Strefy Specjalne i ekonomiczne

Główną ideą tworzenia specjalnych stref ekonomicznych (sse) było dążenie do złagodzenia strukturalnego bezrobocia w wybranych regionach kraju poprzez skierowanie tam nowych inwestycji dzięki zastosowaniu pakietu zachęt finansowych.

Cele utworzenia specjalnych stref ekonomicznych były następujące:
- tworzenie miejsc pracy w regionach o wysokim bezrobociu strukturalnym;
- przełamywanie monokultury przemysłu i dywersyfikacja struktury produkcji w poszczególnych regionach;
- aktywizacja w stosunku do otoczenia poza strefą, nawiązywanie związków kooperacyjnych z polskimi dostawcami spoza strefy;
- generowanie wzrostu PKB w poszczególnych regionach;
- zapewnienie wpływów z tytułu podatku VAT oraz wzrostu dochodów z innych świadczeń;
- wspomaganie lokalnej infrastruktury technicznej;
- ograniczenie wydatków budżetowych przeznaczanych na wypłaty zasiłków dla bezrobotnych, którzy znajdą zatrudnienie w specjalnych strefach ekonomicznych.

Zasady i tryb ustanowienia specjalnych stref ekonomicznych zostały określone w ustawie z dnia 20 października 1994 r. o specjalnych strefach ekonomicznych. Wówczas zachęty finansowe określone ustawą stanowiły silny bodziec motywujący inwestorów do lokowania nowych firm w obrębie stref.

Przedsiębiorca posiadający zezwolenie uprawniony był do:
· całkowitego zwolnienia dochodu od podatku dochodowego przez okres pierwszych 10-ciu lat działalności gospodarczej,
· i 50% zwolnienia przez lata następne, aż do końca istnienia strefy,
· zwolnienia z podatku od nieruchomości.

Całkowite zwolnienie podatkowe, w warunkach ówcześnie obowiązujących wysokich stóp podatkowych, stanowiło silny instrument przyciągania nowych inwestycji.
Jednocześnie zastosowany w sse system wsparcia nowych inwestycji nie był zgodny z zasadami udzielania pomocy publicznej w krajach Unii Europejskiej.
Przystąpienie Polski do UE wymusiło harmonizację zasad udzielania pomocy publicznej w strefach, co istotnie obniżyło ich atrakcyjność.
Obecnie pomimo ograniczenia wielkości pomocy publicznej strefy nadal są silnym i stosunkowo łatwo dostępnym instrumentem finansowego wspierania nowych inwestycji. Liczne wnioski władz lokalnych o obejmowanie strefami nowych terenów świadczą o dużym zainteresowaniu potencjalnych inwestorów rozpoczęciem działalności w ramach sse.

W wyniku dwóch nowelizacji ustawy o specjalnych strefach ekonomicznych:
· z dnia 16 listopada 2000 r. – harmonizującej prawo o sse z prawem UE, obowiązującej przedsiębiorców, którzy uzyskają zezwolenie od 2001 r.,
· z 2 października 2003 r. – wprowadzającej do ustawy postanowienia Traktatu Akcesyjnego,

Na terenach sse funkcjonuje kilka grup przedsiębiorców, których różnią zasady udzielania pomocy publicznej:

- grupa MSP posiadająca zezwolenia wydane do końca 2000 r.,
- grupa dużych przedsiębiorców posiadających zezwolenia wydane do końca 1999 r.,
- grupa dużych przedsiębiorców posiadających zezwolenia wydane w 2000 r.,
- grupa dużych przedsiębiorców z sektora motoryzacji posiadających zezwolenia wydane do końca 2000 r.,
pozostali przedsiębiorcy, którzy działają w reżimie prawa wspólnotowego.


Wpływ specjalnych stref ekonomicznych na otoczenie
Omawiając efekty funkcjonowania stref nie można pominąć ich wpływu na otoczenie. Trudno to oszacować liczbowo, ale można stwierdzić, że zaspokojenie potrzeb związanych z budową i funkcjonowaniem nowego zakładu przemysłowego stymuluje rozwój wszystkich dziedzin życia gospodarczego regionu. Wzrasta zatrudnienie w firmach budowlanych, rozwija się cała gama usług bytowych, transportowych, edukacyjnych, finansowych czy kulturalnych oraz powstają nowe, trwałe miejsca pracy w firmach kooperujących. Szacuje się, że 100 nowych miejsc pracy utworzonych w strefie generuje – w zależności od branży - od 50 do 100 nowych miejsc pracy w jej otoczeniu.



Wpływ strefy na poszczególne dziedziny gospodarki regionu.

1. Usługi.

· rozwój usług geodezyjnych, projektowych,
· wzrost wykorzystania bazy hotelowej i gastronomicznej; rozbudowa
i modernizacja istniejącej bazy,
· rozwój usług telekomunikacyjnych, zarówno telefonii kablowej jak i komórkowej,
· wzrost liczby agencji celnych,
· znaczący wzrost usług transportowych - wzmożone zapotrzebowanie na towarowe przewozy kolejowe z wykorzystaniem nieczynnych już bocznic kolejowych,
· rozwój usług bankowych,
· wzrost popytu na usługi w zakresie pośrednictwa sprzedaży nieruchomości,
· rozwój usług informatycznych, np. w mieleckiej sse aż 5-krotnnie zwiększyła się liczba oferentów na rynku sprzętu komputerowego i oprogramowania, sprzętu kserograficznego, faxów, centrali telefonicznych, kas fiskalnych,
· wzrost popytu na usługi dotychczas słabo wykorzystywane, jak: pralnie odzieży roboczej, catering, usługi pocztowe, ochrona obiektów /agencje ochrony mienia/, sprzątanie i utrzymanie czystości w obiektach, usługi komunalne: wywóz śmieci, utrzymanie zieleni.

2. Budownictwo.

· znaczący udział firm budowlanych – wykonawców i podwykonawców – związany z budową w strefie obiektów przemysłowych i inwestycji towarzyszących,
· wzrost zatrudnienia sezonowego w związku z frontem robót budowlanych,
· wzrost wielkości sprzedaży materiałów budowlanych.

3. Szkolnictwo, podnoszenie kwalifikacji.

· radykalna zmiana profili nauczania w szkolnictwie zawodowym zgodnie z zapotrzebowaniem ze strony nowych inwestorów,
· wzrost zapotrzebowania na podnoszenie kwalifikacji: komputery, języki obce, kursy księgowości, marketingu itp., co spowodowało rozwój bazy szkoleniowej,
· powstanie szkół wyższych w ośrodkach peryferyjnych.


a także:

· przełamanie tradycji monokultury przemysłowej na rzecz dywersyfikacji branżowej,
· powstanie więzi kooperacyjnych między producentami działającymi w sse z firmami ulokowanymi w jej sąsiedztwie,
· podniesienie standardu świadczonych usług,
· wdrożenie przez zagranicznych inwestorów nowych form zarządzania i organizacji pracy,
· realizacja szeregu inwestycji infrastrukturalnych, służących nie tylko inwestorom stref ale i społeczności lokalnej,
· budowa obiektów użyteczności publicznej jak placówki zdrowia, centra kulturalne i sportowe,
· wywołanie potrzeby rozbudowy i modernizacji infrastruktury drogowej w mieście.

Kompleksowa analiza wpływu stref na otoczenie zostanie opracowana na początku 2007 r. ponieważ przewidujemy, że do końca 2006 r. uruchomiona zostanie większość inwestycji objętych zezwoleniami wydanymi do końca 2004 roku.

Spółki zarządzające specjalnymi strefami ekonomicznymi
Ustawa o specjalnych strefach ekonomicznych stanowi, że zarządzającym strefą może być spółka kapitałowa, w której większość głosów na walnym zgromadzeniu lub zgromadzeniu wspólników posiada Skarb Państwa lub samorząd województwa. Tylko w przypadku Pomorskiej Agencji Rozwoju Regionalnego S.A., która zarządza Słupską SSE, większością głosów dysponuje samorząd.

Istotną dla spółek zarządzających zmianą w 2004 r. było ograniczenie liczby członków rad nadzorczych z 7 do 5 osób. Obecnie w radach nadzorczych zasiadają przedstawiciele

- Ministra Gospodarki i Pracy odpowiadającego za funkcjonowanie stref,
- Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów odpowiadającego m.in. za zagadnienia dotyczące udzielania pomocy publicznej,
- wojewody,
- nie więcej niż 2 przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego – strefy są instrumentem wspierania regionów.

Działalność spółek zarządzających specjalnymi strefami ekonomicznymi
Główne zadania spółek zarządzających strefami to:
- promocja strefy,
- organizacja rokowań lub przetargów oraz udzielanie zezwoleń,
- zbywanie lub pośredniczenie w zbywaniu prawa własności i prawa użytkowania wieczystego gruntów objętych strefą,
- kontrola działalności przedsiębiorców w zakresie jej zgodności z zezwoleniem,
- budowa infrastruktury na terenie strefy,
- opieka nad inwestorami, pośredniczenie w kontaktach z władzami samorządowymi, właścicielami mediów i infrastruktury itp.

Spółki Zarządzające realizują inwestycje infrastrukturalne z własnych środków i nie są wspomagane przez Skarb Państwa. Tylko w przypadku przygotowywania infrastruktury pod duże inwestycje Toyoty w strefie wałbrzyskiej i Gillette w strefie łódzkiej niezbędne było dokapitalizowanie spółek zarządzających akcjami Skarbu Państwa.

Spółki zarządzające utrzymują się z dochodów uzyskanych ze sprzedaży gruntów i opłat administracyjnych uiszczanych przez działających przedsiębiorców. Wynik finansowy zależy zatem w głównej mierze od napływu inwestorów w danym roku.

Specjalne strefy ekonomiczne jako instrument rozwoju regionalnego tworzone były na obszarach najbardziej zacofanych gospodarczo oraz dotkniętych strukturalnym bezrobociem w wyniku upadku całych gałęzi przemysłu. Wydawało się, że całkowite zwolnienie od podatku dochodowego przez 10 lat oraz zwolnienie z podatku od nieruchomości jest tak atrakcyjną ofertą, że nawet przy braku odpowiedniej infrastruktury technicznej i komunikacyjnej strefy zostaną zagospodarowane inwestycyjnie w ciągu pierwszych 5 lat funkcjonowania. Wyraźnie załamanie koniunktury gospodarczej na rynkach światowych oraz znaczne ograniczenie oferty wsparcia od 2001 r. odbiło się negatywnie na tempie rozwoju stref w latach 2001-2003.

W roku 2004 zanotowano zwiększenie dynamiki rozwoju i zakładając utrzymanie dotychczasowego tempa można oczekiwać, że na obszarze 6300 ha powstanie ok. 130 tys. miejsc pracy przy nakładach rzędu 36 mld zł. Należy jednak pamiętać, że osiągnięcie w/w efektów wiąże się z ponoszeniem poważnych kosztów na uzbrojenie techniczne obszarów stref. Szczególnie dotkliwym dla inwestorów mankamentem jest brak odpowiedniej infrastruktury komunikacyjnej, której budowa wymaga znacznych nakładów i czasu. Można mieć jednak nadzieję, że dzięki funduszom unijnym, w najbliższych latach zdołamy osiągnąć europejski standard w tym zakresie, co pozwoli na bardziej skuteczne konkurowanie z Węgrami, Słowacją czy Czechami.

W planach rozwoju opracowanych w momencie tworzenia stref zakładano utworzenie co najmniej 100 tys. miejsc pracy. Jak już wyżej wspomniano, przy zachowaniu tendencji z roku 2004 wysoce realne jest osiągnięcie tego celu.
Nie można wykluczyć, że obecne przewidywania okażą się nietrafne. W przypadku stref mamy do czynienia z tyloma zmiennymi, że trudno wyselekcjonować dominujące kryteria prognozy. Efekty zależą od pozycji Polski w Europie, koniunktury gospodarczej na świecie, dopuszczalnych progów intensywności pomocy jakie będą obowiązywać od 2007 roku, stawek podatku dochodowego czy możliwości udzielania pomocy w formie zwolnień podatkowych do końca funkcjonowania stref. Rozwój stref w dużej mierze zależy od jednostkowych decyzji znaczących inwestorów. Wejście do strefy flagowego koncernu z dnia na dzień zmienia jej status. Za koncernem wchodzą do strefy jego kooperanci tworząc zintegrowany kompleks przemysłowy, sprzyjający rozwojowi wszelkich usług biznesowych i bytowych.

Mając na względzie maksymalne wykorzystanie instrumentu stref w celu tworzenie nowych miejsc pracy Rada Ministrów podjęła ostatnio decyzję o poszerzeniu katalogu działalności, na które wydaje się zezwolenie, o sektor nowoczesnych usług - „Business Process Offshoring” (BPO). Są to usługi z dziedziny finansów, księgowości, zarządzania zasobami ludzkimi, administracji, technologii teleinformatycznych (shared services centers) oraz związane bezpośrednio z obsługą klientów zewnętrznych (call centers, contact centers). Objęcie wsparciem tego typu działalności powinno przyczynić się do spadku bezrobocia wśród absolwentów wyższych uczelni. Na podstawie już prowadzonych rozmów z inwestorami szacuje się, że objęcie pomocą działalności z zakresu usług BPO wygeneruje na terenach stref kilkanaście tys. miejsc pracy.

Reasumując należy stwierdzić, że specjalne strefy ekonomiczne są nadal pożądanym instrumentem przyciągania nowych inwestycji. Pomoc publiczna udzielana w formie zwolnień od podatku dochodowego jest co prawda formą niechętnie akceptowaną przez Komisję Europejska, ale z punktu widzenia budżetu państwa najbardziej racjonalną. Udzielanie pomocy rozłożone jest na wiele lat i nie wymaga bezpośredniego wypływu środków z budżetu. Najważniejszą zaletą tej formy wsparcia jest gwarancja uzyskania oczekiwanych efektów. W przypadku dotacji bezpośrednich nie ma całkowitej pewności, że inwestycja zostanie zrealizowana w pełni, natomiast w przypadku stref przedsiębiorca korzysta ze zwolnień podatkowych dopiero po uruchomieniu produkcji i uzyskaniu dochodu.