Ustroje polityczne

Niemcy (nazwa oficjalna Republika Federalna Niemiec, w skrócie RFN, niem. Bundesrepublik Deutschland (BRD)) to kraj leżący w środkowej Europie, będący członkiem Unii Europejskiej, Unii Zachodnioeuropejskiej (UZE), G8 oraz NATO. Do 1970 r. (do traktatu pomiędzy RFN a Polską) w Polsce stosowana była oficjalnie nazwa Niemiecka Republika Federalna (NRF).
Ustrój polityczny
Stolicą federalną jest Berlin, a rząd federalny Niemiec (Bundesregierung) ma swą siedzibę w Berlinie, jednak nadal również w Bonn. System polityczny Niemiec jest zorganizowany w oparciu o konstytucję (Verfassung), którą jest Ustawa Zasadnicza Niemiec (Grundgesetz) według zasady podziału władz (Gewaltenteilung).
Głową państwa jest prezydent federalny, wybierany przez Zgromadzenie Narodowe (połączone izby Bundestagu i Bundesratu) na pięcioletnią kadencję (możliwość jednokrotnego powtórzenia). Ma on czysto dekoratywne znaczenie - jest symbolem państwa, moderatorem. Nie ma prawa wetowania ustaw (może je jedynie odesłać do Trybunału). Posiada prawo mianowania ambasadorów i konsuli. Władzą ustawodawczą (die Legislative) jest Bundestag wraz z drugą izbą Radą Federalną Niemiec (Bundesrat). Bundestag wybierany jest co cztery lata w wyborach pięcioprzymiotnikowych: powszechnych, równych, bezpośrednich (jendostopniowych), systemie mieszanym (połowa mandatów obsadzana większościowo, połowa proporcjonalnie) i w głosowaniu tajnym (dodatkowo niemiecka konstytucja zna jeszcze jeden przymiotnik wyborczy: wolność wyborów - w polskiej poltologii zazwyczaj pomijany). Ustawowa liczba posłów liczy 598, ale wskutek skomplikowanego systemu wyborczego ta liczba może zwiększać się o tzw. mandaty nadwyżkowe. Tak jest w Bundestagu XV kadencji, który liczy 603 posłów. Posłowie grupują się we frakcjach, do tworzenia których potrzebne jest 5% ogólnej liczby posłów. Obecne frakcje to:
• SPD
• CDU/CSU
• Związek 90/Zieloni
• FDP
W latach 1994-2002 obecna w parlamencie była również frakcja PDS.
Bundestag na wniosek prezydenta dokonuje wyboru kanclerza i rządu, kontroluje jego prace, zatwierdza umowy międzynarodowe, uchwala ustawy, wybiera (wraz z Bundesratem) prezydenta. Na czele izby niższej stoi przewodniczący Bundestagu (wraz ze swoimi zastępcami). Obecnie jest nim Wolfgang Thierse (SPD). Władzę wykonawczą (die Exekutive) stanowi rząd federalny z kanclerzem federalnym (Bundeskanzler) na czele. Pozycja kanclerza jest mocniejsza niż polskiego premiera. Ma on prawo bezpośrednio ingerować w prace swoich ministrów. Rząd odwołany być może jedynie w drodze konstruktywnego wotum nieufności (tak np. było w roku 1982). Parlament nie można odwoływać poszczególnych ministrów (zasada odpowiedzialności rządu en bloc).
Władzą sądowniczą (die Judikative, czyli Justiz) są sądy, najwyższymi instancjami są:
• federalny sąd konstytucyjny (Bundesverfassungsgericht),
• federalny sąd administracyjny (Bundesverwaltungsgericht),
• trybunał federalny Bundesgerichtshof.
Wielka Brytania, Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej (Great Britain, The United Kingdom of Great Britain and the Northern Ireland) jest wyspiarskim państwem położonym w zachodniej Europie. W skład Wlk. Brytanii wchodzą: Anglia, Walia i Szkocja położone na wyspie Wielka Brytania, Irlandia Północna leżąca w północnej części wyspy Irlandia. Wyspy Normandzkie i wyspa Man, posiadają odrębny status dependencji Korony brytyjskiej. Terytoriami zależnymi od Wielkiej Brytanii są: Gibraltar, Anguilla, Bermudy, Brytyjskie Wyspy Dziewicze, Falklandy z wyspami Georgia Południowa i Sandwich Południowy, Kajmany, Montserrat, Turks i Caicos, Św. Helena, Brytyjskie Terytorium Oceanu Indyjskiego i Pitcairn.
Ustrój polityczny
Zobacz więcej: Ustrój polityczny Wielkiej Brytanii
Wielka Brytania jest monarchią konstytucyjną z rządem odpowiedzialnym przed parlamentem. Stolicą państwa jest Londyn. Obecnym monarchą brytyjskim jest królowa Elżbieta II, która zasiadła na tronie w 1952 i została koronowana w 1953. Dzisiaj jej funkcje są głównie ceremonialne, a rzeczywiste rządy spoczywają w ręku premiera.
Wielka Brytania jest bardzo scentralizowanym państwem, w którym Parlament Westminsterski zajmuje się większością spraw politycznych. W ostatnich latach jednak każdy z krajów, wchodzących w skład Zjednoczonego Królestwa poza Anglią, otrzymał własne organa rządowe, zajmujące się sprawami lokalnymi.
Specyficzną cechą ustroju Wielkiej Brytanii jest brak konstytucji w znaczeniu formalnym (konstytucji spisanej). Zamiast tego, o ustroju państwa stanowi konstytucja w sensie materialnym, to znaczy ogół norm i zasad dotyczących wykonywania władzy. Prawo konstytucyjne Wielkiej Brytanii wywodzi się z czterech źródeł:
• prawo stanowione
• prawo precedensowe
• konwenanse konstytucyjne
• dzieła, traktaty i podręczniki prawnicze.
Dzisiejsze instytucje i zasady ustrojowe powstawały w Wielkiej Brytanii poprzez adoptowanie dawnych instytucji do nowych warunków i aktualnych potrzeb. Zmiany następowały powoli i w sposób płynny. Podstawowe zasady i instytucje ustrojowe wykształciły się w ciągu XVII i XVIII stulecia. Podział kompetencji między królem a parlamentem skrystalizował się w wieku XVII, natomiast w wieku XVIII doszło do wykształcenia rządu, oraz do ufundowania podstawowych zasad parlamentarnych. Rewolucja przemysłowa przyniosła następnie demokratyzację tak ukształtowanego systemu.


Francja, Republika Francuska (France, Rpublique Franaise) - państwo położone w Europie zachodniej, członek Unii Europejskiej. Graniczy z Hiszpanią, Andorą, Monako, Włochami, Szwajcarią, Niemcami, Luksemburgiem i Belgią.
FRANCJA. USTRÓJ POLITYCZNY. Republika o systemie parlamentarno-prezydenckim; konstytucja przyjęta w referendum 1958 i zmieniona najpoważniej też w referendum 1962. Głową państwa jest prezydent wybierany na 7 lat w wyborach powszechnych; kandydata na prezydenta zgłasza co najmniej 500 obywateli piastujących mandat pochodzący z wyborów; prezydent ma szerokie uprawnienia: mianuje i odwołuje premiera, a na jego wniosek — członków rządu, przewodniczy Radzie Ministrów, ma prawo weta zawieszającego w stosunku do ustaw uchwalonych przez parlament, może rozwiązać parlament, zarządza referendum (przyjęcie projektu oznacza uchwalenie ustawy z wyłączeniem parlamentu), jest szefem armii, zawiera i ratyfikuje umowy międzynar., podejmuje decyzje w sprawach obrony nar. i polityki zagr., kieruje bezpośrednio pracami rządu. Władzę ustawodawczą w sprawach ściśle w konstytucji określonych sprawuje 2-izbowy parlament: Zgromadzenie Nar. o kadencji 5-letniej, wybierane w wyborach bezpośrednich w okręgach jednomandatowych i Senat o kadencji 9-letniej, wybierany w wyborach pośrednich (co 3 lata następują wybory 1/3 liczby senatorów). Władzę wykonawczą oprócz prezydenta pełni rząd z premierem na czele; rząd określa i prowadzi ogólną politykę państwa, kieruje administracją i armią, wydaje dekrety z mocą ustawy w sprawach nie zastrzeżonych dla parlamentu, odpowiada politycznie przed Zgromadzeniem Nar. (wotum nieufności). Do nacz. organów państw. należy też Rada Konstytucyjna, która czuwa nad przebiegiem wyborów, referendum oraz kontroluje zgodność ustaw i dekretów z konstytucją, składa się z 9 czł. powoływanych po 3 przez prezydenta i przewodniczących każdej z izb parlamentu. Sędziów powołuje Najwyższa Rada Sądownictwa, której członków mianuje prezydent; sądownictwo powszechne wykonują Sąd Kasacyjny (najwyższa instancja cyw. i karna), sądy apelacyjne, sądy wielkiej instancji i sądy instancji; działają też sądy szczególne i adm. (trybunały adm. z Radą Państwa na czele). Wysoki Trybunał Sprawiedliwości sądzi prezydenta i ministrów. Francja dzieli się na 22 regiony oraz departamenty: 96 w metropolii i 4 departamenty zamor. (Gujana Fr., Gwadelupa, Martynika, Reunion) o tym samym statusie; istnieją też 4 terytoria zamor. (Nowa Kaledonia, Polinezja Fr., Wallis i Futuna, Francuskie Terytoria Południowe i Antarktyczne), których organizacja uwzględnia ich własne interesy w ramach republiki, oraz 2 tzw. wspólnoty terytorialne (Majotta oraz Saint-Pierre i Miquelon). Podział adm. obejmuje: regiony, departamenty, okręgi i gminy; regiony są zarządzane przez przewodn. rady regionalnej, departamenty — przez prefektów, okręgi — przez podprefektów mianowanych przez prezydenta, a gminy — przez merów pochodzących z wyborów; w regionach i departamentach działają pochodzące z wyborów rady, a w gminach — rady municypalne. Republika Fr. (metropolia, departamenty i terytoria zamor.) oraz 8 niepodległych państw afryk., byłych kolonii fr. (Czad, Dżibuti, Gabon, Komory, Kongo, Madagaskar. Rep. Środkowoafrykańska i Senegal) tworzy Wspólnotę Fr.; głową Wspólnoty Fr. jest prezydent Francji.



Stany Zjednoczone Ameryki (The United States of America, w skrócie USA) - państwo położone w środkowej części Ameryki Północnej
STANY ZJEDNOCZONE. USTRÓJ POLITYCZNY. Republika związkowa o systemie prezydenckim; federację tworzy 50 autonomicznych stanów i Dystrykt Kolumbii, obejmujący stolicę państwa. Podstawy ustroju określa Konstytucja Stanów Zjednoczonych z 1787 (weszła w życie 1789) z 10 poprawkami (Bill of Rights) uchwalonymi 1791 i 17 poprawkami przyjętymi 1795–1992, które stanowią jej integralną część. Ustrój polit. opiera się gł. na zasadach federalizmu i podziału władzy; władza została podzielona między stany, którym przysługują uprawnienia pierwotne, a federację, której prawa zostały określone w konstytucji. Głową państwa i szefem rządu jest prezydent wybierany na 4-letnią kadencję (ponownie może być wybrany tylko raz), w wyborach powszechnych i formalnie pośrednich (w głosowaniu 2-stopniowym) przez kolegium elektorów (538 elektorów), których liczba równa się liczbie przedstawicieli danego stanu w Kongresie (najmniej 3 i 3 przedstawicieli Dystryktu Kolumbii); kandydat, który zwyciężył w wyborach powszechnych w danym stanie, zdobywa wszystkie głosy elektorskie z tego stanu; jeżeli żaden z kandydatów nie uzyska bezwzględnej większości głosów elektorskich (co najmniej 270), wówczas wyboru dokonuje Izba Reprezentantów Kongresu; kandydat na prezydenta musi mieć ukończone 35 lat i być Amerykaninem z urodzenia; wraz z prezydentem, wg tej samej procedury, jest wybierany wiceprezydent, którego jedynym konstytucyjnym uprawnieniem jest przewodniczenie w Senacie, w przypadku śmierci prezydenta w okresie kadencji lub jego ustąpienia obejmuje on urząd prezydenta; prezydent ma bardzo szerokie uprawnienia, m.in. jest nacz. dowódcą sił zbrojnych, powołuje sekretarzy (ministrów) gabinetu (rządu) za zgodą Senatu, mianuje sędziów Sądu Najwyższego i ambasadorów, zawiera umowy międzynar., prowadzi politykę zagr. i wewn.; prezydent ponosi odpowiedzialność polit. za działanie sprzeczne z prawem w drodze procedury impeachment (oskarżenie wnosi Izba Reprezentantów, sądzi — Senat, który może większością 2/3 głosów pozbawić prezydenta urzędu; właśnie taka procedura była stosowana 1868, 1974 i 1999).
Władza ustawodawcza należy do 2-izbowego parlamentu — Kongresu, złożonego z Izby Reprezentantów i Senatu. Izba Reprezentantów o kadencji 2-letniej, licząca 435 czł., jest wyłaniana w wyborach powszechnych i bezpośrednich; liczba reprezentantów poszczególnych stanów jest proporcjonalna do liczby ich mieszkańców (każdy stan musi mieć co najmniej 1 przedstawiciela). Senat o kadencji 6-letniej, liczy 100 czł., wszystkie stany mają równą reprezentancję — po 2 senatorów (co 2 lata odnawia się 1/3 składu w wyborach częściowych); Dystrykt Kolumbii nie ma reprezentacji w Kongresie. Do kompetencji Kongresu należy ustawodawstwo, uchwalanie budżetu, kontrola polityki prezydenta, akceptacja niektórych aktów prezydenta oraz pociąganie prezydenta do odpowiedzialności politycznej. Władza wykonawcza należy do prezydenta i powołanego przez niego rządu. Czynne prawo wyborcze mają osoby, które ukończyły 18 lat; bierne: do Izby Reprezentantów — osoby, które ukończyły 25 lat, do Senatu — 30 lat. Każdy stan ma własną konstytucję, godło, odrębny system prawny i nacz. organów, sądownictwo; na czele stanu stoi gubernator, wybierany w wyborach powszechnych na 2- lub 4-letnią kadencję, sprawuje władzę wykonawczą. Wymiar sprawiedliwości sprawują sądy federalne i Sąd Najwyższy USA, który jest nacz. organem sądowniczym (bada zgodność ustaw z konstytucją).

Republika federalna, republika federacyjna, państwo złożone, które swoim częściom składowym daje znaczny zakres swobody pod względem prawnym, gospodarczym, aministracyjnym i innym, lecz pozbawia je możliwości odłączenia. Organy władzy są wybierane przez ogół lub grupy obywateli w wyborach (republika).
SZWAJCARIA. USTRÓJ POLITYCZNY. Republika związkowa, w której skład wchodzą 23 kantony (3 z nich dzielą się na 2 samodzielne półkantony); obowiązuje konstytucja z 1874 (z licznymi zmianami); cechą charakterystyczną ustroju polit., poza federalizmem, jest nietypowy układ nacz. władz państwa i różne formy demokracji bezpośredniej. Szwajcaria nie ma instytucji głowy państwa; funkcje reprezentacyjne pełni wybierany na 1 rok przewodn. Rady Związkowej (rządu), noszący tytuł prez. Konfederacji Szwajcarskiej. Władzę ustawodawczą sprawuje 2-izbowy parlament — Zgromadzenie Związkowe złożone z: Rady Nar. (izba niższa) o kadencji 4-letniej, liczącej 200 deputowanych, wybieranych w wyborach powszechnych i proporcjonalnych (liczba reprezentantów poszczególnych kantonów jest zależna od liczby mieszkańców); Rady Kantonów (izba wyższa), liczącej 46 czł., wybieranych na okres od 1 do 4 lat (zależnie od kantonu) przez zgromadzenia ustawodawcze kantonów; wszystkie kantony wyłaniają po 2 reprezentantów; do uprawnień parlamentu należy ustawodawstwo, uchwalanie budżetu państwa, wybór in. organów związkowych (np. rządu i jego przewodniczącego), Sądu Związkowego, szefa armii federalnej, ratyfikacja umów międzynarodowych. Władzę wykonawczą sprawuje Rada Związkowa (rząd), przewodniczy jej prezydent; składa się z 7 czł. wybieranych przez parlament na 4-letnią kadencję; w składzie rządu powinny być reprezentowane wszystkie wspólnoty językowe; członkowie powinni pochodzić z różnych kantonów; od 1959 w skład Rady wchodzą stale przedstawiciele 4 największych partii polit.; każdemu czł. Rady podlega jedno z 7 ministerstw (departamentów), co roku jeden z nich jest wybierany na prezydenta, a inny — na wiceprezydenta Konfederacji; rząd jest konstytucyjnie podporządkowany parlamentowi, którego jest organem wykonawczym; ani rząd ani jego członkowie nie odpowiadają politycznie, nie można odwołać członka rządu przed upływem kadencji. Sądownictwo powszechne wykonują sądy kantonalne i Sąd Związkowy (z siedzibą w Lozannie), którego sędziów powołuje Zgromadzenie Związkowe na 6-letnią kadencję.
Poszczególne kantony mają własne konstytucje, organy władzy ustawodawczej; w zakresie stosunków między federacją a kantonami gł. zasadą jest, że wszystkie kompetencje nie przyznane wyraźnie związkowi należą do kantonów. Ważną instytucją demokracji bezpośredniej jest referendum; może ono być zarządzane jako ogólnonar. — na szczeblu federacji, jak i poszczególnych kantonów, jest obligatoryjne w sprawie zmiany konstytucji; na żądanie obywateli (weto lud.) może być zarządzone referendum ustawodawcze, tzw. weryfikacyjne; obywatele mogą również wystąpić z projektami aktów prawnych (inicjatywa lud.); w kilku kantonach jest znana szczególna postać demokracji bezpośredniej — zgromadzenia lud., tj. zebrania wszystkich wyborców w celu podjęcia uchwały.