Wymień i opisz główne przyczyny lokalnych konfliktów zbrojnych.

Charakterystyka pojęcia "konflikt"

Pojęcie konfliktu zbrojnego jest szersze od pojęcia wojny. Konflikt (łac. conflictus = zderzenie) to wszelkie przejawy walki zbrojnej, także niewypowiedziane, której uczestnikami są strony nie będące podmiotami prawa międzynarodowego. Konflikt jest poprzedzony antagonizmem stron i narastającą sprzecznością interesów. Nowa encyklopedia powszechna PWN podaje:

KONFLIKT [łac.], socjol. w znaczeniu najszerszym — wszelkie zderzenie sprzecznych dążeń zbiorowych lub indywidualnych, prowadzące bądź do jakiegoś ich uzgodnienia, bądź do ograniczenia lub unicestwienia jednego z nich; konflikt społeczny, stosunek między grupami społ. (lub ich częściami) powstający wówczas, gdy interesy ich są sprzeczne lub gdy członkowie tych grup są przekonani o istnieniu takiej sprzeczności między nimi oraz o tym, że zaspokojenie aspiracji jednej grupy może się odbywać jedynie kosztem drugiej; stronami konfliktu bywają wszelkie grupy społ., poczynając od małych, a kończąc na wielkich, jak klasy, grupy etniczne, grupy rel., narody i państwa. W socjologii zwracano zwykle najwięcej uwagi na konflikty między klasami, pracodawcami i pracobiorcami, rządzącymi i rządzonymi, grupami etnicznymi, a także na konflikty religijne. Konflikty przybierają różne, bardziej lub mniej gwałtowne formy (np. strajki, rozruchy, rewolucje, wojny) i różne są drogi ich rozwiązywania; przebiegają też na różnych płaszczyznach: ekon., polit., kult. itd.

Konflikty i ich rejony

Wiele regionów świata przeżywa poważne trudności gospodarcze, które są źródłem napięć i wojen. Obszary niepokojące dziś to: Półwysep Bałkański, Bliski Wschód, Półwysep Indochiński, Ameryka Środkowa, Afryka, obszary graniczne w byłym ZSRR. Do najbardziej zapalnych ognisk konfliktowych należy zaliczyć Bałkany, zwłaszcza obszar byłej Jugosławii oraz Rosję i Wspólnotę Niepodległych Państw , głównie zaś Zakaukazie.

Niestety nie jest możliwe przyporządkowanie każdego konfliktu do jakiejś konkretnej przyczyny. Na powstanie antagonizmów nakłada się wiele czynników. Są to różnice wyznaniowe, etniczne, klasowe i narodowe, spory terytorialne i gospodarcze, a występują zwykle w ścisłym połączeniu. Dlatego też postaram się wymienić kilka obszarów zapalnych wraz z ich charakterystyką, aby przybliżyć mechanizm powstawania walk na niewielkich obszarach.

Bliski i Środkowy Wschód

Ze względu na duże zasoby surowcowe, zwłaszcza zaś ropy naftowej, obszar powyższy znajduje się w centrum krzyżowania się wielu interesów regionalnych i globalnych. Kluczowe znaczenie dla całego regionu ma antagonizm arabsko – izraelski, którego podstawą jest spór o terytorium oraz odmienne wyznania. Bezpieczeństwu zagraża także problem kurdyjski – ponad 20 mln Kurdów zamieszkałych w Turcji, Iranie, Iraku i Syrii walczy o prawo do utworzenia własnego państwa.

Subkontynent indyjski

Charakteryzuje się długotrwałym napięciem między Indiami a Pakistanem z tytułu rywalizacji o status mocarstw regionalnych. Ambicje mocarstwowe Indii i Pakistanu w połączeniu z kontrowersjami i incydentami wokół sporu terytorialnego o Kaszmir, mogą doprowadzić do kolejnego wybuchu wojny między nimi. Spór ten ma także dawne podłoże religijne (ścieranie się islamu, hinduizmu, buddyzmu i pomniejszych religii) i kolonialne.

Afryka

To miejsce sporów terytorialnych (np. Etiopii z Erytreą w 1998 i 2000 r.), konfliktów etnicznych (np. w Rwandzie i Burundi), wojen domowych (np. w Demokratycznej Republice Konga o złoża miedzi). Powszechnym zjawiskiem w Afryce są w dalszym ciągu konflikty zbrojne, masowe uchodźstwo, tortury, znęcanie się.

Wojna domowa w Burundi i Rwandzie

W Burundi i w Rwandzie, przedstawiciele większości Hutu i będących w mniejszości Tutsi walczyli o władzę. Tutsi, elita, która dominowała w życiu politycznym przez stulecia, odmawiała Hutu prawa pełniejszego uczestnictwa w rządzie. Hutu próbowali dojść swoich praw zarówno na drodze politycznej, jak i powstania.

Wojna domowa w Kongu (Zairze)

Za dramatem Afryki Środkowej kryje się cicha wojna między wielonarodowymi korporacjami górniczymi. W innych miejscach globu pokłady miedzi są już znacznej mierze wyczerpane, a tam, gdzie prowadzi się jeszcze wydobycie, jest ono mało rentowne. Rozpętana wojna o władzę nad Kongiem miała pozwolić wielonarodowym spółkom, w razie zwycięstwa po stronie sprzymierzonych Ugandy, Rwandy i Burundi, na zawładnięcie złożami kongijskimi i wykorzystywanie ich w swoich interesach.

Europa

Najbardziej znanym miejscem konfliktów jest Irlandia Północna (Ulster), gdzie od wielu lat spór nie tylko terytorialny, ale przede wszystkim religijny nie wygasa. Drugim ogniskiem zapalnym jest kraj Basków, którzy walczą o odłączenie się od Hiszpanii i uzyskanie statusu niezależnego państwa.

Była Jugosławia

Państwo jugosłowiańskie, powstałe po II wojnie światowej, było bardzo niejednolite pod względem narodowościowym, kulturowym i religijnym. W Socjalistycznej Federacyjnej Republice Jugosławii (SFRJ) żyło sześć grup: Serbowie, Macedończycy i Czarnogórcy (prawosławni), Chorwaci i Słoweńcy (katolicy) oraz muzułmanie (przede wszystkim w Bośni oraz okręgu autonomicznym Kosowo, który był częścią Serbii). Ponadto w Wojwodinie zamieszkiwali Węgrzy. Głównymi problemami tego kraju stały się sytuacja gospodarcza oraz napięcia narodowościowe.

Konflikt w Kosowie

Podziały między kosowskimi Albańczykami i Serbami były bardzo ostre i każda z tych społeczności żyła odrębnym życiem, z zachowaniem wszelkich różnic etnicznych. Stosunki między nimi charakteryzowała wzajemna nietolerancja, karmiona wielowiekową nieufnością, oraz rzadkie przypadki przekraczania granic odmienności etnicznej, utrzymywania osobistych kontaktów i zawierania małżeństw mieszanych.

Podsumowanie

Jak wynika z podanych przeze mnie przykładów, przyczyny konfliktów lokalnych mogą być różnorakie. Zwykle są to walki na tle etnicznym (np. RPA) czy narodowym, co często wiąże się także z różnicami wyznaniowymi (Irlandia Płn., była Jugosławia). Konflikty te są podsycane przez różnice majątkowe czy klasowe (np. Burundi) oraz odmienne racje stanu państw (Indie i Pakistan). Szczególnym przypadkiem są konflikty afrykańskie. Wojna domowa w Burundi objęła swym zasięgiem także sąsiednie państwa, walki w Kongu miały podłoże typowo gospodarcze i zaangażowane w nie były także finansowe potęgi świata, które wspierały przeciwne strony w zajęciu złóż miedzi. Europa Zachodnia nie jest wolna od zjawisk odradzania się radykalnych nurtów nacjonalistycznych oraz odśrodkowych ambicji małych narodów nie mających własnych państw. O Ameryce można powiedzieć, że konflikty powstałe na jej terenie miały charakter polityczno-społeczny (prawicowe przewroty wojsk., które w latach 60. i 70. objęły całą Amerykę Łacińską; jednocześnie powstawały lewicowe ruchy partyzanckie). Azja zaś jest przede wszystkim miejscem ścierania się interesów państw pokolonialnych (np. Indie) z byłymi mocarstwami (Chińska RLD), które można nazwać konfliktami lokalnymi w przypadku Kaszmiru czy Tybetu.

Lokalne walki są zwykle uzależnione od zjawisk kulturowych i społecznych, najczęściej zaś trwają wiele pokoleń i sięgają wiele lat wstecz. Ich podłoże zależne jest od wielu indywidualnych czynników dla danego obszaru i ludności, dlatego każdy konflikt należy charakteryzować osobno.