Psychologiczny portret pracownika ochrony

Działanie pracowników ochrony przebiega przede wszystkim w sytuacjach trudnych, stresujących. Z tego też powodu kandydat do pracy w omawianym zawodzie powinien charakteryzować się silnym typem układu nerwowego, dzięki któremu w momencie zagrożenia nie nastąpi dezorganizacja zachowania.

Typ układu nerwowego stanowi podłoże temperamentu, czyli „zespołu względnie stałych właściwości organizmu, które przejawiają się w takich formalnych cechach, jak poziom energetyczny ( reaktywność i aktywność) i charakterystyka czasowa zachowania”.

Reaktywność przejawia się we względnie stałej i charakterystycznej dla jednostki skłonności do reagowania na bodźce czy sytuacje z określoną częstotliwością. Wyznacza ona wrażliwość i wydolność organizmu. Aktywność natomiast dotyczy zakresu i ilości podejmowanych działań o określonej wartości stymulacyjnej ( pobudzającej ).

Silny typ układu nerwowego warunkujący niską reaktywność to cecha niezbędna do sprawnego funkcjonowania pracowników ochrony. Odnosi się ona zarówno dla czynności motorycznych, jak i psychicznych. Obydwie te sfery funkcjonowania człowieka są ze sobą powiązane, gdyż np. zdolność logicznego myślenia umożliwia podjęcie szybkiej decyzji, a to z kolei warunkuje sprawne działanie. Osoby niskoreaktywne charakteryzują się obniżoną wrażliwością i dużą wydolnością, stąd reakcja na bodziec jest u nich mniej intensywna niż u osób wysokoreaktywnych. Osoby niskoreaktywne preferują aktywność o dużej wartości stymulacyjnej, co wiąże się z poszukiwaniem sytuacji o znacznym stopniu złożoności, nowości, zmienności czy intensywności. Pracownik ochrony podczas wykonywania obowiązków służbowych, bardzo często zmuszony jest do wykonywania czynności o dużej wartości stymulacyjnej, np. w momentach zagrożenia, gdy należy podjąć właściwą decyzję, a sytuacja jest czasowo ograniczona, lub gdy zadanie jest skomplikowane, a od sprawnego pokierowania działaniem zależy bezpieczeństwo osób czy rzeczy podlegających ochronie, czy też podejmowanie współzawodnictwa i ryzyka w celu zapewnienia skutecznej ochrony. W takich sytuacjach osoby niskoreaktywne wykazują dużą odporność i związaną z nią efektywność działania. Ze względu na dużą odporność na działanie różnych czynników, osoby mało reaktywne nie podejmują je w sposób umiarkowany, koncentrują się na tych, które są niezbędne do skutecznego działania. Poza tym osoby niskoreaktywne zdolne są do wykonywania czynności intensywne, w sposób ciągły, co umożliwia podjęcie długotrwałej czynności jednorodnej bądź różnorodnej, bez pilnej potrzeby odpoczynku czy przerwy.

Temperament obejmuje także cechy związane z czasową charakterystyką zachowania. Są to: utrzymanie się reakcji, powtarzanie reakcji, ruchliwość, szybkość i tempo akcji. Cechy te bezpośrednio wiążą się z psychomotorycznymi właściwościami jednostki. W związku z tym kandydat na pracownika ochrony powinien charakteryzować się zdolnością do:

 Szybkiego reagowania, którą mierzy się czasem upływającym od momentu pojawienia się bodźca, do momentu wystąpienia reakcji. Zdolność ta jest szczególnie ważna w sytuacjach bezpośredniej konfrontacji z przeciwnikiem,

 Wysokiego tempa akcji, określonego liczbą czynności przypadających na daną jednostkę czasu. Jest to maksymalnie możliwa częstość występowania reakcji w określonym czasie,

 Ruchliwość zachowania, rozumianej jako umiejętność szybkiego przestawiania się z jednej reakcji na drugą czyli tzw. elastyczność, plastyczność zachowania. Cech ta jest bardzo ważna w procesie przystosowania się osoby – pracownika ochrony do szybko i często zmieniających się warunków jego pracy i działalności.

Właściwości wynikające z określonych cech temperamentu nie są wyłącznymi wskaźnikami przydatności do zawodu pracownika ochrony. Bardzo ważnymi uzdolnieniami psychomotorycznymi, które należy uwzględnić podczas dokonywania selekcji, są procesy orientacyjne, takie jak spostrzegawczość i zakres uwagi. Spostrzegawczość określa się jako zdolność do szybkiego i dokładnego dostrzegania elementów otaczającej rzeczywistości i wszelkich zmian w otoczeniu. Zakres uwagi jest natomiast wyznaczany ilością elementów, jakie dana jednostka może objąć jednym aktem uwagi. W odróżnieniu od szybkości reagowania, która jest szczególnie użyteczna podczas sytuacji zagrożenia, dobra spostrzegawczość i uwaga okazują się być niezbędne w spełnianiu przez pracownika ochrony codziennych, zwykłych obowiązków.

Badanie spostrzegawczości dokonywane jest przez fachowców z dziedziny psychologii. Można np. posługiwać się testem Grimsleya i Warrena. Badanie ma na celu pomiar zdolności w zakresie szybkiego dostrzegania szczegółów i różnic w prezentowanym względnie jednolitym materiale, czy też w obserwowanych czynnościach.

Dobra spostrzegawczość, duża pojemność uwagi i niska reaktywność kandydatów na pracowników ochrony stanowią ważne predyspozycje psychiczne, przydatne w procesie podejmowania decyzji. Właściwości te są szczególnie potrzebne w sytuacjach nieprzewidzianych planem działania, stanowiących zagrożenie. W takich okolicznościach niezbędna jest umiejętność dokonania bardzo szybkiej oceny sytuacji, czyli przeprowadzenia analizy i syntezy posiadanych informacji i podjęcia trafnej decyzji.

Opierając się na wiedzy dotyczącej stresu i sytuacji trudnych, można stwierdzić, iż osoba ubiegająca się o status pracownika ochrony powinna odznaczać się wysokim poziomem odporności psychicznej – odporność na stresor i odporność na stres. Odporność na stresor przejawia się stosunkowo małą reaktywnością emocjonalną na zagrożenie, przeszkodę czy inne czynniki charakteryzujące sytuacje trudne. Człowiek reaguje względnie słabym lękiem, gniewem, pomimo że sytuację, w której się znajduje, spostrzega i ocenia jako trudną, a więc zagrażającą, niebezpieczną.

Odporność na stres polega na zdolności do zorganizowania funkcjonowania, mimo podniecenia emocjonalnego. Jednostka przeżywa lęk, strach, gniew lub inne emocje o znacznym natężeniu, a jednak potrafi skutecznie działać, kontrolować swoje zachowanie i zmierzać do realizacji wyznaczonego celu. Obydwa rodzaje odporności są korzystnymi właściwościami predysponującymi do wykonywania zadań pracownika ochrony. Wysoki poziom odporności psychicznej uwarunkowany jest posiadaniem kilku właściwości psychicznych – osobowościowych i emocjonalnych.

Badania osobowości można dokonywać przy pomocy testów osobowości np. Cattela czy rozmowy kierowanej. Dużą trudność sprawi pomiar odporności psychicznej. Można dokonywać go w warunkach laboratoryjnych, z zastosowaniem metod eksperymentalnych. Może to być np. symulacja określonej sytuacji. Należy jednak pamiętać, aby warunki przeprowadzanego eksperymentu były jak najbardziej zbliżone do sytuacji realnych, gdyż zachowanie się kandydata na pracownika ochrony w laboratorium, gdy posiada on świadomość, iż jest bezpieczny, może zasadniczo różnić się od zachowania w sytuacji rzeczywistego zagrożenia.