, np. usługi komunalne, straży
5.występowanie szczególnie niekorzystnych dla ekonomii społecznych wynaturzeń, np. alkoholizm
6.występowanie zjawisk pobudzających aktywność gospodarczą
7.występujące bezrobocie, a także inflacja, deflacja
8.niepełne wykorzystanie mocy wytwórczych, a czasem w ogóle odłożonych
9cały obszar dotyczący opieki zdrowotnej, pomocy społecznej, występowanie dużych różnic w dochodach, majątkach.
Argumenty PRZECIW roli państwa w gospodarce ekonomii:
1.wysokie koszty interwencjonizmu
2.działanie przeciwko obiektywnym mechanizmom rynkowym, np. dopłaty do produkcji rolników, element limitu produkcji
3.osłabianie bodźców rynkowych
4.ograniczenie wolności jednostki (wolnego rynku)
Ekonomiczną rolę państwa w gospodarce przedstawia się poprzez funkcje:
-alokacyjna – działanie sprzężające optymalną alokację zasobów z równoczesnym konkurencyjnym działaniem (innowacyjność)
-stabilizacyjna – polityka makroekonomiczna, stosowanie szerokiego wachlarza właściwych instrumentów makroekonomicznych
-redystrybucyjna – w kierunku niwelowania różnic w rozwoju społecznym
Sposoby sprawowania ekonomicznej funkcji państwa:
1.aspekt realny – działalność jednostek gospodarczych państwa, samorządu tzw. działalność publiczna
2.aspekt regulacyjny – regulacje mające wpływ na działalność innych podmiotów, ustalanie reguł, legislację, kodeks pracy tzw. opiekuńcza rola państwa (Szwecja).
Teoretyczne koncepcje roli państwa w gospodarce – udział jest równy.
Mają długi czas rozwoju, są w różnym zakresie, występują generalnie dwa nurty:
- liberalny
- interwencjonistyczny
NURT LIBERALNY – Schmidt i Ricardo jej istotą jest prezentowanie ograniczonej roli państwa do pewnego minimum (klasycy liberalizmu i neoliberałowie) to koncepcja jak najmniejszego działania państwa w gospodarce.
NURT INTERWENCJONISTYCZNY – głosi konieczność ingerencji państwa w procesy gospodarcze. Jest reakcją na niedoskonałość rynku. Keyns. Ogólna teoria zatrudnienia, %, pieniądza. Neokeysizm nie neguje fundamentów rynku ale uważa ze mechanizmy rynkowe śą niewystarczające. Istotą tego nurtu jest działalność inwestycyjna. Dziś neoklasycyzm jest coraz bardzie uznawany.
Teoria monetarystyczna (Freedman) – państwo powinno zrezygnować z polityki krótkotrwałego regulowania koniunktury (ograniczenie bezrobocia, stymulowania popytu).
Koncepcja społecznej gospodarki rynkowej: państwo może działać w sposób konkretny, w takich dziedzinach jak np. cła, regulacja krajowego kursu walutowego, na zasadzie ugody społecznej przedstawiać szereg transformacji dotyczących kodeksów. Rola państwa jest duża w procesie transformacji ustrojowej (obecne czasy), stabilizacja makroekonomiczna, w kwestiach efektywności społecznej, poprawy warunków i wyrównywania różnic pomiędzy różnymi regionami naszego kraju.
Uczeni reprezentujący dziś neoklasyzm:
-profesor Stiglitz noblista z 2000r. za badania nad asymetrią informacyjną na rynku „Globalizacja i niezadowolenie”
-profesor Akerlof
-profesor Spence – uczeni reprezentujący neokeysizm.
CYKL KONIUNKTURALNY
W gospodarce rynkowej makroekonomicznej wielkości takie jak: PKB, produkcja, konsumpcja, zatrudnienie, bezrobocie, inflacja, nie kształtują się równomiernie, ich tempo charakteryzuje się wahaniami. Te nierównomierności, wahania nazywa się CYKLEM KONIUNKTURALNYM. Jest to zatem krótkookresowe odchylenie produkcji od trendu (tendencja rozwojowa np. produkcji). Ten trend to jest tak jakby ścieżka, obrazująca rozwój w długim okresie po wyeliminowaniu wahań ewentualnych. Cykl koniunkturalny określa również poziom aktywności gospodarczej, mówimy wtedy, że na cykl koniunkturalny składają się jego fazy (4 fazy):
1.faza kryzysu – charakteryzuje się nadprodukcją, co oznacza przewagę podaży nad popytem
2.faza depresji – określona zastojem oznacza względną stabilizację gospodarki, ale na obniżonym poziomie
3.faza ożywienia – oznacza wzrost wskaźników aktywności gospodarcze
4.faza rozkwitu – oznacza wzrost wskaźników, ale już w zwolnionym mniejszym tempie.
Rysunek.
Dziś wyodrębnia się dwie fazy:
- spadkową określa się jako recesję
- wzrostową określa się jako ekspansję.
Rysunki ( 1 i 2 ).
1)dochód narodowy jest na tym samym poziomie, odchyla się od linii i nie wychodzi poza linię w określonym czasie;
2) DN odchyla się od linii, ale na coraz wyższym poziomie.
Różne rodzaje wahań cyklicznych:
- średnie
- długie okresy.
Definicja cyklu jako okresowych zmian poziomu aktywności gospodarczej jest niepełna, wymaga uzupełnień. Analiza DN wykazuje, ze DN faluje (rośnie i spada) ale po każdym cyklu jest on na wyższym poziomie. Wahania odbywają się po linii wznoszącej, a nie na osi równoległej. W ten sposób cykl koniunkturalny jest wahaniem okresowym po linii wznoszącej się mówimy wtedy o trendzie wzrostowym, wzrost produkcji, pracy, potencjału gospodarczego. Jeżeli nie ma tej tendencji mówimy o popycie malejącym w stosunku do globalnej podaży. Na tym tle zbudowano teorię wahań cyklicznych:
1.teoria nieoklasyczna – ozn. spojrzenie na system gospodarczy jako na właściwość stabilną, która po każdym zakłóceniu powraca do stanu równowagi. Za czynnik zakłócający równowagę przyjmuje się, że są to czynniki egzogeniczne, działające z zewnątrz w stosunku do mechanizmów gospodarczych. Zachwianie mechanizmu gospodarki wewnętrznej endogenicznych, sam mechanizm rynkowy rozwiązuje. Gorzej jest z działaniami egzogenicznymi (wojna, rewolucja, zamieszanie polityczne). Ten pogląd wychodzi z takiego założenia, że cykl koniunkturalny jest zjawiskiem obiektywnym, pozaekonomicznym, szkodzić może rozwojowi tylko polityka, cykl koniunkturalny jest zjawiskiem naturalnym;
Wzrost gospodarczy lat 1993/1997 – przyrost PKB w granicach 7 % to naturalne tendencje ożywienia czy rozkwitu. Od 1997 jest odwrócona sytuacja, przyrost PKB spadł do 0,8 % w 2002r. to także naturalne, wynika z teorii działań zewnętrznych. W roku bieżącym 0,3 % w programie na pierwszy lata obecnosci w UE mamy dojść do 7 %, jest to odwrócona tendencja wzrostu;
2.teorie Keynsistowskie – cykliczny rozwój uwarunkowany jest immamentnie z systemem gospodarczym, przyczyny cyklu wahań wynikają z gry rynkowej, fazy mają źródła przyczynowe. Stopa zysku, jej dynamika i rozmiary inwestycji. Te teorie przeprowadzają umysłowy proces cyklu (proces cyklu i jego elementy):
-faza kryzysu – podaż > popyt, występuje nadprodukcja, zaostrza się konkurencja, spadek cen i tempa wzrostu, wykorzystuje się nadwyżki towarowe, konsumpcja się obniża, tempo spadku produkcji > niż spadku popytu
-faza depresji – droga do tej fazy to niskie ceny, są one metoda wprowadzenia nowych metod produkcji, są drogą do obniżenia kosztu wytwarzania bo może oznaczać wzrost produkcji ale dzieje się tak na skutek inwestycji.
Inwestycje są pobudzającym elementem wzrostu produkcji, odgrywają szczególną rolę w procesie rozwoju gospodarczego. Inwestycje powodują także okres kłopotów, dualistyczna działalność inwestycji polegająca na tym, że między efektem występuje luka czasowa. Nie można się obejść bez instrumentów oddziaływania państwa na przebieg cyklu koniunkturalnego.
Inwestycje odgrywają dualistyczną rolę, z jednej strony powodują efekt podażowy (gdy funkcjonują, gdy się buduje, stwarza warunki do większej produkcji, oddaje się obiekty do użytku), a z drugiej popytowy.
Inwestycje powodują, że zwiększa się zatrudnienie, a więc większa ilość pieniądza w obiegu, zwiększenie popytu. Im dłużej trwa ten proces tym zatrudnienie jest większe, zwiększa się popyt. Zwiększając podaż stwarza się równowagę gospodarczą – wg Keynsa.
Odbicie gospodarcze od 0,8 % przyrostu do 3,7 % na koniec ubiegłego roku było dobre, ale nie osiągnięto tego w wyniku działania inwestycyjnego, lecz dzięki eksportowi (wielkość inwestycji spadła).
Inne instrumenty oddziaływania państwa na cykl koniunkturalny:
-działalność interwencjonistyczna – niekiedy nieakceptowane, np. stosowanie ulg, zwłaszcza dla inwestujących w postaci działalności fiskalnej – mniejsze podatki
-kierunki inwestycyjne
-badania naukowe
-infrastruktura
-mniejszepodatki.
POLITYKA MONETARNA -ELEMENTY POLITYKI MAKROEKONOMICZNEJ
System finansowy jest zbiorem metod, form i sposobów gromadzenia i dzielenia zasobów pieniężnych. Szczególna rola w tym systemie przypada na politykę pieniężną zwłaszcza na działania w sferze emisji pieniądza w obszarze kursu walutowego oraz stabilizacji pieniądza (zł) zarówno na rynku wewnętrznym i zewnętrznym. Dotyczy Europejskiej Unii Walutowej.
Cele polityki pieniężnej są tożsame z celami polityki makroekonomicznej państwa:
-wzrost gospodarczy, jego przyspieszenie, utrwalenie, ale w warunkach równowagi ekonomicznej – działalność na rzecz nakręcenia pozytywnej koniunktury gospodarczej, oznacza stabilizację cen, co w efekcie oznacza przeciwdziałanie inflacji, oznacza równowagę bilansu płatniczego
-finalne cele polityki pieniężnej i makroekonomicznej, w tym cele banku centralnego. Rola banku centralnego jest komplementarnie synergiczna, współdziała z celami makroekonomicznymi państwa.
Główny podmiot polityki pieniężnej to bank centralny, bank emisyjny, narodowy.
Bank Centralny ma prawo do emisji pieniądza. Wielkość zasobów pieniądza uzależniona jest od większości depozytów złożonych w bankach i wielkości normowanej rezerwy obowiązkowej.
Realizacja tych celów oparta jest na 3 filarach:
-strategii finansów publicznych
-strategii wzrostu gospodarczego
-strategii integracji europejskiej.
Strategia finansów publicznych powinna zapewnić:
-dyscyplinę finansową – niezbędna, konieczna do utrzymania równowagi finansowej;
-wygospodarowanie i zwiększenie nakładów na rozwój makroekonomiczny.
Podmiot polityki pieniężnej – bank centralny – dysponuje wieloma instrumentami:
-stopa % kredytu udzielanego bankom komercyjnym – przedstawienie wg rodzajów kredytu w systemie międzynarodowym;
-kurs walutowy – przedstawienie wg podstawowego koszyka walut wymienialnych (zł - $, E), może być odniesienie do wolnorynkowych kursów wybranych walut;
-refinansowanie banków;
-stopa rezerw obowiązkowych – przyjmowane wg rodzajów depozytów
-tzw. operacje otwartego rynku.
Ważny cel polityki pieniężnej to wybór określonej wielkości podaży pieniądza, jest celem pośrednim, bo ostateczne cele są celami tożsamymi z celami polityki ekonomicznej państwa – wzrost PKB, dążenie do stabilizacji siły nabywczej pieniądza.
Aktywna polityka pieniężna – oparta na zastosowaniu sprzężenia zwrotnego, na założeniach polityki pieniężnej z celami gospodarczym państwa. Polega na tym, ze cele polityki pien. wpływają na cele gospodarcze. Ulegają zmianie oba te cele.
Pasywna polityka pieniężna – polega na dążeniu do ustalonego celu bez względu na zmiany. Główny fundament, podstawa to tezy doktryny monetarnej – podaż pieniądza musi być dostosowana do średniego trendu gospodarczego.
Odniesienie do Polski – początek lat 80 – aktywna przechodzi w pasywną ograniczoną systematycznie do chwili obecnej. Polska polityka pieniężna jest monetarystyczna.
FUNKCJE I FORMY PIENIĄDZA
Polityka pieniężna związana jest z pojawieniem się pieniądza, jego kreacją i obiegiem. Z tymi wydarzeniami związane jest pojawienie się banków. Polityka pieniężna jest kategorią historyczna i ekonomiczną. Pieniądzem określa się wszystko co jest powszechnie akceptowane jako środek regulowania zobowiązań. Pieniądz zaistniał w gospodarce towarowej jako ekwiwalent powszechnego użytku. W miarę rozwoju i podziału pracy pieniądz staje się podstawowym narzędziem i regulatorem procesów gospodarczych. Dziś pieniądz obok prawa jest najważniejszym narzędziem wpływu państwa na gospodarkę. Oba te elementy państwa i pieniądza wymagają dobre jakości, stabilności, zaufania. Można mówić o dobrym i złym pieniądzu, podobnie jak można mówić o dobrym i złym prawie.
Pieniądz dobry jest stabilnym i godnym zaufania, taki pieniądz jest dobrem rzadkim. Zły pieniądz jest szkodliwy tak samo jak prawo. Pieniądz jest od lat przedmiotem wielokierunkowych działań władz państwa.
Istota tych działań jest:
1. podaż pieniądza
2. jego właściwości
3. jego kreacja
Pieniądz powinien spełniać 3 funkcje:
-jako środek wymiany i środek płatniczy – te dwa określenia nie są sprzeczne ze sobą. Środek płatniczy jest to rozwinięcie środka wymiany. Funkcje te można również rozpatrywać oddzielnie. Pieniądz jako środek wymiany transakcje kupna – sprzedaży obecnie dominują transakcje kredytowe (czek, karta kredytowa)
-jako miernika wartości – oznacza iż ta wartość ma wspólny mianownik, ta wartość jest różnikiem wartości towarów określeniem proporcji, gdy nie mamy tych towarów. Pieniądz staje się jednostką obrachunkową, ta funkcja wykorzystywana jest w statystyce, porównaniach. Cena jest pieniężnym wyrażeniem wartości.
-jako środka przechowywania wartości – pieniądz jest jednym ze składników majątku gospodarczego oprócz takich jak depozyty firm, aktywa rzeczowe i finansowe. Cechują tą funkcję trzy elementy (polityka pieniężna):
- brak kosztów transformacji pieniądza w towarach itd.
- Nie przynosi dochodów
- W tym stanie przechowywania nie zmienia się wartość nominalna
-jako środek odroczonych płatności
Pieniądz kruszcowy należy do przeszłości jak również symboliczny, liczne postacie pieniądza kruszcowego (weksel, banknot) Pieniądz stryptualny – jest zapisem księgowym w bankach potwierdzających depozyt i wymienialny na złoto. Współczesny pieniądz występuje w formach:
1. gotówkowej – bilety BC i bilony metalowe
2. bezgotówkowej – tzw. pieniądz skryptualny, depozyty na rachunkach w BC i w innych bankach
Bilety są emitowane przez BC na zasadzie wyłączności. Są zawsze prawnym środkiem płatniczym na terenie kraju, nikt nie może odmówić przyjęcia biletu wydanego przez BC . Gotówka i depozyty na rachunku w BC tworzą łącznie pieniądz Banku Centralnego – jest to ważna kategoria we współczesnych systemach pieniężnych (mechanizmach, kreacji i emisji). Depozyt w innych bankach (np. komercyjnych) nie powinny być traktowane jako tworzące pieniądz. Wszystkie rozliczenia dokonywane w pieniądzu BC odbywają się najczęściej w postaci czeków rozliczeniowych lub przekazów np. z rachunku pierwszego Banku Komercyjnego na rachunek drugiego. W gospodarce rynkowej występują tzw. Agregatory (grupy) pieniężne. Wykorzystywane są do celów analizy sytuacji w obszarze sektora bankowego, do formułowania polityki pieniężnej.
W Polsce występują następujące grupy i agregatory pieniężne:
-gotówka i depozyty na rachunku BC – tworzą łącznie agregat pieniężny nazywany pieniądzem BC.(MO) Pieniądz BC tj. przede wszystkim pozostające w cyrkulacji obiegu bilety bankowe, bilon oraz depozyty BK na rachunku w BC – tzn. agregat określany jako baza monetarna – pieniądz o największej sile spełnia szczególna rolę w kształtowaniu podaży pieniądza w całości.
-M1 gotówka oraz depozyty na rachunkach czekowych w BK płatnych na każde żądanie charakteryzuje się największym stopniem płatności, największy obszar do celów transakcyjnych
-M2 obejmuje M1 również oszczędności małe, małe rachunki depozytowe, depozyty zwrotne na każde żądanie (M2) wykorzystywany przez banki do udzielania kredytów krótkoterminowych
-M3 = M1 + M2 + obejmuje duże salda rachunków terminowych przez określone duże sumy, a także w długim okresie do 5 lat. Są to najszerzej pojęte zasoby pieniężne tworzą głównie źródło środków na długoterminowe kredyty. Agregat ten wykazuje najniższy stopień płynności oraz obejmuje M2
-L - specjalna – obejmuje papiery wartościowe, obligacje bankowe, skarbowe oraz akcje o zróżnicowanym stopniu płynności i ryzyku.
POPYT NA PIENIĄDZ
Do realizacji funkcji pieniądza konieczna jest określona ilość jednostek monetarnych i popytu na pieniądz. Temu celowi służy ilościowa teoria pieniądz. Istotą tej teorii są matematyczne formuły Fishera wykorzystywane również do określenia popytu na pieniądz bezgotówkowy. Jest równanie odzwierciedlające często posługiwanie się tzw. kategorią równowagi rynkowej. Równanie PT = MV gdzie:
m- ilość pieniądza gotówkowego w obiegu
v – szybkość jego obiegu
p – przeciętny poziom cen
t – wielkość dóbr i usług
Równowaga rynkowa:
-ilość pieniądza w obiegu – wyrażona przez ilość pieniądza i szybkość obiegu
-wielkość dóbr i usług na rynku – wyrażona przez wielkość dóbr i usług pomnożona przez cenę.
Równanie zostało doskonalone. Uwzględniono także wielkość pieniądza bezgotówkowego i szybkość jego obiegu, inaczej do tej wcześniejszej formuły dopisano „+MV”.
Na podstawie tego równania określa się ilość pieniądza w obiegu, a więc ilości M,
M = PT / V. Wskaźnik ten jest wskaźnikiem szybkości obiegu, trudno ją określić, w formule tej jest wielkością wynikową, wynika z relacji odwrotnej: V = PT : M.
Sumę towaru przedstawia w średniej cenie. Fisher przyjął, że szybkość obiegu pieniądza w krótkim okresie czasu ma charakter stały.
M’ = P’ + T’ wielkość niezbędnego pieniądza w przyszłości, obliczamy jakiej masy pieniądza potrzebujemy w związku z przyrostem towarów i usług i przeciętnej cenie.
Dokonano wielu przeliczeń i uznano, że nie wiele może się zmienić jeśli te wielkości przyjmiemy statystycznie z tego czym dysponujemy.
Dla wyliczenia wykorzystujemy metodę współczynnikową. Współczynnik zapotrzebowania na pieniądz stosuje się powszechnie. Jest on odwrotnością szybkości obiegu pieniądza
K = 1 / V. Wyraża cały szereg elementów, dotyczących szybkości obrotu pieniądza w krótkim okresie czasu, dotyczy pieniądza tezauryzowanego.
Dla określenia wielkości pieniądza potrzebnego bank centralny bierze poda uwagę elementy:
-istniejące zasoby pieniądza w obiegu;
-przewidywany wzrost PKB i DNB;
-przewidywany wzrost cen, tzn. stopę inflacji;
-możliwości zwiększenia lub zmniejszenia szybkości obiegu pieniądza gotówkowego.
Trudność bankowi centralnemu sprawia określenie ilości pieniądza, np. wzrost cen (stopa inflacji). Łatwiej jest w praktyce określić wzrost PKB, trudniej stopę inflacji.
Rezerwy pieniężne – niezbędny jest pieniądz w spoczynku, to jest popyt wychodzący poza transakcje, jego zasoby nie są angażowane w operacje bieżące, to przechowywane płynne rezerwy. Bank musi je posiadać – mogą być wykorzystane, nie są obciążone kosztami.
Popyt na pieniądz związany z ryzykiem (np. kursowym) jest możliwy.
Na podstawie tego równania można wyznaczyć ilość pieniądza w obiegu, można także wyliczyć szybkość obiegu. Znanymi są suma towarów i usług (PT) oraz ilość pieniądza w obiegu (M). trudniej jest określić szybkość krążenia pieniądza zwłaszcza w krótkich okresach czasu. Dla tej formuły okresu przyszłego M’ = P’T’ : V’. Wprowadzenie współczynnika do wyliczenia ilości pieniądza M = kpY gdzie: M – popyt na pieniądz; k – współczynnik; p – poziom cen.
PODAŻ PIENIĄDZA
Regulowanie podaży pieniądza – najważniejsza działalność, cel polityki pieniężnej. Oznacza postawienie do dyspozycji przez banki zasobów pieniężnych innym jednostką nie bankowym. Podaż występuje również w stosunkach między bankami. W gospodarce rynkowej największym źródłem podaży pieniądza jest jego kreacja przez BK. Bank komercyjny to przewodnik finansowy, któremu państwo udzieliło licencji na działalność kredytową i depozytową kreatorem, źródłem nowego pieniądza może być tylko taki bank prowadzący działalność kredytową i depozytową. Podaż pieniądza przez BK jest realizowana przede wszystkim przez operacje kredytowe, dochodzi do emisji tzw. pieniądza skryptualnego BK.
Pieniądz skryptualny tj. zapis w banku, zapis księgowy udzielając kredyty BK dokonuje zapisu skryptualnego księgowego ten zapis jest kreacją pieniądza skryptualnego, nie może się to odbyć bez określonych czynników, uwarunkowań.
Podaż pieniądza = pieniądz w obiegu + depozyty (zasoby pieniężne) + kredyty.
Kreacja pieniądza nie może być nie ograniczona, dowolna, ale nie może prowadzić do hamowania gospodarki (nie mniej jak go potrzeba). Kreacja oznaczać będzie odpływ pieniądza skryptualnego z każdego BK w kierunku gotówki i innych BK. Kreacja musi odpowiadać zasobowi pieniądza w BK jeżeli BK nie ma odpowiednich zasobów (pokrycia) nie może udzielić kredytów. Działalność kredytowa przynosi dla BK dochód, w każdym BK jest ciągota do tego żeby wydać pieniędzy jak najwięcej do nadmiernej kreacji. By temu zapobiec narzuca się BK rygory działalności depozytowej i kredytowej: minimalne obowiązkowe rezerwy, które BK muszą utrzymywać w postaci depozytów na ich rachunkach w BC.
Są to minimalne rezerwy płynności, które dotyczą szybkości i pewności jaką dana pozycja aktywów może być z powrotem zamieniona na gotówkę i to w dowolnym momencie zgodnie z życzeniami posiadacza. Wysokość tych rezerw określa BC w postaci stóp procentowych od nagromadzonych w bankach depozytów. Stopy procentowe mogą być zróżnicowane w stosunku do różnych rodzajów depozytów. System obowiązujących minimalnych rezerw płynności ogranicza możliwość kreacji pieniądza skryptualnego prze BK. Do określenia ich BC stosuje tzw. mnożnik bazy monetarnej – współczynnik musi powstać z dzielenia ilości pieniądza w gospodarce (M) przez ilość pieniądza BC (EB) BC może stosować dwie drogi podaży pieniądza:
--sposób bezpośredni – tj. kontrola bazy monetarnej
--sposób pośredni – to są zmiany w stopach procentowych.
Całkowita podaż pieniądza (M) jest powiększona o bazę monetarną (MO) za pośrednictwem tzw. mnożnika kreacji pieniądza lub mnożnika bazy monetarnej M = Mk * MO gdzie: M – całkowita podaż; MO – baza monetarna; Mk – mnożnik kreacji pieniądza.
Mk oznacza stosunek lub relację pomiędzy gotówka w obiegu, a także u ludności całkowita suma depozytów w BC. Ten współczynnik kreacji zależy od wielkości: pieniądza gotówkowego; całkowitej sumy depozytów.
SYSTEM BANKOWY Z UWZGLĘDNIENIEM BANKU CENTRALNEGO
Funkcje systemu bankowego:
-kreowanie (zwłaszcza przez BC) pieniądza jako ostatecznego środka zapłaty;
-kreowanie przez banki operacyjne pieniądza jako środka płatniczego;
-zaspokojenie zapotrzebowania na pieniądz (realizowane za pomocą kredytu);
-pośredniczenie miedzy posiadaczami środków pieniężnych ale także ich użytkowaniem.
Na tle tych funkcji występuje zróżnicowanie banków (zwłaszcza operacyjne), wynika ono z różnych form własności, podziału banków wg wykonywanych czynności. Współcześnie coraz więcej krajowych systemów bankowych przyjmuje zasadę uniwersalności (poza BC).
W ten sposób przedstawić można grupy banków:
-emisyjne (narodowe) – bank centralny
-operacyjne (komercyjne, handlowe)
-specjalne – wyspecjalizowane w określonej dziedzinie działalności gospodarczej (inwestycyjny, żywnościowy, komunalny);
-instytucje o charakterze bankowym – banki spółdzielcze, kredytowe, kasy pożyczkowo-kredytowe.
Szczególną rolę w systemie bankowym spełnia bank centralny (emisyjny).
Jest on podmiotem polityki pieniężnej. Odgrywa decydującą rolę w systemie bankowym. Współcześnie w każdym kraju istnieje bank centralny (USA – Urząd Rezerw).
BC Spełnia dwie funkcje:
1.jest bankiem banków, jest bankierem dla BK, które powinny zapewniać sprawne funkcjonowanie systemu bankowego
2.jednocześnie BC jest bankiem państwa, sprawującym kontrolę nad podażą pieniądza, a także bankiem finansującym deficyt budżetowy państwa
Zadania Banku Centralnego:
-zaspokojenie zapotrzebowania na pieniądz poprzez system kredytowy i pożyczkowy
-obsługiwanie obiegu pieniężnego
-gromadzenie czasem skupywanie wolnych funduszy tzw. pieniądza pasywnego oraz jego przetworzenie w fundusze działające w tzw. pieniądz aktywny (przynosi przyrost kapitałów).
Rozwój systemu bankowego spowodował specjalizację banków, instytucji kredytowych, funduszy.
System bankowy określony jest poprzez prawo bankowe. Ustala m.in. rodzaje banków, ich czynności, rolę (zwłaszcza BC) oraz zadania nadzoru bankowego.
Bank Centralny jest obszarem niezależności, autonomii. Jest niezależny autonomicznej. Utrzymuje on stabilność pieniądza, systemu finansowego. Jest misją gospodarki rynkowej. Niezależność wynika z konieczności umocnienia pieniądza krajowego i stabilności cen, w tym także w działalności antyinflacyjnej, co określa oznaczenie metod, środków zapobiegania, tłumienia inflacji. Istotny obszar niezależności BC to działalność w celu polityki rządu, dotycząca zwłaszcza ilościowych i jakościowych ograniczeń, zwłaszcza w obszarze finansów publicznych (deficyt budżetowy).
Z niezależności i autonomii wynika swoboda w kształtowaniu stóp %, kursów walutowych, działań określających popyt i podaż pieniądza, kształtowaniu cen, równowagi finansowej.
Autonomiczność określona jest w Konstytucji.
3 obszary kompetencyjności:
-osobowy – autonomiczny i niezależny t o demokratyczny sposób wyboru kierownictwa BC, suwerenność tych władz, długość kadencji.
Prezesa NPB powołuje Sejm, członków RPP: Sejm, Senat i Prezydent po 3 osoby, a 10 osobą jest prezes NBP;
-funkcjonalny – dotyczy określenia strategii monetarnej, wyboru instrumentów tej strategii, określenia prawne dotyczące działania, miejsca i roli w systemie władz;
-finansowy – dotyczy relacji miedzy BC a budżetem, są naciski na autonomię i niezależność banku, gdy mamy do czynienia z deficytem budżetowym.
Są to najbardziej kontrowersyjne podejścia do autonomii i niezależności. W tym zakresie autonomia chroniona jest przez kontrakt z Maestrick. BC kreuje zysk i finansuje działalność administracyjną, samorządową władz. Rząd ma obowiązek utrzymywania swoich środków na rachunku w BC.
Banki komercyjne pełnią 2 funkcje:
-są usługodawcami w obrocie gotówkowym i bezgotówkowym;
-są przedsiębiorstwami, których celem jest osiąganie zysku.
Z funkcji wynikają zadania – banki świadczą usługi oraz uzyskują zysk (działają na rzecz zysku ). Banki te powinny mieć spełnione niezbędne środki i instrumenty, służące zachowaniu ich płynności finansowej.
W praktyce ozn. to zdolność do nieograniczonej wypłacalności w każdym wypadku i konieczność przestrzegania przepisów rozliczeniowych i finansowych przez kompetentną władzę i działanie budzące zaufanie do banku, by nie były zagrożone i wycofywane z niego oszczędności, by była rezerwa. Banki komercyjne mają charakter kompleksowy, czynią usługi, by uzyskać zysk, dbają o zaufanie.
Banki specjalne (regionalne, hipoteczne, inwestycyjne) ich funkcją jest usługa klientom i uzyskanie zysku.
Konkurencyjność – siła napędowa miedzy bankami. W praktyce banki są bardzo aktywne, by osiągnąć zysk.
Nadzór bankowy - jego celem jest zapewnienie bezpieczeństwa wkładów gromadzonych w bankach. Sprawują go: bank centralny, Ministerstwo Finansów, i Ministerstwo Skarbu.
Z nadzoru wynika, że instytucje te mają prawo do karania, decydują o koncesji, likwidacji.
Nadzór może reglamentować warunki konkurencyjności. W tym zakresie przedmiotem jest obrót pieniężny.
Giełda – zorganizowany rynek papierów wartościowych, np. akcji, dokonuje się kupno i sprzedaż tych papierów. Giełda występuje na rynku pieniężnym.
Rynek pieniężny to mechanizm, na którym dokonuje się zmiana pieniądza bankowego w drodze posiadania banku komercyjnego na pieniądz banku centralnego.
Rynek pieniężny to rynek rezerw kasowych, gospodarki finansowej państwa, występuje tu popyt i podaż. Wyróżniamy rynek pierwotny i wtórny. Na rynku pierwotnym następuje wprowadzenie papierów wartościowych do obrotu. Na rynku wtórnym występuje obrót tymi papierami.
Funkcje rynku pieniężnego:
-krótkoterminowe – wyrównywanie płynności banków, refinansowanie nadmiaru środków z tych operacji na pokrycie niedoboru;
-zabezpieczenie koniecznych rezerw pieniężnych przez banki;
-optymalne rozwiązywanie bilansu miedzy ryzykiem i dochodami;
-funkcja dotycząca stóp % w odniesieniu do średnio i krótkoterminowych operacji klientów.
Banki komercyjne są finansowymi przewodnikami, którym państwo udzieliło koncesji na działanie kredytowe i depozytowe.
Banki komercyjne muszą dysponować zasobami BC, działają by osiągnąć zysk – udzielając kredytów. Jeśli zasoby nie wzrastają to bank komercyjny nie może udzielać kredytów. Pilnuje tego BC reguluje to przez pieniądz centralny posiadany na rachunku w BC.
Płynność jest przepływem niczym nieograniczonym gotówki przedstawionym w aktywach na gotówkę pieniądza.
Instrumenty refinansowania:
-kredyt redyskontowy – polega na odkupowaniu od banków komercyjnych weksli, które poprzednio banki zdyskontowały swoim klientom; dyskonto – zakup weksli za kwotę niższą od minimalnej, różnica ta jest wyznaczona przez stopę dyskontową. To potrącenia odsetek od zakupu papierów wartościowych (np. weksla) w późniejszym terminie. Wysokość ustalana jest w skali rocznej, określana jest jako stopa dyskontowa. Operacje dyskontowe to podstawowe operacje bankowe. Przyjęte do dyskonta pap. wart. mogą być przedstawione do ponownego dyskonta w BC. Jest to redyskonto. Bank komercyjny chcąc zwiększyć swoją płynność w celu kontynuowania operacji kredytowej może przedstawić weksel do redyskonta BC. Stopa dyskontowa BC jest niższa od stopy dyskontowej BK. BC ustala ją z góry, a BK w stosunku do niej ustala swoją wyżej w stosunku do klienta. BK oddaje część zysku BC;
-operacje otwartego rynku – przeciwieństwo stopy redyskontowej. Polegają one na sprzedaży i zakupie przez BC publicznych papierów wartościowych, np. obligacje, bony skarbowe oraz prywatne, np. obligacje przedsiębiorstw. Partnerami BC są : BK, instytucje finansowe przedsiębiorstw, osoby prywatne. Różnice : redyskonto to operacje jednokierunkowe BC skupuje do redyskonta pap. wart. i nie odstępuje ich BK. Natomiast operacje otwartego rynku działają w dwóch kierunkach = BC skupuje i sprzedaje ponownie papiery wartościowe. Przy redyskoncie stopa % ustalana jest z góry, zależy od popytu. Operacje otwartego rynku są bardziej skuteczne, pozwalają z góry ustalić wzrost podaży pieniądza i jego zmiany;
-kredyt lombardowy – udzielany BK przez BC na krótki okres (kilka dni) pod zastaw papierów wartościowych. Jest wykorzystywany gdy potrzeba jest pilna i nie ma innej możliwości, np. redyskonta lub operacji otwartego rynku. Papier wartościowy wystawiony jest na 75 % swej wartości nominalnej, a 25 % wliczone jest w koszty;
-kształtowanie kursów walutowych – interwencja BC na kurs walutowy.
BC na rynku walutowo – dewizowym sprzedaje waluty z zasobów BC w cenach ich kursów, jeśli kurs jest wysoki to BC z rezerw może wpłynąć na ten kurs, w celu ochrony bilansu płatniczego, eksportu, ograniczenia nadmiernego importu. Interwencja kursem jest niezbędna dla działalności podmiotów gospodarczych. Gdy zł jest mocny to przedsiębiorstwo może korzystać w dużym stopniu z eksportu, a import będzie trudniejszy.
Operowanie stopą procentową.
Stopa procentowa to cena za pieniądz kredytowy, jaką trzeba płacić za czasowe użytkowanie pożyczonego kapitału, przy czym kapitał ten występuje w postaci kredytu udzielanego przez banki.
Wysokość stopy kredytowej w długim okresie czasu zależy od stopu zysku, a w krótkim okresie od popytu i podaży kapitału pożyczonego.
Istotny wpływ na poziom stopy ma tempo wzrostu cen w gospodarce. Im jest większe tym szybciej spada siła nabywcza pieniądza.
Wysokość stopy % wpływa na decyzje podmiotów gospodarczych i BK korzystających z kredytów. Można stwierdzić, ze stopa % rzutuje na wielkość podaży pieniądza. Stopa % dotyczy kredytów, obligacji, oszczędności. Występuje jako stopa dyskontowa stosowana przez BC.
Wykorzystanie stopy % jest zdeterminowane rolą jaką pełnie w polityce kredytowej. Jej znaczenie jest duże, jako informacyjne, ale i jako motywacyjne w oddziaływanie na procesy gospodarcze.
Funkcja informacyjna odzwierciedla kierunki i założenia BC w polityce pieniężno – kredytowej. Można stwierdzić, czy ma charakter ekspansywny czy restrykcyjny.
Funkcja motywacyjna – polega na wpływaniu poprzez je zmianę na wielkość popytu na kredyt ze względu gospodarstw domowych i przedsiębiorstw.
Podwyższenie stopy % hamuje popyt i odwrotnie.
Skuteczność oddziaływania stopy % zależy od uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych, własnościowych, strukturalnych.
Duże znaczenie ma poziom stopy %, niska nie sprzyja mobilizacji oszczędności, selekcji, efektywności inwestycyjnej. Zbyt wysoka stopa % hamuje konsumpcję i inwestycje.
Stopa podlega fluktuacji w czasie, bo zmienne są relacje miedzy popytem i podażą. Nadmierne wahania stopy % są zjawiskiem destabilizującym działalność gospodarczą. Niskie wahania lub ich brak wpływają na stabilizację gospodarczą.
Wzrost stóp % zmniejsza działalność inwestycyjną, spadek stóp – wzrost inwestycji i PKB.
Inwestycje powinny wzrastać szybciej niż PKB. Inwestycje prywatne powinny wzrastać szybciej niż państwowe. Inwestycje zagraniczne szybciej niż krajowe, inwestycje w obszarze eksportowym szybciej niż w obszarze importowym.
Produkcja w obszarze prywatnym powinna wzrastać szybciej od produkcji ogółem. Dochody budżetowe szybciej niż wydatki. Wydatki na rozwój szybciej niż spożycie, zwłaszcza socjalne.
PIENIĄDZ, STOPA % I POPYT GLOBALNY.
Spadek stopy powoduje wzrost popytu inwestycyjnego i konsumpcyjnego.
Wzrost podaży pieniądza – spadek stopy, równoważy się na rynku.
Występują tzw. efekty tłumienia. Dotyczą one więzi między zapotrzebowaniem na pieniądz, wysokością stóp % i poziomem PKB.
Wnioski ogólne dotyczące stopy %:
-wzrost stopy to zmniejszenie majątku gospodarczego, to wzrost kosztów kredytu, ograniczenie popytu konsumpcyjnego, ograniczenie dochodów z racy;
-wzrost podaży pieniądza – konsekwencja obniżenia stóp %, wpływa na popyt globalny, politykę fiskalną, restrykcje tej polityki.
Cel BC – kształtowanie kursu walut i jego stabilizacja.
Kurs walutowy – to cena płacona w walucie krajowej za jednostkę waluty obcej. Jest ceną jednostkową waluty krajowej wyrażona w walucie obcej.
Wpływa na cenę towarów eksportowanych i importowanych. Oddziałuje na średnie kształtowanie się ceny krajowej. Zmiany w kursie wywierają wpływ na bilans handlowy i płatniczy.
Politykę kursu walutowego prowadzi BC.
Rynek walutowy – to miejsce, na którym waluta krajowa może być wymieniana na inną. Cena tej wymiany to kurs walutowy.
Cena równowagi na rynku walutowym zależy od popytu i podaży.
System walutowy – to określenie warunków, zasad ustalania przez rząd kraju kursu walutowego. Mamy stały kurs walutowy. W gospodarce centralnie planowanej był to sztywny kurs.
Stały kurs wymienny 0 waluta jest wymienialna jeśli BC zobowiązuje się do skupu lub sprzedaży po stałym kursie takiej ilości waluty, jaka zostaje zgłoszona do sprzedaży, zakupu na rynku.
W systemie stałego kursu występuje dewaluacja. Jest to obniżenie kursu. A rewaluacja to podwyższenie kursu przez rząd, który podjął się gwarancji tego kursu. Wówczas BC tworzy rezerwy dewizowe.
Rezerwy dewizowe – to zasób walut obcych przechowywanych przez krajowy BC.
Płynny kurs walutowy – może osiągnąć poziom ceny wolnorynkowej, bez ingerencji państwa na cenę, bez udziału rezerw. Rzadko występuje czysta płynność – przeciwstawieństwo stałego kursu. Mamy do czynienia z jakimś ograniczeniem płynności, ingerencją państwa, potrzebą zapobiegania gwałtownym zmianom popytu i podaży.
Jak zachowuje się kurs mówią teorie liberalistyczna i interwencjonistyczna.
W Polsce obserwujemy płynny kurs walutowy, wzniesiono dotychczas przedział wahań kursu + - 15 % w stosunku do USD i innych.
Ogłaszane jest systematyczne kształtowanie w stosunku do USD i euro.
Polityka pieniężna w warunkach inflacji jest podstawowym problemem makroekonomicznym. Celem są zwłaszcza tendencje łagodzenia inflacji do poziomu stopnia osiągnięcia stabilności na rynku wewnętrznym i ugruntowaniu jego wymienialności na waluty obce.
Zadania:
-systematyczne obniżanie poziomu inflacji
-stabilizacja tego poziomu na najniższym stopniu.
Dotychczasowa polityka (restrykcyjna) wywarła wpływ na to że inflacja osiągnęła bardzo niski poziom i uzyskał on stabilizację.
Inflacja głównie tworzy globalny popyt (inflacja popytowa ) i ruchy dostosowawcze cen.
Inflacja popytowa wyraża się wskaźnikiem przeciętnym poziomu cen.
Oznacza ona np. nadwyżkę globalnego popytu w stosunku do potencjału ekonomicznego lub nadmierną podaż wywołaną popytem. Działa mechanizm presji.
FINANSE PUBLICZNE, BUDŻET P PAŃSTWA I POLITYKA BUDŻETOWA
System finansowy jest zbiorem metod, form i sposobów dzielenia i gromadzenia środków finansowych i zasobów pieniężnych.
Finanse nie tylko odzwierciedlają procesy rzeczowe ale maja wpływ na te procesy:
-efektywność
-racjonalność
-struktury gospodarcze. W tym zakresie bardzo duża rola przypada państwu (rola państwa w gospodarce).
System finansów obejmuje: finanse publiczne i finanse przedsiębiorstw.
System finansów publicznych – zbiór gromadzenia i dzielenia środków przez instytucje publiczne.
System finansów przedsiębiorstw – dotyczy finansów w skali przedsiębiorstw. Problemy związane z: rachunkami; bilansami przedsiębiorstw; rachunkowością finansową.
System finansowy obejmuje także: instytucje ubezpieczeń społecznych; fundusze centralne i lokalne; politykę fiskalną, dochodową i polityczną cen.
W strategii dla Polski, którą zawarto w „Narodowym Planie Rozwoju 2004-2006” zwrócono uwagę na trzy obszary:
-strategię firm publicznych – program naprawy finansów
-strategia wzrostu gospodarczego;
-strategia integracji europejskiej.
Strategia finansów publicznych (to program racjonalizacji wydatków publicznych, wzrost gospodarczy, w latach 2004-2006, wykorzystanie unijnych funduszy wspomagających rozwój) – jej istotą powinno być:
1.zapewnienie dyscypliny finansowej, zapewnienie równowagi finansów publicznych;
2.wygospodarowanie i zwiększenie nakładów na rozwój, modernizację – określenie z dużym przyśpieszeniem środków rozwojowych w budżecie, określenie odpowiedniej polityki fiskalnej – „racjonalnego rozwoju gospodarczego”.
W celach polityki finansowej zawarte są cele ekonomiczne kraju:
-wzrost gospodarczy – stabilizacja produkcji i zatrudnienia (nakręcenie koniunktury);
-stabilizacja cen – przeciwdziałanie inflacji
-równowaga bilansu płatniczego.
SYSTEM BUDŻETOWY
określony jest przez prawo budżetowe. Funkcjonują w nim: budżet państwa i budżet samorządów terytorialnych.
BUDŻET PAŃSTWA to plan, bilans finansowy, obejmujący dochody i wydatki państwa, związany z celami gospodarczymi, społecznymi i obronnymi. Jest planem rocznym, uchwalonym przez sejm na dany rok. Akt prawny, umożliwiający gromadzenie i dzielenie środków finansowych. Jest jedyną ustawą, która nie podlega vetu prezydenta. Jest jednocześnie ustawą, której nie ustalenie powoduje kryzys rządowy.
Budżet określają 3 funkcje:
1.fiskalna – gromadzenie środków, utrzymanie administracji Skarbowej, realizacja określonych zadań państwa
2.redystrybucyjna – umożliwia dokonanie pożądanych zmian w podziale dochodu narodowego brutto. Główny problem redystrybucji DNB spada na państwo. Istotą jest zmiana dysproporcji w rozwoju regionalizacji, tworzenie warunków socjologicznych, redystrybucja: pierwotna – dokonuje się w przedsiębiorstwach w czasie jego tworzenia, obejmuje: płace, podatki, zysk; wtórny – dokonuje się przez budżet, środki z systemu podatkowego, dokonuje ponownego podziału zgodnie z celami wyznaczonymi w budżecie. Na cele społeczne, socjologiczne, ważne jest określenie interwencji państwa w gospodarkę;
3.stymulacyjna – oddziaływanie dochodami i wydatkami budżetowymi na życie gospodarcze, rozwój gospodarczy i życie społeczne, socjalne. Realizacja ostatecznych celów rozwoju gospodarczego.
Budżet państwa obejmuje dochody i wydatki centralnych władz, lokalnych władz oraz ubezpieczenia społeczne.
System finansów lokalnych – wymaga reformacji w kierunku decentralizacji dochodów i wydatków. Budżety lokalne w bardzo dużym rozmiarem związane są z dotacjami i subwencjami z budżetu centralnego. Na zadania określone w systemie terytorialnym, udział w systemie podatków (od osób fizycznych i prawnych). Różne powiązania z funduszem UE, z funduszami ubezpieczeń społecznych.
Zasady polityki budżetowej:
1.rocznego budżetowania (rok budżetowy) – odpowiada rokowi kalendarzowemu – zestawienie rozszerzone o możliwość budżetowania wieloletniego, UE przeszła na wieloletnie budżetowanie;
2.zasada zupełności – żadna dziedzina działalności państwa i samorządu nie może być wyłączona, budżet musi być pełny;
3.zasada jedności – oznacza całość wszystkich problemów w dokumencie budżetu państwa;
4.zasada jawności – wszystkie prace poddawane są do publicznej wiadomości;
5.zasada równowagi budżetowej – zrównoważenie dochodów i wydatków, dążenie do zrównoważenia. Nie można więcej chcieć w wydatkach niż można uzyskać w dochodach, brak równowagi tworzy nadwyżkę (dochody > wydatki) lub deficyt ( wydatki > dochody);
Źródła dochodów:
-podatki i cła
-dochody ze sprzedaży majątku
-dochody z prywatyzacji majątku (sądowe)
-opłaty skarbowe, rządowe, materialne itp.
PODATKI przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenia pobierane na rzecz państwa na podstawie przepisów prawnych. Realizują je podatnicy (osoby prawne i fizyczne). Polityka podatkowa podporządkowana była funkcji fiskalnej (zdobyć jak największą ilość środków bez względu na skutki).
Teorie polityki podatkowej:
-doktryna liberalna – sprowadza politykę do naturalnej działalności (min. opodatkowanie) – podatek liniowy, uznaje, że system oparty jest na podstawach naturalnych, niezależnych od działania państwa i podatnika;
-teoria keynesowska, interwencjonizm państwowy – jeżeli państwo poprzez interwencjonizm państwowy uczestniczy w gospodarce w rozwoju i podziale gospodarki musi posiadać środki pochodzące z podatków.
Podział i klasyfikacja podatków:
1.ze względu na przedmiot opodatkowania
-dochodowy – od osób fizycznych i prawnych
-konsumpcyjny - od produktów i usług tzw. VAT
-majątkowy – od majątku np. spadkowego czy od kapitału
2.podział na
-bezpośrednie – podatki dochodowe i majątkowe rozliczane bezpośrednio z budżetem
-pośrednie – podatki nakładane na wydatki, płacone przez konsumenta
Sposób naliczania podatków
-proporcjonalne w stosunku do podstawy
-progresywne (z nimi mamy do czynienia)
-degresywne
Kształtowanie podatków i wpływ na gospodarkę. Istotnym elementem wykorzystywanym w tej kwestii jest Krzywa Leffera.
Wykres.
Krzywa Leffera:
-oznacza zależność między wpływami do budżetu z tytułu podatków, a wysokością stopy podatkowej, określającej przychody z podatków, stopę podatkową i górna granicę tej stopy;
-górna granica podatków ma istotne znaczenie - jej przekroczenie spadek dochodów poprzez produkcję i dochodów ludności;
-krzywa ta sugeruje pożądany kierunek zmiany polityki fiskalnej, podatków
-stopa podatkowa ogranicza, a nie zwiększa;
-sugeruje, ze po przekroczeniu górnej granicy stopy podatkowej następuje spadek dochodów na skutek wcześniejszego spadku produkcji i dochodów ludności;
-przekroczenie stopy podatkowej, wpływa na wielkość produkcji i dochody ludności. Następuje spadek produkcji i dochodów. Leffer sugeruje, że istnieje pożądany kierunek zmian polityki rządowej.
Wydatki budżetowe:
-wydatki tradycyjne np. obronne, na administrację, wymiar sprawiedliwości;
-wydatki na cele społeczne: oświatę, zdrowie;
-wydatki wynikające z funkcji interwencjonistycznej realizowanej przez państwo, np. wydatki na inwestycje, infrastrukturę, subsydia dla rolnictwa, transfery wydatków zagranicy;
-wydatki publiczne np. wydatki na wzrost gospodarczy, na zachowanie i wzrost usług materialnych.
Wydatki wynikają z pełnienia określonej funkcji państwa i jego interwencji. Im większa interwencja państwa, tym większe są wydatki. Wydatki publiczne, na szybki wzrost, na ubezpieczenia społeczne. Podatki i wydatki publiczne mogą być instrumentem stabilizacji. Wymagają one systematycznej analizy i oceny.
Wydatki wyliczane są przy pomocy mnożników:
-mnożnik wydatków budżetowych – wykorzystuje się ile razy przyrost dochodu jest większy od przyrostu wydatków na produkty, usługi;
-mnożnik podatkowy – informuje jakie zmiany zachodzą w wielkości DNB w wyniku kwot podatkowych w wpłacanych do budżetu;
-mnożnik zrównoważonego budżetu – wzrost dochodu budżetu państwa, którego źródłem jest wzrost dochodów od ludności powoduje wzrost DNB równy wydatkom budżetowym; dąży się aby wynosił on 1.
AKTYWNA I PASYWNA POLITYKA FINANSOWA
Aktywna polityka finansowa (interwencjonizm) pozwala na osiągnięcie zamierzonych celów np. przyrostów w danej sytuacji gospodarczej. Powinno się prowadzić aktywną politykę co ma w praktyce oznaczać określoną ilość środków interwencjonistycznych państwa.
Pasywna polityka finansowa (samorzutne instrumenty) polega na wykorzystywaniu automatycznych stabilizatorów koniunktury. Związana jest z poglądem liberalnym. Nie powinno być interwencjonizmu państwowego.
Istotą jest to aby w polityce fiskalnej mieć możliwość interwencji państwowej i mieć wpływ na cykle koniunkturalne.
Deficyt budżetowy to różnica między dochodami i wydatkami. Jest zjawiskiem niekorzystnym. W praktyce pokrywany papierami wartościowymi (obligacjami skarbowymi). Przy wejściu do UE nie może przekroczyć 3 % PKB. Odłożenie go w czasie tworzy DŁUG PUBLICZNY.
Dług publiczny – środki krajowe i zagraniczne. Duże zależności zaciąganych kredytów. Reprezentuje żądania jednej części społeczeństwa w stosunku do drugiej części. Jest niekorzystnym zjawiskiem – obsługa długu jest kosztowna i wpływa na efekty gospodarcze w danym okresie.
Zarówno deficyt jak i systematycznie odkładany dług publiczny są zjawiskami niekorzystnymi.
MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI AUTONOMI-CZNE I SPOŁECZNE
EKSPORT to lokomotywa rozwoju, powinny tę funkcję spełniać także inwestycje, choć w Polsce rozwój szybki i dynamiczny zawdzięczamy eksportowi, a tylko w małym stopniu inwestycjom.
Podstawą współpracy gospodarczej z zagranicą są zróżnicowania techniczno – ekonomiczne i społeczne w świecie. Współpraca gospodarcza jest głównym czynnikiem rozwoju, wykorzystywanym przez wszystkie podmioty gospodarcze.
Bardzo istotne jest kształtowanie salda bilansu obrotów na rachunku bieżącym. Strategia w odniesieniu do międzynarodowych stosunków gospodarczych to koncepcja funkcjonowania tych stosunków, działań państwa w sferze stosunków z zagranicą.
Cele strategii zagranicznej:
-poprawa bilansu płatniczego – by dostrzec dążność do dodatniego salda bilansu
-uzyskiwanie korzystnych transakcji
-osiągnięcie poprawy struktury rzeczowej, jej unowocześnienia
-dobre, korzystne kierunki towarowe
-osiąganie korzystnych dla kraju efektów wielorakich ze współpracy międzynarodowej.
Instrumenty tej koncepcji (strategii):
-stosowana w polityce ekonomicznej zasada sprężenia zwrotnego, służą polityce gospodarczej wewnętrznej i zagranicznej;
-instrumenty wynikające z metody – działanie komplementarne, wykorzystanie substytutów: celów.
W strategii miedz. stos. gosp. dominują dwie teorie:
1.protekcjonizmu – to cel, z którego wynika ochrona rynku wewnętrznego, rodzinnej produkcji, obejmuje produkcję towarów i usług, ludzi i obrót kapitałowy. Związany jest z autarkią gospodarczą, samowystarczalnością kraju. Nie ma kraju samowystarczalnego, samowystarczalność jest wtedy, gdy import ograniczony jest do produktów nie wytwarzanych w kraju, a eksport pokrywa import. Takie działanie nie uwzględnia kosztów wytworzenia, zjawisko to jest bardzo rzadkie. W gospodarce centralnie kierowanej (były związek radziecki) był okres protekcjonizmu – duża produkcja, duży potencjał. Dziś USA, Japonia, UE – nie opierają działalności na protekcjonizmie.
2.Liberalizmu – bardziej powszechna, przeciwieństwo protekcjonizmu. Idea liberalizmu przejawia się m.in. w działalności organizacji międzynarodowych: UE, Światowa Organizacja Handlu, organizacje łączące 2 kraje lub o charakterze regionalnym w mniejszym stopniu.
Efekty teoretyczne , do których działalność międzynarodowych stos. gosp. powinna zmierzać:
-efekt strukturalny – wyraża zmiany w strukturach krajowych, w kierunku rozwoju nowoczesnych gałęzi, branż;
-efekt skali produkcji – występuje w odniesieniu do obniżenia kosztów produkcji (wewnętrznych);
-efekt importu techniki – przyspieszenie postępu technicznego przez zakup licencji, technologii, dokumentacji;
-efekt kredytowy – powiększanie lub pomniejszanie PKB do podziału w stosunku do PKB czy DN wytworzonego;
-efekt terms of trade – przedstawienie zmiany relacji cen otrzymywanych i płaconych w handlu zagranicznym. To stosowanie średnich cen towarów eksportowanych do średnich cen towarów importowanych. Dotyczy to także cen krajowych i kosztów krajowych;
-efekt konkurencji na rynku produkcji krajowej w stosunku do przeliczenia eksportu i importu. Charakteryzuje się oszczędnością kosztów produkcji, poprawą jakości, podniesieniem poziomu cen.
-Efekt wzbogacenia rynku wewnętrznego – ma wpływ na popyt i podaż , asortyment i jakość produkcji.
KORZYŚCI ZE STOSUNKÓW MIOĘDZYNARODOWYCH:
Wykorzystanie zasady kosztów komperatywnych (zasady przewagi komperatywnej ) od czasów D. Ricarda. Wg niej kraje wytwarzają i eksploatują te dobra, których względne koszty produkcji są niższe niż w innych krajach (stąd II nazwa). To posługiwanie się kosztem alternatywnym danego dobra, czyli z jakiej ilości dóbr można zrezygnować przez oszczędność tych najlepszych.
Kraje powinny specjalizować się w produkcji towarów, których względne koszty produkcji są niższe niż w innych krajach.
Dany kraj określa poziom kosztów. Jeśli produkuje przynajmniej 1 produkt na poziomie technicznym i kosztów, że jest najlepszy w stosunku do innych krajów.
Finlandia – komórki; Polska – wódka, żywność, motoryzacja, zbrojenie, zdobywanie przestrzeni kosmicznych, moda.
Cło – inna korzyść oprócz przewagi komperatywnej.
Dumping – działanie uruchamiające środki mające na celu sprzedaż towarów eksportowych po cenach niższych od cen występujących na rynku krajowym lub poniżej kosztów produkcji.
Występują także: bariery poza taryfowe, przepisy dyskryminacyjne dotyczące towarów, subwencje eksportowe, do których kraj dopłaca.
Formy współpracy gospodarczej:
1.wymiana towarowa – ma wpływ na procesy specjalizacji produkcji, poprzez jej prowadzenie uzyskujemy wzrost wydajności, lepszą jakość, spadek kosztów, specjalizację produkcji. To import i eksport oraz wpływ importu i eksportu na saldo bilansu płatniczego, wymiana towarowa przejawia się w efekcie terms of trade (w relacji średnich cen towarów krajowych do międzynarodowych). To także rozwinięcie systemu kredytowania.
2.Kooperacja przemysłowa – bardziej rozwinięta, to organizacja procesu produkcji dóbr finalnych. Jej cechy:
-charakter adresowy
-trwałość
-powtarzalność działań
-występowanie ekonomicznej i prawnej współzależności.
Formy kooperacji:
--wymiana informacji
--wykorzystywanie systemu pod dostaw
--szeroko rozwinięta kooperacja w przemyśle zbrojeniowym
--rozwinięta forma – joint ventures. To forma współdziałania. Charakteryzująca się występowaniem powiązań, np. udział kapitałowy partnerów, zachowanie niezależności ekonomicznej, prawnej i administracyjnej partnera.
Występują też wspólne działania co do tworzenia jednostek gospodarczych posiadających osobowość prawną, o trwałych celach, np. zaopatrzenie, zbyt, zarządzanie.
Forma kooperacji to droga do innowacyjności rozwoju, sprawdzona przez kraje o wysokim postępie cywilizacyjnym.
3.współpraca naukowo – techniczna –to forma współdziałania charakteryzująca się występowaniem różnych powiązań np. udziałem kapitałowym partnerów, zachowaniem zależności ekonomicznej, prawnej i administracyjnej partnera, ale są również wspólne działania dotyczące tworzenia jednostek prawnych posiadających osobowość prawną, trwałość celu.
4.Współpraca kapitałowa - oznacza transfer kapitału. Jest to najstarsza i najbardziej znana forma współpracy międzynarodowej.
Cele transferu kapitałowego:
-zapewnienie bazy surowcowej
-zróżnicowany poziom rozwoju – czasami wyższy poziom stopy zysku
-dążność do kontroli m.in. w celu ograniczenia konkurencji
-dążność do minimalizacji strat
-dążność do uzyskania przewagi technicznej.
W praktyce może wystąpić zarówno przepływ kapitału po stronie eksporterów i importerów. Różne są skutki transferu po obu stronach.
Skutki transferów kapitałowych dla krajów które eksportują kapitały:
-ograniczenie podaży kapitału na rynku krajowym – wolniejszy spadek bankowej stopy %
-powiększenie kosztów uzyskania kredytu
-osłabienie działalności gospodarczej w kraju eksportującym
-wzrost możliwości eksportu dóbr i usług
-pogorszenie bilansu płatniczego
-ograniczenie korzyści z dywidend
-zwiększenie oddziaływania na kraj, który importuje, wpływ na konkurencje.
Skutki dla krajów, które importują kapitały:
-przyrost akumulacji
-wzrost kapitału na rozwój tego kraju
-poprawa bilansu obrotów i bilansu płatniczego
-pełnienie warunków politycznych
-konieczność spłacania odsetek, kraj może wejść w pułapkę zadłużenia
-przyrost zadłużenia – nowe inwestycje
-przyrost dochodów budżetowych
-spadek zatrudnienia w istniejących przedsiębiorstwach
lepiej importować kapitały.
Zagraniczne strategie:
- taryfy celne – ważne instrumenty
-bariery poza taryfowe – dotyczą ograniczenia dla importu w dziedzinach, których nie jest w stanie zahamować cło. Związane są z mechanizmem cenowym – dopłaty wyrównawcze, dodatkowe podatki, min.ceny importowe.
-bariery towarowe-embargo, wywóz / przywóz określonych produktów,
-określenie wielkości eksportu i importu,
-system licencji,
-przepisy dotyczące regulacji technologicznej, norm,
-subwencje eksportowe.
-kurs walutowy – wpływa na poziom eksportu i importu towarów, bilans obrotu - bilans płatniczy.
Gospodarka otwarta – wykonanie analizy jaką rolę odgrywają w gospodarce transakcje z zagranicą, gdy instrumentem jest kurs walutowy, a miejscem rynek walutowy.
Rynek walutowy to miejsce, w którym jedna waluta krajowa może być wymieniana na inną, a cena wymiany jest kursem walutowym.
System walutowy – określenie zasad przez rząd ustalania kursu walutowego.
Rezerwy dewizowe – zasób walut obcych przechowywanych przez BC;
Bilans płatniczy – to usystematyzowane zestawienie wszystkich transakcji zawieranych pomiędzy mieszkańcami danego kraju z zagranicą. Charakteryzuje się mechanizmem wpływ pieniędzy do Polski z zagranicy zapisywany jest jako CT w bilansie płatniczym – po stronie Ma, odpływ pieniądza z Polski – po stronie Wn, jako DT.
Rachunek obrotów w bilansie płatniczym – to zapis płatności przepływu dóbr i usług, a także stałych transakcji bieżących – odsetki, dochody majątkowe, przepływy między krajem a zagranicą.
Bilans handlowy – obroty towarowe obejmujące eksport i import dóbr, obroty usług - eksport i import usług. Nie jest identyczny z bilansem płatniczym, bilans płatniczy jest szerszy, bo obejmuje również płatności transferowe miedzy krajami, np. pomoc zagraniczna, wpłaty i wypłaty do budżetu UE.
Rachunek obrotów kapitałowych w bilansie płatniczym – zapis transakcji aktywów finansowych danego kraju z zagranicą, obejmuje transfery obrotów kapitałowych.
INTEGRACJA EUROPEJSKA.
Unia Europejska – to wspólnota polityczna, o swoistej kulturze i sposobie życia.
Stworzyły się warunki społeczne, ekonomiczne, które wywodzą się z pokojowego modelu rozwiązywania konfliktów i współdziałania w sferze politycznej i ekonomicznej.
Myślenie w kategoriach własnych korzyści zastąpiono działaniem na rzecz wspólnoty.
Kluczową role odgrywa współpraca = sens europejskiej integracji, przy czym od 1.V. ta wspólnota uzyskała nowy europejski wyraz.
Zjednoczenie jest odpowiedzią na polityczne i gospodarcze wezwanie nowych czasów. To historyczne wydarzenie. Odniesienie do przyszłości ludzi młodych. Unia to wspólnota państw, jedynie ograniczenie w stosunku do niej to położenie w Europie. Formalnie jest wspólnotą państw położonych w Europie.
Integracja to współcześnie podstawowy czynnik strategii rozwoju. Jest podstawowym celem strategicznym Polski.
Korzyści z integracji:
-zmniejszenie dystansu cywilizacyjnego;
-podniesienie poziomu życia społecznego.
Ostatecznym celem rozwoju gospodarczego są cele społeczne czyli poprawa życia.
Kryteria tych korzyści integracji to wspólny rynek, dodatni bilans.
UE jest szansą dla rozwoju gospodarczego, podniesienia jego jakości, przełom w obszarze społecznych warunków życia.
INTEGRACJA – to historyczne wydarzenie nie mające równego sobie w Europie( w tym w Polsce). Dotyczy przyszłości. To podstawowy czynnik rozwoju dla Polski. Jest podstawowym celem strategicznym, który nie ma alternatywy w strategii rozwoju.
Strategia to największa korzyść – zmniejszenie dystansu cywilizacyjnego, oznacza to poprawę warunków życia na bazie systematycznego wzrostu gospodarczego.
Sens europejskie strategii – UE jest wspólnotą polityczną o szerokiej kulturze i specyficznym sposobie życia. Tą wspólnotę stworzyły wartości społeczne, ekonomiczne modelu, której jest modelem pokojowego rozwiązania konfliktu i współdziałania w sferze ekonomicznej i politycznej. Myślenie w kategoriach własnych korzyści zastąpiło działanie na rzecz wspólnoty.
UE jest szansą na zdynamizowanie gospodarki na dokonanie jakościowego przełomu w obszarze problemów społecznych, w celu wykorzystania potencjału europejskiego.
Droga Polski do UE:
1991 Polska i Europejska Wspólnota gospodarcza podpisały układ, który wszedł w życie w 1994.
1993 przywódcy UE wyznaczyli dla Polski kryteria polityczne i gospodarcze, z nimi borykaliśmy się prawie 11 lat by je wypełnić.
1994 Polska złożyła wniosek o członkostwo w UE, dla celu przygotowania i uwzględnienia kryteriów powstał w Polsce Komitet Integracji Europejskiej.
Po3 latach Komisja Europejska wydała opinię w postaci zaproszenia Polski do negocjacji o przystąpieniu do UE.
1998 rozpoczęcie negocjacji, które trwały 6 lat.
Szczyt Nicejski – 2000, podjął konieczność zreformowani a UE i przyjęcia nowych członków. Określił podział głosów, dla krajów, który ma charakter kontrowersyjny. Podział głosów wyrażony jest elementami ważonymi, ale nie jest najistotniejszy. Kraje tworzące UE mają różne warunki ludności, postępu demograficznego.
Ten sposób nie jest w sensie istoty jaką sprawia wspólność. System głosowanie nie jest istotą UE.
Twórcy wspólnoty – Francja – Shuman, Włochy – Gaspari, Niemcy – Kanclerz Adenauler.
Integracja może być: gospodarcza, polityczna, społeczna, kulturalna.
Gospodarcza – można przedstawić na 2 płaszczyznach:
- jako integracja stanu
- jako integracja wyrażająca proces.
Integracja stanu – utworzenie z kilku lub kilkunastu gospodarek narodowych jednego organizmu gospodarczego w oparciu o wykształconą nową strukturę ekonomiczną.
Organizm powinien wyodrębnić się w całokształcie gospodarki światowej.
Chodzi o integrację regionalną samodzielnych gospodarek narodowych.
Integracja jest nową jakością, a nie sumą gospodarek narodowych już istniejących.
Integracja wykształca nową strukturę ekonomiczną, tzn. że integracja tworzy nowe instytucje ponad narodowe.
Integracja jako proces – to regulowany proces ujednolicenia systemu społeczno – ekonomicznego i struktur gospodarczych, umiędzynarodowienia kompleksu gospodarczego.
Kompleks ma 2 poziomy – mikro i makro.
Proces to droga do unifikacji, przyjęcia środków politycznych, ekonomicznych i społecznych, żeby następowało ujednolicenie systemu społeczno – ekonomicznego na tych 2 poziomach.
Cele integracji w 1 podejściu są określone w traktacie rzymskim, te cele określono w sposób bardzo ogólny, przez 3 założycieli.
Wyznaczono cele integracji:
-dążenie do harmonijnego rozwoju działalności gospodarczej (dziś 25 krajów)
-dążenie do ciągłej i równomiernej ekspansji
-dążenie do szybszego wzrostu gospodarczego, do szybszej dynamizacji wzrostu stopy życiowej
-dążenie do ściślejszych stosunków miedzy państwami tworzącymi wspólnotę.
Cele ulegają postępowi – Europa się zmienia. Jej gospodarka jest inna od tej sprzed wielu lat. Zmieniają się instytucje, zakres współpracy, treść integracji.
Elementy ograniczające postęp integracji:
-własne tradycje
-standardy gospodarcze i życiowe państw
-różne regulacje gospodarcze – przejawiają się w roli państwa w gospodarce
-sprawy narodowe – suwerennościowe
-historyczny konserwatyzm myślenia w tym zakresie
-różne polityczne i ekonomiczne poglądy.
Pozytywny element na integracje stworzony został przez stopniowe ograniczenie roli państwa w gospodarce to droga, na której rola zastępowana jest przez rynek, konkurencje, deregulacje państwowe w gospodarce. Deregulacje mają wpływ na politykę wewnętrzna i stosunki międzynarodowe.
Ogólne zasady integracji określają formy działania, kierunki harmonizacji polityki, gospodarki, kierunki dynamicznego i efektywnego rozwoju.
Wielki udział w postępie określające formy działania ma ekonomista – 1 Noblista - Jan Tinenberg(Holender) – dał praktyczny wyraz dróg, form to twórca planowania ekonomicznego.
Cele regulacji prawnych i ekonomicznych powinny sprzyjać:
-zniesieniu wszystkich ograniczeń międzynarodowych w przepływie kapitałów
-likwidacji wszelkich poza taryfowych barier w handlu w ramach UE
-wyeliminowaniu preferencji dla producentów krajowych, zwłaszcza w przypadku zakupów publicznych, działalności obronnej
-zniesieniu kontroli granicznej, ale zapewnienie bezpiecznych warunków socjalnych i społecznych
-równoważeniu stawek podatkowych (głównie podatku od wartości dodanej), postępowi harmonizacji.
Te cele to proces budowy jednolitego rynku UE. Polska spełnia te założone kryteria, przystosowała zasady prawne do ich realizacji, jest dziś elementem rynku wspólnoty.
Korzyści z integracji - ekonomiczne w obszarze makroekonomii
dzieli się na 3 części:
1.bardziej efektywna alokacja zasobów – to droga do specjalizacji, postępu i jakości w produkcji towarów , to także likwidacja barier poza taryfowych – cła są zniesione na obszarze UE, występują różne regulacje, praktyki narodowe, które nie pozwalają na swobodne działanie w wymianie towarów i usług i czynników produkcji
2.pełniejsze zdyskontowanie korzyści skali – daje rozszerzenie rynku (skali rynku) towarów i usług, czynników produkcji, usług finansowych, rozszerzenie na cały obszar UE. Oznacza to lepszy dostęp do rynków unijnych, nie ma ograniczeń
3.dodatnie efekty z nasilenia się na konkurencję – większy rynek, zmniejszona rola państwa w gospodarce, zwiększenie harmonii politycznej tych państw, szersze elementy służące rozwojowi konkurencji,
Dla Polski bardzo ważną korzyścią oprócz rynku dóbr i usług jest rynek czynników produkcji w kwestii swobody przepływu kapitału. Kapitał przepływa tam, gdzie jest jego korzystna alokacja, a stopa zysku jest najwyższa, gdzie jest większa jego mobilność.
FAKTY HISTORYCZNE – etapy
1958 – 1972 wszedł w życie traktat rzymski
1973 – 1982 kryzys w rozwoju UE, pozytywny element to powstanie europejskiej jednostki walutowej, mechanizm ustalenia i stabilizacji kursu walutowego
1983 – 1992 układ Mastrick – przystąpiły do UE Hiszpania i Portugalia, podjęto decyzję o przyjęciu Polski, Czechosłowacji, Węgier, później Austrii, Finlandii, Szwecji. Podjęto decyzje o rozszerzeniu UE na państwa Europy środkowej oraz o powstaniu Unii Walutowej.
Instytucjonalne i prawne zasady Unii to :
-system organów i ich kompetencje
-system prawny
-mechanizm podejmowania decyzji
UE to wspólnota państw, ugrupowanie otwarte, jedynym ograniczeniem jest to, że kraj musi być położony w Europie.
Organy UE:
Parlament europejski- liczy 626 posłów, ma być ponad 700 wybory 13.VI; uprawnienia – w procesie legislacyjnym, nie tworzy prawa, ale spełnia funkcje budżetowe i kontrolne. Istotą pracy jest praca w komisjach.
Rada europejska- decydujący organ, tworzą ją szefowie państw i rządów wszystkich krajów członkowskich. Podejmują najistotniejsze decyzje. W traktacie nicejskim określono sposób podejmowania decyzji i ilość głosów (obowiązuje do 2009. Szef zmienia się co 0,5 roku (obecnie szef rządu Irlandii)
Komisja europejska – to rząd, szefem jest przedstawiciel Włoch – Romano Prodi. Główne funkcje: inicjowanie i przygotowanie decyzji Rady; inicjatywa ustawodawcza; prawo do podejmowania decyzji w ustalonych granicach; nadzór nad wykonywaniem postanowień Rady.
Trybunał sprawiedliwości – Strasburg (siedziba) pole działania – skargi, naruszenie prawa.
Organy pomocnicze – trybunał rewidentów księgowych, Bank inwestycyjny, komitet społeczno – ekonomiczny, komitet regionów.
Mechanizm integracji to mechanizm rynkowy ograniczony przez zakres roli państwa w gospodarce krajów integrujących, strukturę rozwoju integracji.
Mechanizm działa na 3 poziomach:
-rynku towarowego i rynku czynników produkcji, wspomagany przez instrumenty obejmujące politykę fiskalną, koordynację i politykę walutową;
-ponadnarodowym- obejmuje wspólną politykę rolną, politykę przestrzenną, regulacje dotyczące polityki przemysłowej (energetycznej)
-mechanizm rynkowy – dotyczy towarów i usług i jego ochrony, swobody migracji siły roboczej i kapitału, wspólny rynek usług, funkcjonowanie i licencjonowanie banków, instrumentów nadzoru bankowego, harmonizacja systemu podatkowego, ujednolicenie stawek podatku od wartości dodanej od towarów i usług – VAT.
Pobór podatków, wysokość akcyz, regulacje prawne – prawa socjalne do pracy w każdym kraju, poprawa warunków życia i pracy, gwarancja minimalnego standardu życiowego dla osób starszych.
UNIA WALUTOWA
1979 Europejski System Walutowy
Celem jest utrzymanie europejskiej jednostki walutowej – ECU, jej funkcja była umowna, transakcyjna, jako podstawa rozrachunkowa.
Utworzono Europejski Fundusz wspólnej waluty, tworzony z 20 % składek, spełniał rolę w rozliczeniach międzynarodowych.
Mechanizm kursowy – oparty na dopuszczeniu wahań kursu waluty krajowej, przetrwał długo – do czasu reformy, a niekiedy do dziś. System Unii Walutowej to kolejny krok na drodze do UE.
Cele Unii Walutowej:
-ustalenie stałych i niezmiennych kursów w obrębie unii
-swoboda przepływu kapitałów ponad narodową władzę monetarna ustalające podaż pieniądza dla całej UE
-utworzenie jednostki monetarnej (Mastrick)
3 etapy dojścia do UW:
-rozpoczął się w 1990- zniesiono przepływ kapitałów, istniał mechanizm kursowy
-rozpoczął się w 1992 – próbą generalna była współpraca w ramach europejskiej unii walutowej, zbliżona do wymogów polityki pieniężnej, mająca wpływ na kreację pieniądza, to próba jak kreacja może funkcjonować w ramach całej unii na zasadach narodowych polityki
-trwałe powiązanie ze sobą kursu walutowego i przekazanie całej odpowiedzialności za politykę unii bankowi centralnemu. Kryterium wejścia dotyczy sfery polityki pieniężnej i fiskalnej.
Kryteria monetarne wejścia do EUW:
-niska stopa inflacji
-niskie nominalne kursy walutowe
-stabilność nominalnego kursu walutowego.
Kryteria fiskalne:
-deficyt budżetowy nie przekraczający 3 % PKB
-stosunek długu publicznego do PKB nie może przekraczać 6;0 %
Kryteria są po to by kraje które mają trudności nie wywierały nacisku na europejski BC w kierunku wzrostu ilości pieniądza i inflacji na obszarze całej UE.
Polska może spełnić kryteria wejściowe do UW w okresie 2006 – 2008-wtedy może wejść do UW. Kryteria stwarzają możliwość i musi się to opłacać. Opłacalność jest pewna.
Realizacja tego terminu zależy od:
w tej chwili dopiero rozpoczęły się negocjacje w tej kwestii
-kurs parytetowy i odchodzenie od tego kursu (nie może być > 15 %)
-deficyt budżetowy niewiele przekracza 3 % PKB
-dług publiczny jest ponad 60 % PKB, ale przy tendencjach systematycznego powiększania deficytu budżetowego jest zagrożenie przekroczenia
-inflacja nie może przekraczać 1,5 punktu od średniej stopy cen w 3 najlepszych krajach UE. Jeśli dziś w Polsce jest inflacja w granicach 2 % nawet wzroście to kryterium jest do zrealizowania
-długoterminowe stopa % - nie może przekraczać 2 punkty procentowe średniej stopy do średniej krajowej krajów o najniższej inflacji, jest zrealizowana.
Wejście do UW zależy od problemu deficytu budżetowego. Reformy sektora finansów publicznych są niezbędne. Deficyt = ponad 40 mld zł.
Suwerenność – dotyczy kwestii zasad, ograniczenie zakresu samodzielności, musi nastąpić w sposób dobrowolny a nie pod wpływem nacisku, decyzje będą podejmowanie z udziałem Polski. Te kwestie wynikają z płożenia geograficznego, transport, przepływ informacji, układ Polski z innymi krajami.
Istotą są problemy ekonomiczne, korzyści i koszty jakie się uzyskuje czyli jaka jest cena za integrację.
2 poziomy korzyści:
-statyczne
-dynamiczne
statyczne – integracja musi pociągać za sobą przyrost dochodu w rozwoju handlu, bo znosi się ograniczenia celne i powstał 1 rynek, jest lepsza alokacja czynników produkcji.
Wymierne koszty – standardy, odprawy celne.
Korzyści – przyrost dochodu z inwestycji bezpośrednich zagranicznych, przyspieszenie postępu technologicznego, transport, wykorzystanie funduszy ponadnarodowych.
Koszty Polski – stawka płacona do wspólnego budżetu, nowe kraje członkowskie płacą składkę regulowaną udziałem w podatku vat – 1 %.
Im kraj jest bogatszy i większe ma PKB będzie płacił więcej. Z tych środków gromadzi się fundusz dzielony w stosunku do założeń, programów, celów.
W Polsce jeśli się zbilansuje korzyści i koszty nie będziemy płatnikiem netto, będziemy więcej korzystać niż wpłacać.
Fundusze strukturalne – dotyczą udziału w zadaniach kraju, by dokonywać zmian w strukturach gospodarczych. Fundusze spójności – działanie, które są realizowane wspólnie.
PROCES GLOBALIZACJI
Procesy globalizacji – to dobry pomysł na przyszłość, dotyczy młodych. Różnice w poglądach wynikają z tego, że nie ma obowiązującej definicji globalizacji.
Proces globalizacji ma dłuższą historię niż słowo globalizacja. To jest jeden proces posiadający fazy. Globalizacja wywodzi się z globalnego obszaru (globus). Nie ma ogólnej definicji, więc każdy może przyjmować różne definicje. Jest to proces wielowymiarowy, obejmujący wątki ściśle ekonomiczne, finansowe, technologiczne, kulturowe, cywilizacyjne.
Najczęściej jako procesy globalizacji określa się bardzo złożone procesy zachodzące obecnie w skali światowej.
Globalna działalność gospodarcza to proces postępującej integracji coraz większej liczby gospodarek krajowych ponad granicami tych krajów. W ten sposób powstaje ogólnoświatowy system ekonomiczny, w wyniku międzynarodowej aktywności inwestycyjnej, produkcyjnej, handlowej.
Korporacja trans narodowa (KTN) – które działają w ramach globalnej strategii kooperacyjnych.
Globalizacja – funkcjonuje w wyodrębnionych rynkach kapitałowych, siły roboczej w jeden światowy rynek.
Gospodarka globalna to gospodarka światowa, to tworzenie rynku światowego, podlegającego regulacjom takim jak podlegają rynki narodowe i regionalne.
Globalizacja podlega procesom asymetrycznym i opisywana jest krzywą asymetryczną, bo proces ten nigdy nie będzie kompletny. To proces nieodwracalny, to powstanie nowej gospodarki, opartej na wiedzy, w której następuje przesunięcie od gospodarki produktów i towarów w stronę usług. Oznacza to, że mają na to wpływ inwestycje w czynniki niematerialne, np. wzrost zatrudnienia w sektorach o wyższym wykształceniu i płacach.
Globalizacja to proces wielokolorowy, a w tym wielo odcieniowy.
Współcześnie globalizacja to etap umiędzynarodowienia działalności gospodarki. Jest to nowy proces gospodarczo – społeczny w odróżnieniu od multi racjonalizacji i interacjonalizacji.
Czynnikami tego procesu są:
-proces nauki i techniki
-rozwój gospodarki i rynku międzynarodowego
-rosnący potencjał i ekspansja korporacji trans narodowych..
globalizacja polega na wielości powiązań, wzajemnego oddziaływania państw i społeczeństw na tworzony system gospodarki światowej.
Obszary występowania globalizacji w gospodarce: finansów, rynków, strategii (konkurencji), technologii, badań, wiedzy, rozwoju, kultury, rządzenia, regulacji prawnych, polityczny (idący w kierunku ujednolicenia w świecie).
Dwa wymiary procesów globalizacji:
-zakres albo zasięg
-intensywność (głębokość) globalizacji.
Oznaczają one większą część kuli ziemskiej, skalę ogólnoświatową, oznaczają intensyfikację współdziałania powiązania miedzy państwami i społeczeństwami.
Cechy procesów globalizacji:
-wielowymiarowość – dotyczy gospodarki, polityki, wojskowości, kultury;
-złożoność i wielowątkowość – wynika z tego rozwój rynku, globalnych przedsiębiorstw, ekologia, konkurencja;
-międzynarodowe współzależności np. integracje;
-silny związek z postępami nauki, techniki;
-następuje kompresja czasu (przez telekomunikację) i przestrzeni (przez kurczenie się świata);
-ma charakter dialektyczny – wzajemnie uwarunkowane o przeciwstawnym charakterze;
-wielopoziomowa – największym poziomem jest gospodarka światowa;
-systematycznie powiększający się międzynarodowy zakres np. globalnego przemysłu, powstanie KTN, rozwój systemów funkcjonujących prze powstanie UE.
Czynniki kształtujące i warunkujące procesy globalizacji:
-postęp naukowo – techniczny – wynikają z niego postępy w produkcji towarów, w procesie produkcji, w technice i ekonomii (oznacza masowość produkcji, nowe formy systemów techniczno – ekonomicznych, system organizacji i zarządzania, controlling). Czynnik ten ma wpływ na sferę produkcji i usług. Rozwój techno – globalizacji (w technologii) oznacza tendencje do umiędzynarodowienia, tworzenia, sterowania i rozprzestrzeniania produkcji;
-konkurencja międzynarodowa – zmiany w niej są po stronie popytu i podaży. Zmiany po stronie popytu dotyczą wielkości popytu, a zwłaszcza przyspieszenie tempa wzrostu oraz wyrównywanie poziomów PKB i dochodów, jakimi dysponują podmioty ekonomiczne, to zmiany tempa rozwoju, PKB i idące w kierunku wyrównywania PKB. Zmiany po stronie podaży dotyczą różnych aspektów produkcji i handlu, skali podaży, dostosowanie jej do popytu;
-polityka ekonomiczna państwa – procesy globalizacji uruchamia, modyfikuje polityka ekonomiczna państwa, wywiera wpływ na nią, wpływ idący w kierunku deregulacji rynku finansowego i aktywizacji międzynarodowych przepływów kapitałowych, wszechstronna liberalizacja handlu międzynarodowego, regionalne integracje gospodarcze, stwarzają warunki do rozwoju wymiany międzynarodowej, odpowiednich organizacji międzynarodowej (WTO), daje impuls i harmonizuje warunki działania KTN.
Procesy globalizacji występują przez przesunięcia i realizację działalności między istniejącymi i nowymi podmiotami tego procesu.
KONCEPCJA TRIADY
Tworzy się nowy system funkcjonowania obszarów i podmiotów gospodarczych. Tworzy się koncepcja triady, jej podstawą jest tworzący się nowy mechanizm gry rynkowej.
Triadę tworzy rynek, państwo, podmioty o charakterze międzynarodowym (KTN).
Funkcjonowanie triady: (triada – obszar USA, Japonii, UE)
R – rynek; H – podmioty gospodarcze (międzynarodowe); P – państwo
Następuje wzrost znaczenia H i KTN, maleje rola P.
Rynek wiąże KTN, H, P, występują związki między państwami, podmiotami gospodarczymi, a także miedzy P i H.
Działania między elementami prowadzą do osłabienia państwa (działania liberalne).
Główną siłą gry w schemacie są KTN, H, stają się one systematycznie suwerennymi podmiotami decyzji. Decyzje mają charakter międzynarodowy i światowy. Państwo stopniowo ogranicza regulatorską restrykcyjną działalność na rzecz KTN i H, ogranicza w obszarze strategicznym i międzynarodowym.
Główna siła procesu globalizacji – KTN. Działalność KTN obserwujemy w publicystyce, dotyczy systemu funkcjonowania w obszarze międzynarodowym, działania są kooperacyjne, komplementarne. Działania KTN mają długofalowy wpływ na zmiany, przemiany w świecie.
KTN współtworzą proces globalizacji, techniczne i ekonomiczne, charakterystyczne jest, że zmiany powstają z jednego punktu decyzyjnego, mają wpływ na świat, przemieszczanie zasobów, zdolności produkcyjne, działalność handlową, na pobudzenie efektywności, stymulowanie restrykcji, na rynek (konkurencję), transmitują nowe warunki i wzorce, wyrównywanie działań i warunków, integrowanie działalności przedsiębiorstw i gospodarki.
KTN – cechy tej działalności charakteryzują się suwerennością podejmowanych decyzji, niezależnie od państw, prowadzą działalność produkcyjną i handlową, określają miejsca produkcji i zbytu, działalności arbitrażowe, zdolność do integracji, elastyczna organizacja, efektywna globalnie.
Współcześnie bardzo duży rozwój teorii i koncepcji działalności przedsiębiorstwa w gospodarce światowej, powstała odrębna wiedza i przedmiot niezależny od makroekonomii.
Implikacje i perspektywy w tym zakresie:
- globalizacja nie jest stanem lecz procesem, tak jak integracja. To proces integrowania coraz większej liczby gospodarek narodowych, to proces obiektywny.
Wykorzystywane są różne formy zaangażowania w celu umocnienia rynków o zasięgu światowym, implikuje to wzrost triady geograficznej, wzrost atrybucyjności, bo obszar ten jest wszechstronnie zasobny.
Osnową międzynarodowej ekspansji są tzw. zagraniczne inwestycje bezpośrednie. Służą one do tworzenia filii wspólnym przedsięwzięciom, które mają służyć systemowi kooperacyjnemu, zmianom w strukturze zasobów, strumieniom inwestycyjnym.
Silna dominacja triady jako inwestycyjnego centrum świata (pochodzenie i lokalizacja inwestycji) – wokół triady tworzą się skupiska powiązań inwestycyjnych.
KTN więc mają charakter selektywny i skoncentrowany, ekspansją kształtuje przebieg procesu globalizacji.
Polska przez UE wchodzi do jednego członu triady, staje się jego częścią, to obiektywny kierunek transformacji, wynikają z tego korzyści i koszty.
Na szybkość rozwoju Polski ma wpływ przepływ kapitałów i inne kwestie największy wpływ mają zagraniczne inwestycje bezpośrednie. Mają wpływ na wzrost zatrudnienia, dochodów i produkcji.
Niższy poziom wynagrodzeń w Polsce w porównaniu do Niemiec zależy od wysokości podatków (są niższe), a więc niższy koszt produkcji – większy zysk.
Proces globalizacji powoduje:
-tworzenie biegunów bogactwa i biedy
-fermenty społeczne
-wywiera skutki dysproporcji.
Treść zweryfikowana i sprawdzona
Zgodnie z misją, Redakcja serwisu dokłada wszelkich starań, aby dostarczać rzetelne i sprawdzone treści edukacyjne.
Dodatkowe oznaczenie "Sprawdzona treść" wskazuje, że dany materiał został zweryfikowany przez Redakcję lub ekspertów współpracujących z serwisem.
Weryfikacja tekstu odbywa się na następujących poziomach:
1. Sprawdzenie tekstu pod kątem ewentualnych błędów ortograficznych, stylistycznych, interpunkcyjnych lub innych.
2. Weryfikacja tekstu pod kątem błędów rzeczowych.
3. Sprawdzenie materiału pod kątem ich aktualności.
Dodatkowe oznaczenie "Sprawdzona treść" wskazuje, że dany materiał został zweryfikowany przez Redakcję lub ekspertów współpracujących z serwisem.
Weryfikacja tekstu odbywa się na następujących poziomach:
1. Sprawdzenie tekstu pod kątem ewentualnych błędów ortograficznych, stylistycznych, interpunkcyjnych lub innych.
2. Weryfikacja tekstu pod kątem błędów rzeczowych.
3. Sprawdzenie materiału pod kątem ich aktualności.