Zagospodarowanie przestrzenne gminy

Pojęcie „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy", określane często krócej jako: „Studium gminy", jest stosunkowo nowe w praktyce planistycznej naszego kraju. Zostało wprowadzone zapisem ustawy „o zagospodarowaniu przestrzennym" z 1994 r. i od tego czasu – z pewnymi oporami - wprowadzane jest w życie.
Opory gmin wynikają z różnych przyczyn: że zapis ustawy
jest zbyt ogólnikowy, a idea nowa, /e dokument nie ma odpowiedniej rangi formalnej, wobec czego można by się bez niego obejść itd. Mimo tej często, choć nie zawsze, zasadnej krytyki, sens studium jest oczywisty: jest to dokument niewątpliwie potrzebny. W myśl ustawy ma być to bowiem zapis
kompleksowej polityki przestrzennej gminy, do pewnego stopnia też strategii jej rozwoju, podstawa dalszego procesu planistycznego i, w konsekwencji, decyzji przestrzennych. Polityki przy tym zgodnej z polityką przestrzenną regionu - województwa, dotyczącej gminy, z uwarunkowaniami przyrodniczymi i
kulturowymi środowiska, z warunkami społeczno-gospodarczy mi i technicznymi rozwoju. Uchwalenie takiego dokumentu przez rade gminy, po uprzednim jego zaopiniowaniu przez zainteresowane organy i instytucje, jest istotnym aktem społecznej zgody na zaproponowaną politykę rozwoju skoordynowanego -
zrównoważonego.
Podobne dokumenty planistyczne, choć w dojrzalszej - zweryfikowanej dłuższym doświadczeniem - formie są stosowane w Europie Zachodniej; przykładem są tzw. plany struktury. Ale i nasze „studia" mogą i powinny pełnić przypisaną im role, pod warunkiem, że będą traktowane poważnie przez wszystkie zainteresowane strony: gminy, autorów, ale i samorządy wojewódzkie. Los przestrzeni, środowiska całych regionów, jakość życia mieszkańców są bowiem zależne w dużej mierze od tych właśnie gminnych dokumentów.
Dlatego tak istotne są próby podnoszenia jakości merytorycznej studiów -na tle niestety częstego w praktyce spłycania ich treści.


Przedmiot studium stanowią:
1.Uwarunkowania zagospodarowania przestrzennego obejmujące:
• Stan, funkcjonowanie i zagrożenia środowiska przyrodniczego gminy.
Wszelkie działania gospodarcze, przestrzenne i z zakresu ochrony środowiska winny być realizowane z uwzględnieniem prawidłowości funkcjonowania ekosystemów. Do istotnych zadań należy likwidacja lub ograniczenie źródeł zagrożeń środowiska. Wymaga to dostosowania struktury i poziomu produkcji do warunków i zasobów środowiska przyrodniczego, wprowadzenia rachunku ekonomicznego uwzględniającego koszty likwidacji zniszczeń i zagrożeń środowiska. Nowe technologie winny być dostosowane do prawidłowego funkcjonowania ekosystemów.
W planowaniu przestrzennym wymagane jest uwzględnienie wymogów równowagi ekologicznej pomiędzy elementami naturalnymi i antropogennymi. Zasadą obligatoryjnej strategii ochrony środowiska winien stanowić system ekonomiczno-społeczny, polegający na zasadzie pełnej równości i odpowiedzialności sprawców zagrożeń z obowiązkiem rewaloryzacji szkód bezpośrednich i pośrednich. Warunkiem osiągnięcia celów strategii
ochrony zasobów przyrody jest m.in. ograniczenie zanieczyszczeń i degradacji zasobów wód podziemnych i powierzchniowych

• Stan i funkcjonowanie środowiska kulturowego objętego ochroną prawną lub wymagającego ochrony.
Wymienione obiekty zazwyczaj w znaczący sposób podnoszą wartość turystyczno – rekreacyjną gminy.

• Potencjał demograficzny, jego struktura i tendencje zmian.
Liczba ludności w mieście, jej zmiany w poszczególnych latach w procentach, biorąc za podstawę porównania rok poprzedzający; struktura wiekowa mieszkańców; . struktura ludności wg płci i wieku; warto również zwrócić uwagę na poziom wykształcenia mieszkańców gminy; Przyrost naturalny; Migracje ludności. Analiza taka pozwala zdefiniować problemy takie jak:
- systematycznie zmniejszająca się liczba ludności
- mała liczba osób z wyższym wykształceniem
- niski procent mieszkańców pracujących na rachunek własny

• Warunki zamieszkiwania ludności, stan zasobów, tendencje zmian,
• Wyposażenie gminy w urządzenia infrastruktury społecznej komunalnej i innej - stan, wykorzystanie.
Obiekty infrastruktury społecznej wpływają w decydujący sposób na szeroko rozumianą jakość życia mieszkańców. Należałoby przeanalizować rozmieszczenie i dostępność do najważniejszych z nich, m. in.:
- placówek oświatowych,
- placówek służby zdrowia,
- placówek bibliotecznych,
- instytucji łączności i telekomunikacji,
- kościołów,
Należy także scharakteryzować wielkość i rodzaj udzielanej rodzinom pomocy społecznej, którą można traktować jako pewne odzwierciedlenie jakości życia mieszkańców.

• Potencjał gospodarczy w tym: produkcyjno - usługowy, rolniczy, leśny oraz turystyczno – wypoczynkowy.
Szczególna rola, przypada małym i średnim przedsiębiorcom - najliczniejszemu sektorowi w Polsce. Podmioty te charakteryzują się elastycznością i dynamiką rozwoju, jednakże bariery formalno – prawne ograniczają ich aktywność.
Ustala się priorytet rozwoju i realizacji różnych form turystyki uwarunkowanej predyspozycją walorów przyrodniczych, kulturowych i krajobrazowych.

• Struktura funkcjonalno - przestrzenną obszaru gminy i sieci osadniczej - stan, tendencje i możliwości przekształceń.
Polityka przestrzenna gminy jest działaniem samorządu terytorialnego w celu świadomego kształtowania struktury przestrzennych zgodnie z przejętą strategią rozwoju. Dotyczy to m.in. zasad rozbudowy lub przebudowy układu osadniczego oraz systemów infrastruktury technicznej, skali rozbudowy poszczególnych jednostek osadniczych, przestrzennego rozmieszczania elementów infrastruktury skupisk pozarolniczych miejsc pracy.
Formatowanie zasad polityki przestrzennej oparte jest na uwarunkowaniach rozwoju przestrzennego, określonej i przejętej hierarchii celów rozwoju oraz ogólnych kierunkach zmian w zagospodarowaniu przestrzennym.

• Wyposażenie w urządzenia komunikacji; układ drogowo - uliczny i urządzenia obsługi - stan i problemy.
• Wyposażenie w infrastrukturę techniczną; wodociągową, kanalizacyjną, elektroenergetyczną, gazowniczą, ciepłowniczą, telekomunikacyjną i utylizacji odpadów stałych - stan, tendencje, problemy.
Problemy tu poruszane dotyczą np.: odnowy nawierzchni dróg, odwodnienia ulic, modernizacji oświetlenia ulicznego, budowy chodników, budowy zatok autobusowych

• Związki gminy z otoczeniem,
• Cele i kierunki ponadlokalnej polityki przestrzennej na obszarze gminy,
• Wnioski o zmianę ustaleń obowiązujących planów miejscowych,
• Syntetyczną ocenę poziomu zaspokojenia potrzeb ludności i zagospodarowania gminy,
• Szanse oraz ograniczenia i bariery rozwoju społeczno - gospodarczego i zagospodarowania gminy,
• Główne problemy zagospodarowania przestrzennego wymagające rozwiązania w "kierunkach zagospodarowania przestrzennego gminy".

2.1. Kierunki zagospodarowania obejmujące w szczególności :
a) cel ogólny i cele operacyjne zagospodarowania przestrzennego gminy
b) ochronę obszarów i obiektów środowiska przyrodniczego i zamieszkiwania ludności,
c) ochronę obszarów i obiektów środowiska kulturowego,
d) rozwoju mieszkalnictwa i infrastruktury społecznej,
e) rozwój ekonomiczny gminy,
f) przekształcenia i rozwój struktury zainwestowania gminy,
g) rozwój komunikacji w tym sieci uliczno - drogowej; technicznego zaplecza motoryzacji, komunikacji autobusowej,
h) rozwój infrastruktury technicznej, wodociągowej, kanalizacyjnej, elektroenergetycznej, gazowniczej, telekomunikacyjnej i utylizacji odpadów stałych,
i) zagadnienia obronne i ochrona przeciwpożarowa.

2.2. Instrumenty polityki przestrzennej gminy obejmujące w szczególności: zasady i działania w sferach:
a) planistyczno - lokalizacyjnej,
b) niezbędnych i spodziewanych przedsięwzięć celu publicznego - ponadlokalnych i lokalnych,
c) gospodarki mieniem komunalnym,
d) współpracy z administracją rządową i samorządową wojewódzką, powiatową i gmin sąsiadujących,

3. Zadania studium to w szczególności stworzenie bazy informacyjno - koordynacyjnej do:
• podejmowania przez władze gminy decyzji co do potrzeby i kolejności sporządzania planów miejscowych,
• negocjacji w sprawach wprowadzania do planów miejscowych ponadlokalnych zadań celu publicznego i zabezpieczenia stosownych terenów dla tych zadań,
• prowadzenia długofalowej polityki w sferze gospodarki nieruchomościami gminnymi,
• podejmowania lokalnych i międzygminnych przedsięwzięć publicznych



PODSUMOWANIE

Każda gmina jest obszarem kraju o swoich unikalnych wartościach, uwarunkowaniach i celach. Polityka przestrzenna rozwoju i zagospodarowania gmin powinna być zatem przedmiotem coraz poważniejszej troski ze strony samych gmin, ale i władz odpowiedzialnych za przestrzeń regionu i kraju. Merytoryczna jakość studiów, trafność diagnoz i strategii przestrzennych ma tu ogromne znaczenie, którego nie można nie doceniać, jak to, niestety, często się dzieje. Jakość przestrzeni gmin to jakość przestrzeni regionów - przestrzeni Polski.