Kontrola i ocena uczniów

Rozważając problematykę kontroli w działalności praktycznej a także
w ujęciu teoretycznym spotykamy najczęściej opinię, że jest ostatecznym sprawdzeniem rezultatów pracy ucznia. Służy zatem ustaleniu jego osiągnięć
i pozwala sformułować oceny. Oczywiście, jest to stanowisko skrajne i nie wyczerpuje ani potrzeb, ani też możliwości właściwego i pełniejszego stosowania kontroli w procesie kształcenia.
Potoczne definicje i objaśnienia wskazują, że kontrola nie tylko spełnia zadanie sprawdzenia, ale przede wszystkim daje przegląd sprawy, ułatwia nadzór, zapewnia porównanie zamierzonych rezultatów z faktycznymi osiągnięciami. Kontrola to działalność pedagogiczna, towarzysząca procesowi kształcenia we wszystkich jego etapach i elementach.
Forma kontroli jest to typ zewnętrznej organizacji procesu sprawdzania postępów lub rezultatów pracy uczniów. Organizacyjne formy kontroli dzielą się na indywidualne, frontalne i kondensacyjne. W takiej tez kolejności występują w praktyce szkolnej. Spotkamy bowiem powszechnie zdecydowaną przewagę form kontroli indywidualnej. Kontrola frontalna łączona z metodami pisemnych sprawdzianów występuje rzadziej. Większość szkół niemal codziennie stosuje kontrolę indywidualną, a frontalna zarezerwowana jest na prace klasowe
i kartkówki. Ze względu na brak czasu i konieczność aktywizowania całości klasy, pojawia się forma kontroli kondensacyjnej, która polega na łączeniu indywidualnej z frontalną. Większość klas jest zajęta wypełnianiem zadań pisemnych, pisemnych dwu lub trzech uczniów odpowiada wówczas ustnie. Niektórzy nauczyciele uzyskują dzięki tej metodzie szereg dydaktycznych korzyści, przede wszystkim wprowadzają systematyczną i regularną kontrolę obejmującą wszystkich obecnych w klasie uczniów.

Metodą kontroli nazywamy sposób, w jaki nauczyciel realizuje cele
i funkcje wyznaczone kontroli w procesie kształcenia. Metody będące ogólnym sposobem przeprowadzania kontroli zależą także od miejsca, jakie zajmują
w procesie nauczania, od momentu, w którym występują. Ta sama metoda spełnia inne określone funkcje i inaczej przebiega, jeżeli stosujemy ją
na początku roku szkolnego, przed zakończeniem okresu szkolnego oraz przy końcu roku. Im więcej metod kontroli jest wykorzystywanych przez nauczyciela, tym praca jego i uczniów staje się bardziej efektywna i przynosi lepsze wyniki. Do metod kontroli można zaliczyć:
- Metoda ustnej kontroli to przede wszystkim odpowiedzi uczniów na pytania nauczyciela, które mogą być obszerniejsze albo krótsze
w zależności od typu pytania i celu, jaki stawia sobie i uczniowi nauczyciel. Ale na „odpytywaniu” nie wyczerpuje się możliwość ustnej kontroli. Wzbogacają ją rozmowy nauczyciela z uczniami, luźne wypowiedzi uczniów, opiniowanie wypowiedzi i prac kolegów, podsumowywanie przez ucznia lekcji lub jej istotnego fragmentu, a także dyskusja będąca dla nauczyciela trudną metodą kontroli, ale jakże pożyteczną, w której łączy się forma indywidualna z frontową. Ustna kontrola ma istotne wartości, do których zaliczamy istnienie bezpośredniego żywego kontaktu między nauczycielem i uczniem, możliwość gruntowniejszego zbadanie wiedzy i postępów ucznia, rozwijanie umiejętności ustnego opowiadania, referowania, argumentowania, opiniowania dyskutowania, rozwijanie samodzielności ucznia, kształtowanie i doskonalenie języka. Dłuższe odpowiedzi ucznia mogą stać się przypomnienie i powtórzeniem materiału dla pozostałych.
- Kontrola pisemna jest najbardziej rozpowszechnioną obok metod ustnego sprawdzania. Jest ona znacznie obiektywniejsza, ponieważ praca ucznia zostaje udokumentowana i można ją wielokrotnie analizować. Ta metoda kontroli wymaga od ucznia większej samodzielności i lepszego przygotowania. W trakcie pisania uczeń pozbawiony jest opieki i pomocy nauczyciel, co może niekiedy ujemnie odbić się na jego rezultatach. Kontrola pisemna jest bardziej ekonomiczna jako forma frontalna, wprowadza mniejsze zdenerwowanie, rozwija umiejętność wypowiadania się na piśmie. Dzielimy ją na prace domowe i klasowe. Do domowych zaliczamy zadania pisemne na określony temat, referaty do opracowania
i wygłoszenia w klasie, specjalne prace indywidualne dla opóźnionych
w realizacji programu, rozwiązania zadań lub ćwiczeń oraz opisy przeprowadzonych eksperymentów. Do prac klasowych zaliczamy kontrolne klasówki wykonywane z języka polskiego i obcego oraz matematyki po dwie lub trzy w każdym okresie. Inną metodą są krótkie sprawdziany zwane „kartkówkami” i trwające około 10-15 minut.
- Praca z książką często stosowana jako metoda uczenia się, rzadko bywa wykorzystywana jako metod kontroli. Wykorzystując teksty w czasie kontroli zapoznajemy z nim ucznia, uczymy go pracy z książką, mapą, schematem, wykresami czy tabelą i zapoznajemy ze słownikiem, encyklopedią, ilustracją i innymi zawartymi w nich typami informacji.
- Zajęcia i ćwiczenia praktyczne podobnie jak poprzednia metoda, są mniej wykorzystywane w czasie kontroli. Mogą natomiast szeroko występować w procesie nauczani biologii, fizyki, chemii oraz przedmiotów zawodowych. W trakcie jej stosowania uczeń zostaje zobowiązany do wykonania różnych czynności praktycznych. Pomaga to sprawdzić umiejętność stosowania wiadomości i umiejętności w praktyce. Może on łączyć się ze słowem mówionym lub pisanym jako wyjaśnieniem dokonywanych czynności.
- Analiza pomocy naukowych jest metodą kontroli podobną do dwóch poprzednich. Uczeń otrzymuje konkretną pomoc naukową i dokonuje jej analizy. Uczeń widzi przedmiot lub schemat, analizuje go, uogólnia wnioski, konstruuje odpowiedź w logiczną człość.
- Kontrola graficzna łączy wypowiedz pisemną i ustną. Jest to ważna metod do kontroli uogólnień oraz umiejętności sporządzania schematów, wykresów i szkiców. Uczeń kreśli, szkicuje graficznie jakiś proces, rysuje, wzajemne zależności lub zarys rozlokowania na płaszczyźnie
i jednocześnie objaśnia, komentuje, wskazuje poszczególne elementy orz typy powiązań.
- Praca pisemna z obroną jest w szkole średniej raczej rzadko stosowana. Wzorowana na pracach dyplomowych została wprowadzona do niektórych szkół obok innych metod kontroli.
- Referaty i odczyty są odmianą poprzedniej metody oraz pisemnego opracowania prac domowych. Uczniowie w formie referatów przygotowują indywidualne pewne zagadnienia do przedstawienia całej klasie.
- System zaliczeń stosowany jest w szkolnictwie korespondencyjnym, ale przenika też do szkół dziennych. Ma ona ujemne strony, ponieważ nie wszyscy pracują systematycznie, nie rozwija umiejętności ustnej odpowiesz o ogranicz dyskusję.
- Obserwacja jest metodą kontroli bardzo ważną, lecz nie docenioną. Poznawanie ucznia, jego warunków domowych i nauki, pozwala kształtować sąd nauczyciela, a zwłaszcza wychowawcy o jego uczniach.

Jednym z głównych elementów pracy pedagogicznej jest ocenianie. Oceniając coś lub kogoś wyrażamy swój sąd o wartości i przydatności napisanego wypracowania, rozwiązanego zadania lub wysłuchanej przed chwilą odpowiedzi. Oceniając określamy wartość ucznia jako uczestnika zespołu, klasy, jako reprezentanta pewnego poziomu kulturalnego, jakiego należy oczekiwać po absolwencie danej klasy lub szkoły. Wyrażamy też sąd
o przydatności społecznej człowieka, o zdobytych kwalifikacjach predysponujących go do zajmowania określonych stanowisk zawodowych
i społecznych.
Ocena , aby spełniać swe zasadnicze funkcje dydaktyczne i wychowawcze, musi być sformułowana zgodnie z jej podstawowymi cechami, do których należą: obiektywność, jawność, instruktywność element mobilizacjo do dalszej pracy.
Obiektywność oceny jest rzeczą podstawową w kształceniu. Uczniowie doskonale zdają sobie sprawę z nieadekwatności ocen. Dlatego należy dążyć do możliwie maksymalnego zobiektywizowania oceniania. Dotyczy
to pedagogicznej pracy, zarówno poszczególnych nauczycieli w ich przedmiotach, jak i całości procesu oceniania w szkole.
Ogólnoszkolne normy i kryteria zapewniają obiektywność ocen i są wskaźnikiem do utrzymania wymagań zgodnych z założeniami programu
i ogólnymi celami kształcenia
Z obiektywnością oceny łączy się jej jawność, tak często pomijana w praktyce szkolnej. Możliwe, że brak jawności łączy się często z brakiem obiektywności, jest to wówczas zasadniczy błąd dydaktyczny. Każdy oceniany uczeń powinien znać wynik swej pracy, dlatego ocena musi być jawna i na bieżąco podawana uczniom do wiadomości.