Czynniki wpływające na rozmieszczenie ludności na świecie

Spis treści:
1. Wstęp………………………………………………………………………………..3
2. Zjawiska warunkujące rozmieszczenie ludności na świecie……………………...4
2.1 Czynniki przyrodniczo- geograficzne………………………………………….4
2.2 Czynniki społeczno- ekonomiczne i demograficzne…………………………..7
2.2.1 Zróżnicowanie rodności i umieralności na różnych obszarach…….9
2.3 Prognozy ludnościowe…………………………………………………………..11
3. Zakończenie…………………………………………………………………………11
4. Bibliografia………………………………………………………………………….12


1. Wstęp
Rozmieszczenie ludności na świecie jest bardzo nierównomierne. Występują obszary stale zamieszkałe przez człowieka (ekumeny), przejściowo zamieszkiwane lub wykorzystywane tylko do celów gospodarczych (subekumeny) i tereny bezludne (anekumeny).
Ludność świata przekroczyła granicę 6mld. Największy procent tej ludności zauważmy w Azji, szczególnie w Indiach i Chinach. Liczba ludności tych dwóch krajów stanowi praktycznie 1/3 całkowitej sumy ludzi na Ziemi.
Na nierównomierne rozmieszczenie ludności na świecie wpływ mają następujące czynniki:
Przyrodnicze:
1. Rodzaj podłoża (ląd).
2. Klimat (temperatura i opady- umiarkowane).
3. Gleby.
4. Wysokość nad poziomem morza.
5. Ukształtowanie powierzchni.
6. Surowce mineralne.
7. Odległość od morza.
Poza przyrodnicze:
1. Ustrój polityczny.
2. Polityka ekonomiczna.
3. Wiedza.
4. Technika.
5. Względy strategiczne- obronne.







2. Zjawiska warunkujące rozmieszczenie ludności na świecie

Na początku naszej ery liczba ludności wynosiła 300mln. Dopiero w 1800 roku osiągnęła sumę 1mld. „Od 1650r. obserwujemy stałe zwiększanie tempa wzrostu liczby ludności świata: podwojenie liczby ludności z 1650r. wymagało 200 lat, a podwojenie liczby ludności z 1850r.- 100 lat. Liczba ludności świata z 1950r. uległa podwojeniu już po upływie 38 lat. W 1990r. ludność Ziemi osiągnęła 5,3mld, a w 2000r. sięgała ponad 6mld.” W badaniach nad rozwojem liczebności gatunku ludzkiego w latach 1650- 1900 opieramy się na szacunkach A. Carr- Saundersa, a od 1950r. przyjmujemy obliczania Wydziału Ludnościowego ONZ. Nie jest na razie możliwe podanie dokładnej liczby ludności na świecie, gdyż powszechne spisy ludności nie odbyły się we wszystkich zakątkach kuli ziemskiej. Natomiast rozmieszczenie tej ludności na świecie determinują takie czynniki jak: czynniki przyrodniczo- geograficzne, społeczno- ekonomiczne i demograficzne (zróżnicowanie rodności i umieralności na różnych obszarach, migracje).

2.1 Czynniki przyrodniczo- geograficzne

Rozmieszczenie ludności na powierzchni globu jest bardzo nierównomierne. Dzieje się tak między innymi za sprawą umiejscowienia ujęć wody, surowców mineralnych i gleb. Czynniki przyrodnicze decydują w dużym stopniu o obszarach kuli ziemskiej, na których człowiek może zaspokajać swoje naturalne potrzeby i pracować w celu pozyskania środków na swoje utrzymanie i rozwój. Obszary, które spełniają wyżej wymienione warunki nazywamy ekumeną.
Ekumena, tzn. teren stale zamieszkały przez człowieka, wynosi obecnie około 91% powierzchni globu. Najwięcej ludności świata, bo około 52%, zamieszkuje tereny usytuowane nie dalej niż 200km od źródeł wody. Tereny, wyłączając Antarktydę, stanowią około 26% lądów.
W rozpatrywaniu rozmieszczenia gatunku ludzkiego na Ziemi ważne jest zagadnienie mówiące o gęstości zaludnienia. Sytuację zaludnienia świata i poszczególnych kontynentów, przedstawia tabela 1.1.



Tabela 1.1
Ludność świata według kontynentów w 1996r.
Wyszczególnienie Liczba ludności w mln Gęstość zaludnienia
Świat 5768 43
Europa 728 32
Azja 3487 110
Afryka 739 24
Ameryka PN. i Środk. 461 19
Ameryka Pd. 322 18
Oceania 29 3







Źródło: Domański Ryszard, Zasady geografii społeczno-ekonomicznej, Warszawa- Poznań 1998, s. 23

Na podstawie tej tabeli można stwierdzić, że około 60% ludności świata występuje w Azji, na drugim miejscu pod tym względem znajduje się Afryka, a dalej są: Europa, Ameryka Północna i Środkowa, Ameryka Południowa oraz Australia. Szacuje się, że w 15 najludniejszych krajach świata (tabela 1.2) stale zamieszkuje około 2/3 ludności całego globu. Natomiast ciekawostką jest, że z tych 2/3 więcej, niż co piąty obywatel świata żyje w Chińskiej Republice Ludowej, a co siódmy w Indiach.
Tabela 1.2
Najludniejsze kraje świata

Lp. Kraje Liczba ludności w tys. % ludności świata Gęstość zaludnienia
1 Chiny 1 221 462 21,4 127
2 Indie 935 744 16,4 285
3 Rosja 147 860 2,6 9
4 Stany Zjednoczone 263 034 4,6 28
5 Indonezja 194 564 3,4 101
6 Brazylia 161 790 2,8 19
7 Japonia 125 197 2,2 331
8 Pakistan 129 808 2,3 163
9 Nigeria 111 721 1,9 121
10 Bangladesz 120 433 2,1 836
11 Meksyk 94 780 1,7 48
12 Niemcy 81 642 1,4 229
13 Wietnam 74 545 1,3 225
14 Włochy 57 187 1,0 190
15 W. Brytania 58 258 1,0 239
Razem 15 krajów 3 778 025 66,1 68,5
Źródło: Domański Ryszard, Zasady geografii społeczno-ekonomicznej, Warszawa- Poznań 1998, s. 24

Średnia gęstość zaludnienia na Ziemi wynosi 43 osoby/km2, co daje nam średnią na poszczególnych kontynentach: Azja- 111 os/km2, Europa- 32 os/km2, Afryka- 23 os/km2, Ameryka Północna i Środkowa- 19 os/km2, Ameryka Południowa- 18 os/km2, Oceania 3 os/km2. Największą gęstością zaludnienia charakteryzują się małe jednostki terytorialne np.: Monako (16 410 os/km2), Makau (23 222 os/km2), Hongkong (6 190 os/km2), Gibraltar (4 667 os/km2) i Singapur (4 833 os/km2). Do najgęściej zaludnionych krajów na Ziemi należą: w Europie- Holandia, Belgia, Wielka Brytania, Niemcy, w Azji- Bangladesz, Korea Południowa, Japonia i Sri Lanka. Natomiast państwa o najmniejszym zaludnieniu to: Grenlandia (0,1 os/km2), Mongolia (2 os/km2), Australia (2 os/km2), Kanada (3 os/km2) i in. Z drugiej strony, możemy zauważyć, że wśród państw o największej gęstości zaludnienia brakuje Chińskiej Republiki Ludowej, czyli najludniejszego kraju świata. Dzieje się tak, gdyż oprócz terenów o dużym zagęszczeniu a nawet stłoczeniu ludności, występują powierzchnie pustynne i górskie, niesprzyjające zasiedleniu, na których mieszka mała liczba osób bądź są to tereny niezamieszkałe.
Występują następujące przyczyny wpływające na różną gęstość zaludnienia:
- przyrodnicze- żyzne gleby, łatwy dostęp do wody, łagodny klimat;
- poza przyrodnicze- polityczne, ekonomiczne ( np. rozrastanie się dużych okręgów przemysłowych, związane z występowanie bogactw naturalnych), historyczne (do dziś największą gęstość zaludnienia mają obszary, z których wywodzą się cywilizacje starożytne np. Egipt, gdzie gęstość zaludnienia wynosi 63 os/km2, przy czym zamieszkiwana jest głownie dolina Nilu, więc gęstość zaludnienia na obszarach zamieszkiwanych wynosi 500 os/km2).
W czynniku przyrodniczo- geograficznym warunkującym rozmieszczenie ludności na świecie bardzo ważne są gleby. Według danych geograficznych około 3/5 lądowej powierzchni Ziemi nie jest dogodna dla osadnictwa ludzi. Wynika to z tego, iż są to tereny zbyt suche, zbyt wilgotne, zbyt zimne lub zbyt górzyste, aby mogły być obszarami nadającymi się na ziemie uprawne. Jednakże obecna technologia pozwala człowiekowi wytworzyć w takich rejonach sztuczne środowisko (przykłady to: ogrzewanie, klimatyzacja, odsalanie wody).
Jesteśmy również w stanie obliczyć ile terenów uprawnych przypada na 1 mieszkańca Ziemi. Wraz ze wzrostem gęstości zaludnienia powierzchnia ta, zwana fizjologiczną, staje się coraz mniejsza. W skali światowej średnia powierzchnia ziem uprawnych na jednego człowieka wynosi mniej niż 0,26 ha. Jednakże ¾ ludzi na Ziemi zamieszkuje obszary o mniejszej powierzchni od światowej średniej fizjologicznej. I tak najniższa ona jest w Azji- 0,15 ha, w Europie wynosi 0,30 ha (i ciągle spada) a w Ameryce Pd. w wyniku wysokiego przyrostu naturalnego spadła poniżej 0,26 ha.
Dość często zdarza się natomiast, że ludzie zamieszkują tereny im nieprzyjazne. Wynika to często z długotrwałego osadnictwa, za wysokiego przyrostu naturalnego czy też złej polityki gospodarczej państw. Na przykład w Azji liczba ludności przerasta możliwości żywicielskie ziemi, ale mimo to ciągle wzrasta, natomiast w Australii w wyniku kontroli osadnictwa, ludność skupia się tylko w niektórych jej partiach, zostawiając bardzo rozległe regiony niedoludnione.
Tereny bezludne (anekumeny) bądź też bardzo słabo zaludnione (paraekumeny), można znaleźć na każdym kontynencie. W Eurazji, czyli najbardziej zaludnionym kontynencie takie obszary występują w strefie polarnej Rosji i Skandynawii oraz w Azji Centralnej (pustynie, góry), w Ameryce Północnej: region arktyczny z Alaską, północna Kanada, Grenlandia i bardzo sucha zachodnia część kontynentu, w Ameryce Pd. są to: tropikalne lasy deszczowe Amazonii, pustynie Atacama i region Patagonii w Argentynie, w Afryce są to: pustynia Sahara, lasy tropikalne Afryki Równikowej, pustynie Kalahari i Namib, w Australii jest to środkowa część kontynentu, natomiast Antarktyda nie ma stałych osiedli.
Regionami na świecie, które skupiają największy odsetek ludności (3/5) są: Azja Wschodnia, Azja Południowa, Europa (Zachodnia, Środkowa i zachodnie tereny byłego ZSRR) a także północno-wschodnie części Ameryki Północnej. W dalszej kolejności mamy: Kalifornię, region miejski Meksyku, wsch. wybrzeże Brazylii, region La Platy, Afryka Północna, Afryka Pd. i wsch. Australia.

2.2 Czynniki społeczno- ekonomiczne i demograficzne

Czynniki te wpływają na siebie wzajemnie. Determinują one w znaczącym stopniu rozmieszczenie ludności na Ziemi. Wśród cech demograficznych bardzo ważna jest struktura wieku i płci. Tereny pionierskie, pierwszy raz zasiedlane, mają wyższy odsetek mężczyzn w społeczności(mężczyźni częściej podejmują trud osadnictwa), w wyniku tego na terenach, z których ludność emigruje, większość stanowią kobiety. Odsetek danej płci na danym obszarze ma wpływ m.in. na rozmieszczenie ekonomicznej działalności. W miejscach, gdzie większość stanowią mężczyźni będą powstawać przede wszystkim zakłady przemysłu ciężkiego, a tam gdzie prym wiodą kobiety, będzie się rozwijał przemysł lekki.
W krajach wysoko rozwiniętych jak np. Niemcy, Wielka Brytania, Francja czy USA, w wyniku zwiększania się poziomu wykształcenia wśród obywateli, podaż pracy prostej przerosła popyt na nią. Ludzie mający coraz wyższe kwalifikacje nie są zainteresowani taką pracą, gdyż nie przynosi im ona oczekiwanych profitów oraz satysfakcji. W wyniku tego, na rynkach pracy krajów wysoko rozwiniętych występuje olbrzymie zapotrzebowanie na pracowników słabiej wykształconych, skłonnych do wykonywania mniej ambitnych zajęć. Rynek musi się wówczas otworzyć na imigrantów, głównie z krajów biednych i słabiej rozwiniętych, na przykład migracje ludności z Meksyku do USA, czy też Polaków do Wielkiej Brytanii, Niemiec i Francji.
Ponadto w krajach wysoko rozwiniętych wysoki udział ma ludność w wyższej klasie wieku, natomiast w państwach rozwijających się- niższa. Państwa bogate mają lepszą opiekę zdrowotną- trwanie życia wydłuża się, ale z drugiej strony występuję tam niski przyrost naturalny, gdyż ludność ogranicza swoją płodność.
Na rozkład ludności na naszym globie wpływ mają również migracje. Podstawową przyczyną ich istnienia jest poszukiwanie lepszej pracy, zarobków, czyli po prostu aspekt ekonomiczny. Przykładem mogą być badania przeprowadzone w USA, gdzie 85% migracji było spowodowanych nadzieją na spełnienie swoich ambicji zarobkowych. Pozostałymi przyczynami migracji są motywy: polityczny(wojny domowe, przesiedlenia), religijny, etniczny, językowy, rodzinny. Ludność charakteryzująca się największą mobilnością, są osoby z przedziału 15-30 lat. W skutek tego na terenach odpływowych następuje tzw. drenaż siły roboczej i drenaż mózgów. Migracje mają charakter ciągły, ale nie systematyczny.
Kolejną cechą charakterystyczną dla rozmieszczenia ludności na świecie jest urbanizacja. „ Definiowana jest jako proces społeczno- ekonomicznej integracji ludności w miastach i rozprzestrzeniania się miejskiego stylu życia.” Dynamiczny rozwój miast i zwiększania ich liczby ludności, rozpoczął się w XIX w., wraz z rozwojem przemysłu. Stało się tak, gdyż miasta zaczęły spełniać możliwości żywnościowe względem wielkich liczby mieszkańców. Innymi powodami są: rozwój technologiczny, rewolucja transportowa, potrzeba zdobywania lepszego wykształcenia a także dostęp do zawodów poza rolnictwem. Ze względu na coraz większy napływ ludności z wsi do miast, potrzebowały one dużo więcej przestrzeni. W roku 1950 ludność miast stanowiła 28% ogółu ludności świata. W 1970r. było to już 37%, a w 1985 ok. 40%. Procesy urbanizacyjne spowodowały łączenie się sąsiadujących ze sobą miast i wchłanianie okolicznych obszarów. Powstały w ten sposób tzw. aglomeracje miejskie (metropolie). Z badań przeprowadzonych w 2000r. wynika, że największą metropolią na świecie było Tokio z 26,4 mln mieszkańców, w Polsce najpotężniejsza była aglomeracja katowicka- 3,5 mln mieszkańców. Poniższa tabela przedstawia pierwsze dziesiątki największych aglomeracji w latach 1950- 2015. Możemy zauważyć częste zmiany pozycji danych metropolii w rankingach.

Tabela 1.3

Dziesięć największych światowych aglomeracji miejskich w latach 1950- 2015

Pozycja 1950 2000 2015
aglomeracje mln aglomeracje mln aglomeracje mln
1 Nowy Jork 12,3 Tokio 26,4 Tokio 26,4
2 Londyn 8,7 Mexico City 18,1 Bombaj 26,1
3 Tokio 6,7 Bombaj 18,0 Lagos 23,1
4 Paryż 5,4 Sao Paulo 17,8 Dhaka 21,1
5 Szanghaj 5,3 Nowy Jork 16,6 Sao Paulo 20,4
6 Buenos Aires 5,0 Lagos 13,4 Karachi 19,2
7 Chicago 4,9 Los Angeles 13,1 Mexico City 19,2
8 Moskwa 4,8 Kalkuta 12,9 Nowy Jork 17,4
9 Kalkuta 4,4 Szanghaj 12,9 Dżakarta 17,3
10 Los Angeles 4,0 Buenos Aires 12,6 Kalkuta 17,2
Źródło: Holzer Jerzy Z., Demografia, wyd. 6, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2003, s. 127


2.2.1 Zróżnicowanie rodności i umieralności na różnych obszarach

Na świecie istnieją cztery grupy państw na podstawie, których możemy określić sytuację zgonów i urodzeń dla określonych obszarów.
1 grupa państw to państwa najbiedniejsze tzw. żyjące blisko natury, w prymitywnych warunkach, z daleka od cywilizacji, pozbawione opieki medycznej, które nie korzystają ze szczepionek i lekarstw. W tej grupie stopa urodzeń wynosi 35‰ i więcej, oznacza to, że rokrocznie na 1000 mieszkańców rodzi się 35 dzieci. Biorąc pod uwagę stopę zgonów okazuje się, że te wartości są do siebie zbliżone. Jeżeli stopa zgonów jest wyższa od stopy urodzeń, to są to wówczas kraje o ujemnym przyroście naturalnym. Jeżeli weźmiemy dużą liczbę zgonów i urodzeń, to możemy stwierdzić, że jest nieznaczący przyrost naturalny, czyli kraje występujące w 1 gr. nie są odpowiedzialne za wzrost liczby ludności na Ziemi. Narody, które należą do tej grupy to: narody żyjące w dolinie rzeki Kongo i Amazonki, Mozambik, Pigmeje, plemiona Afrykańskie. Ludzie w tych regionach żyją bardzo krótko ok. 35-40 lat.
II grupa państw- obserwując krzywą zgonów zauważamy, że gwałtownie maleje stopa zgonów, a stopa urodzeń pozostaje na niezmienionym poziomie. W związku z tym rożnie przestrzeń między urodzeniami a zgonami. Oznacza to, że w tej grupie średnia stopa urodzeń wynosi ponad 35‰, a stopa zgonów 20‰, w efekcie mamy tutaj przyrost naturalny w granicach 20‰. Różnica między stopą urodzeń i zgonów wynosi 15 ‰.
III grupa państw- stopa zgonów lekko maleje, ale stopa urodzeń gwałtownie spada. Dzieje się tak, dlatego, ponieważ następują silne procesy urbanizacyjne, czyli następuje rozwój miast- a w miastach rodzi się bardzo mało dzieci. Stopa urodzeń gwałtownie spada tam, gdzie rozwija się przemysł i tam, gdzie rząd wprowadza politykę kontroli urodzeń. Przykładem tego jest Chińska Republika Ludowa- małżeństwo może mieć tylko jedno dziecko. Metodą zmniejszającą przyrost naturalny jest sztuczna aborcja. W efekcie tego usuwa się przede wszystkim płody żeńskie. Doprowadziło to do zachwiania w tym kraju liczby kobiet w stosunku do mężczyzn. Na 100 kawalerów, aż 30 nie ma szans na znalezienie żony. W innych krajach takich jak: Singapur, Hongkong, Korea Południowa, Tajwan, także powiodło się ograniczanie przyrostu naturalnego. Po II woj. świat. w tych państwach wystąpiła ogromna eksplozja demograficzna- 35‰. W krajach tych dokonał się również niesamowity skok gospodarczy, ale żeby mógł się on dokonać potrzebne było zlikwidowanie uciążliwego przyrostu naturalnego. Został wprowadzony podatek od posiadania dzieci. W ten sposób zmniejszono przyrost naturalny do 10‰, a społeczeństwa tych krajów są najlepiej wykształcone.
IV grupa państw- należą do niej kraje wysokorozwinięte. W krajach Europy Zachodniej wskaźnik urodzeń wynosi 9- 10‰, a zgonów 6- 7‰. Możemy zauważyć, że w tych krajach występuje mały przyrost naturalny. Sytuacja taka występuje w większych państwach takich jak: Kanada, USA czy Australia. Ujemny przyrost naturalny występuje w Niemczech i w krajach postkomunistycznych jak Rosja, Ukraina, Litwa, Łotwa, Estonia, gdzie przyrost naturalny waha się w granicach -6, -7‰. W Polsce mamy na razie dodatni przyrost naturalny 0,3‰, ale jest on spowodowany wyżem demograficznym z 1967r. W opinii demografów, w wyniku tego, że kobiety rodzą coraz mniej dzieci, wkrótce będzie nas 35mln. Politycy natomiast uważają, że w wyniku napływu ludności ze Wschodu ludność Polski będzie wynosiła 50mln. Problemem będzie to, że w sumie 15 milionów będą to obcokrajowcy. A to z kolei może być przyczyną konfliktów narodowościowych na terenie naszego państwa.
Kraje Europy Wsch. charakteryzuje stopa zgonów wyższa od stopy urodzeń. Wynosi ona ok. 13, 14‰, z kolei stopa urodzeń oscyluje w granicach 6- 8‰ i cały czas maleje.

2.3 Prognozy ludnościowe

Wśród 200 państw świata: 140 to kraje słabo rozwinięte, pozostałe to średnio i wysoko rozwinięte. Z 6mld ludzi, 1,2mld przypada średnio i wysoko rozwinięte, natomiast 4,8mld na kraje słabo rozwinięte.
Prognozy na przyszłość są takie, iż przyrost naturalny będzie malał. W chwili obecnej przyrost ten na świecie wynosi około 13‰, a za 40- 50 lat będzie wynosił około 4‰. W Europie przyrost naturalny będzie ujemny- -6‰, w Afryce będzie to około 10‰, w Ameryce Południowej i Środkowej będzie oscylował w granicach 5‰. W skutek tego w latach 1040- 2050 liczba ludności krajów rozwiniętych będzie ciągle taka sama, ale z tendencjami spadkowymi. Z kolei państwa słabo rozwinięte będą skupiały 8mld ludzi. W związku z tym podziały będą jeszcze głębsze, a sfera ubóstwa coraz większa.

3. Zakończenie

Ludność na świecie nie jest rozmieszczona równomiernie. Mapa gęstości zaludnienia wykazuje, że najwięcej ludzi zamieszkuje półkulę północną, skupiając się zwłaszcza w Europie, na subkontynencie indyjskim i w Chinach. Żaden obszar nie jest dziś wolny od ludzkich siedzib. Nawet w Arktyce istnieją stałe bazy naukowe zamieszkane w ciągu miesięcy, a nawet całych lat, przez zespoły badawcze.
Państwa o największej liczbie ludności w 2000r. to: Chińska Republika Ludowa (1,275mld), Indie (1,009mld), USA (283mln) oraz Indonezja (212mln). Prognozy na przyszłość nie są optymistyczne. Liczba urodzeń w krajach wysoko rozwiniętych drastycznie spada, natomiast w państwach biednych współczynnik ten jest na bardzo wysokim poziomie. Spowoduje to, iż ludność krajów słabo rozwiniętych kilkakrotnie większa niż suma osób państw rozwiniętych. Będą narastać podziały, przez co pokój światowy może zostać naruszony.


4. Bibliografia

1. Bartkowiak Ryszard, Rozwój ludności świata i prawa nim rządzące, Warszawa 2001.
2. Domański Ryszard, Zasady geografii społeczno- ekonomicznej, Warszawa 1998
3. Holzer Jerzy Z., Demografia, wyd. 6 zm., Warszawa 2003
4. Maryański Andrzej, Narodowości świata, wyd. 2 zm., Warszawa 1994