Samorząd terytorialny

Polskie tradycje samorządowe sięgają w lata 1944-1989, kiedy to samorządność była bardzo źle widzianym przez władze komunistyczne. Obowiązywała doktryna tak zwanego centralizmu demokratycznego. Nawet najdrobniejsze decyzje zapadały w Warszawie- od obywateli oczekiwano raczej posłuszeństwa niż aktywności.

O potrzebie samorządności zaczęto mówić dopiero III Rzeczpospolitej po roku 1989. W roku1990 przywrócono samorząd w gminach, a w roku 1998 wprowadzono dwa dodatkowe szczeble samorządu terytorialnego- powiat i województwo. Zakres władzy samorządów w Polsce jest obecnie bardzo duży. Reforma przeprowadzona w 1998 roku zbliżyła władzę do obywateli.

Wprowadzenie powiatów i województw samorządowych, w których władze pochodzą z powszechnych wyborów obywateli, przyniosła zasadniczą zmianę- urzędnicy samorządowi nie mogą ignorować obywateli, bo to oni są ich prawdziwymi zwierzchnikami.

Samorząd jak sama nazwa wskazuje, oznacza kierowanie swoimi sprawami. Wyróżniamy dwa podstawowe rodzaje samorządów: Samorząd terytorialny i samorząd nieterytorialny (specjalny).

W swojej pracy przedstawić chcę zadania i kompetencje samorządu terytorialnego, który jest organizacją mieszkańców jakiegoś obszaru mającego wiele wspólnych interesów i potrzeb.

Województwo jest największą jednostką zasadniczego podziału terytorialnego kraju tworzoną w celu wykonywania administracji publicznej. W ramach reformy administracyjnej zlikwidowano 49 dotychczas istniejących, tworząc w ich miejsce 16 nowych, dużych województw- regionów

Na poziomie województwa spotykają się dwie struktury władzy publicznej rządowa i samorządowa. Reprezentantem rządu jest wojewoda. Jako przedstawiciel rządu jest on przede wszystkim odpowiedzialny za pilnowanie interesów państwa jako całość wojewoda nadzoruje także samorządy terytorialne, dbając o to by jego działania nie naruszały praw i pozostawały w harmonii z ogólnymi kierunkami polityki państwa. Wojewoda jest powoływany przez premiera.

Samorząd wojewódzki ma natomiast dwa organy: sejmik wojewódzki i zarząd. Sejmik jest wybierany w wyborach powszechnych. Sejmik wybiera ze swojego grona marszałka, który jest przewodniczącym zarządu województwa.

Województwa są na tyle duże by prowadzić samodzielną politykę regionalną, dbać o atrakcyjność województwa i jego konkurencyjność wobec innych regionów. Samorząd wojewódzki świadczy usługi, których wykonanie nie jest możliwe na szczeblu gminy i powiatu. Do takich zadań należą:
- prowadzenie szkolnictwa wyższego i policealnego
- utrzymywanie bibliotek wojewódzkichi ośrodków doskonalenia nauczycieli
- prowadzenie specjalistycznych placówek służby zdrowia
- modernizacja terenów wiejskich
- utrzymywanie dróg wojewódzkich
- prowadzenie instytucji kultury i pomocy społecznej o zasięgu regionalnym
- zwalczanie klęsk żywiołowych na terenie województwa lub kilku powiatów

Reforma samorządowa przywróciła tradycyjną jednostkę podziału terytorialnego kraju- powiat. Ustrój II Rzeczpospolitej opiera się na samorządowych gminach i powiatach. Po II wojnie światowej utraciły samorządowy charakter, a w latach 70zostały w ogóle zlikwidowane. Obecnie powiat, obejmujący kilka gmin, ma własne, niezależne władze samorządowe. Ma on realizować te zadania publiczne, które za względu na swój zakres nie mogą być wykonywane przez gminę. Do najważniejszych zadań powiatu należy:
- prowadzenie szpitali szkół średnich artystycznych oraz specjalnych
- utrzymywanie powiatowych instytucji kultury
- budowa dróg powiatowych
- zachowanie porządku publicznego i bezpieczeństwa zbiorowego
- pomoc społeczna i zwalczanie bezrobocia
- utrzymanie powiatowych obiektów kultury i urządzeń użyteczności publicznej

Organami powiatu są rada powiatu i zarząd, na którym czele stoi starosta. Radni są wybierani w wyborach publicznych, co 4 lata. Wyłaniają oni spośród siebie zarząd i jego przewodniczącego- starostę. Rada powiatu uchwala budżet powiatu, ustala wysokość opłat za usługi publiczne i udziela absolutorium zarządowi, czyli przyjmuje sprawozdania z jego pracy.

Zarząd z kolei administruje bieżącymi sprawami powiatu i realizuje budżet. Nie podważając znaczenia powiatu i województwa należy jednak podkreślić, że z punktu widzenia obywateli najistotniejsze znaczenie zachował samorząd gminy.

Władze gminy ze względu na realizowane przez nie zadania, można podzielić na organy: stanowiący i wykonawczy. Organem stanowiącym jest rada gminy –jej głównym zadaniem jest tworzenie prawa lokalnego. Rada uchwala budżet gminy, czyli plan dochodów i wydatków, podejmuje decyzje w sprawach finansowych. Organem wykonawczym w gminie jest- zależnie od jej charakteru- prezydent miasta lub burmistrz lub wójt. Rada gminy jest wybierana na czteroletnią kadencje. Członkiem rady, czyli radnym może zostać każdy dorosły mieszkaniec gminy. Liczba radnych jest uzależniona od wielkości gminy. Głównym zadaniem organu wykonawczego jest realizacja uchwał podjętych przez radę gminy. Ponadto zajmuje się on administrowaniem własnością gminy(na przykład- budynki, drogi, komunikacja miejska), wykonaniem budżetu i realizacji zadań własnych i zleconych.

Do najważniejszych obowiązków radnych należy reprezentowanie wyborców w radzie gminy i w innych instytucjach samorządowych, do których zostali wybrani lub wyznaczeni.

Każda gmina posiada własny majątek. W jego skład wchodzą nieruchomości, czyli grunty i budynki położone na terenie gminy, a także urządzenia komunalne, czyli wodociągi, kanalizacja, większość dróg, komunikacja miejska, a także parki, place targowe, obiekty sportowe, biblioteki, muzea gminne, domy kultury, poradnie i przychodnie gminne. Jakość naszego życia w dużym stopniu zależy od samorządu. To władze gminy mają obowiązek dbać o odśnieżenie ulic w zimie i dostawę energii elektrycznej i wody.

Wszystkie zadania, jakie samorządy muszą realizować, można podzielić na zadania własne i zlecone. Zadania własne są realizowane przez gminę samodzielnie, na własną odpowiedzialności za pieniądze z budżetu gminy. Władze państwowe nie mają wpływu na tę strefę działań samorządu- sprawdzają one tylko czy są zgodne z prawem.

Do zadań własnych gminy należą między innymi sprawy z zakresu:
- porządku publicznego
- ładu przestrzennego
- gospodarki terenami należącymi do gminy
- ochroną środowiska
- dróg gminnych
- dostarczanie wody i energii cieplnej
- usuwania i składowania odpadów
- budownictwo komunalnego pomocy społecznej
- ochrony pożarowej
- komunikacji miejskiej
- utrzymanie czystości

Czasem państwo zleca gminie pewne zadania, w takim wypadku musi jednak sfinansować ich wykonywanie. Najbardziej typowymi zadaniami zleconymi są: rejestracja stanu cywilnego, prowadzenie meldunków i ewidencji ludności oraz wydawania dowodów osobistych.

„1.Do obowiązków pracownika samorządowego należy dbałość o wykonywanie zadań publicznych gminy, z uwzględnieniem interesu
państwa, interesu właściwej gminy i innych jednostek(...)oraz indywidualnych interesów rodziny.

2. Do obowiązków pracownika samorządowego należy w szczególności:
- przestrzeganie prawa
- wykonywanie zadań sumiennie, sprawnie i bezstronnie
- informowanie organów, instytucji i osób fizycznych oraz udostępnianie dokumentów znajdujących się w posiadaniu urzędu, jeżeli prawo tego nie zabrania
- zachowywanie tajemnicy państwowej i służbowej w zakresie przewidzianym przez prawo
- zachowanie uprzejmości i życzliwości w kontaktach ze zwierzchnikami, podwładnymi, współpracownikami oraz w kontaktach z obywatelami
- zachowanie się z godnością w miejscu pracy i poza nim.

Ponadto urzędnicy mają obowiązek:
- informowania obywateli o terminie załatwienia sprawy, a w czasie jej załatwiania o czynionych postępach i występujących trudnościach
- informowania obywateli, do kogo mogą się odwołać lub wnieść skargę, jeśli uważają, że decyzja podjęta przez urzędników jest niesłuszna.”
Do zakresu zadań działań samorządów terytorialnych należą wszystkie sprawy o znaczeniu publicznym o charakterze wojewódzkim, powiatowym lub gminnym, chyba że zostały zastrzeżone przez ustawy dla innych podmiotów w szczególności dla organów administracji rządowej.

Ustrój województwa, powiatu i gminy jako jednostek samorządu terytorialnego określają statusy, rodzaj regionalnej konstytucji.