Awans zawodowy nauczyciela

Na początku swojej pracy chciałam zdefiniować pojęcie awansu zawodowego nauczyciela, czytając literaturę na ten temat nigdzie nie mogłam znaleźć definicji, którą mogłabym podać np. komuś kto nie wie, czym jest awans nauczyciela. Nawet Karta Nauczyciela, która jest przecież główną bazą dla nauczycieli ubiegających się o awans zawodowy nie podaje konkretnej definicji. Awansem jest, krótko mówiąc, przejście na wyższe stanowisko, podniesienie do wyższej godności. To pojęcie może dotyczyć „zmiany” stanowiska nauczyciela. Jest to pewna forma motywacji do dalszej pracy, awans zawodowy jest również motywowany finansowo, ale także stopniem awansu i związanego z nim autorytetu. Nauczyciele chcą być coraz lepsi, mieć coraz wyższe kwalifikacje i umiejętności . System awansu zawodowego nauczycieli został uznany za jedną z kluczowych zmian w reformie systemu edukacji. Od dnia 3 sierpnia 2000 roku „awans zawodowy” stał się najmodniejszym wyrażeniem wśród nauczycieli . Stał się obowiązkiem w pracy każdego nauczyciela, czymś, bez czego jego praca będzie „stać w miejscu”. Rozwój nauczyciela zależy od bardzo wielu czynników zewnętrznych - motywacyjnych, psychicznych, duchowych itp., wypływających z osobistych dyspozycji i różnorodnych składników osobowości samego człowieka oraz od licznych czynników zewnętrznych, często w dużym i znaczącym stopniu niezależnych od niego . Wszelkie obowiązki związane z awansem zapisane są w Karcie Nauczyciela oraz w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego przez nauczycieli.
Każdy nauczyciel musi spełnić wiele warunków, aby uzyskać kolejny stopień awansu zawodowego m.in.:
· Posiadać wymagane kwalifikacje;
· Odbyć stażu zakończony pozytywną oceną dorobku zawodowego;
· Uzyskać akceptację komisji kwalifikacyjnej lub zdać egzamin przed komisją egzaminacyjną .
W „Projekcie reformy systemu edukacji” zapisano, że w nowym systemie awansu zawodowego muszą znaleźć swoje odbicie kwalifikacje zdobyte przez nauczyciela przed wprowadzeniem zmian; w okresie przejściowym związanym z wprowadzeniem nowej pragmatyki służbowej, konieczne jest stworzenie szybkich ścieżek awansu dla nauczycieli z bogatym dorobkiem zawodowym” . Jak wiadomo nowy system awansu związany jest z nowym systemem wynagrodzeń nauczycielskich, który staje się dla większości istotnym motywem do dalszej pracy. Pisząc o awansie zawodowym nauczyciela należy uwzględnić nie tylko Kartę Nauczyciela z 26 stycznia 1982, ale również późniejsze zmiany oraz ostatnią zmianę, czyli Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 1 grudnia 2004 r. w sprawie uzyskania stopni awansu zawodowego przez nauczycieli. Nauczyciel cały czas powinien podnosić swoje kwalifikacje, powinien „być na bieżąco”, jego praca świadczy przecież o tym, co naprawdę umie i co chce przekazać. Awans powinien pozostać awansem w sensie podniesienia kwalifikacji, a nie w sensie pogoni za dobrami materialnymi. W swojej pracy postaram się przedstawić stopnie awansu zawodowego, ich krótką charakterystykę oraz cele realizacji.




STOPNIE AWANSU ZAWODOWEGO
NAUCZYCIEL STAŻYSTA – 9 miesięcy

NAUCZYCIEL KONTRAKTOWY – 2 lata 9 miesięcy, staż skrócony- od 9 miesięcy do 2 lat

NAUCZYCIEL MIANOWANY – 2 lata 9 miesięcy, staż skrócony- 9 miesięcy, 1 rok i 9 miesięcy


NAUCZYCIEL DYPLOMOWANY

Jak wiadomo pierwszym stopniem w karierze nauczyciela, od którego każdy nauczyciel zaczyna, jest:
Nauczyciel stażysta – jest to pierwszy etap pracy w roli nauczyciela, wkracza on na drogę świadomego planowania rozwoju zawodowego . „Stażyście ubiegającemu się o awans nauczyciela kontraktowego awans pozwala zapoznać się z dokumentacją wewnątrzszkolną, pozwala eliminować błędy, stwarza warunki współpracy, podnosi prestiż zawodowy” . Początek stażu odbywa się w pierwszym dniu pracy, o czym mówi Karta Nauczyciela. Jest to przeważnie okres przygotowawczy, w którym nauczyciel nabywa wiedzę, zdobywa również nowe doświadczenie, które „poprowadzi” go do uzyskania wyższego stopnia zawodowego. Dyrektor szkoły powinien przydzielić mu opiekuna, a najlepiej doświadczonego kolegę. Nie jest konieczne, żeby był to nauczyciel tego samego przedmiotu, ale istotne jest jego doświadczenie w pracy dydaktycznej oraz wychowawczej. Opiekun powinien udzielać pomocy w przygotowaniu i realizacji planu rozwoju zawodowego. Plan rozwoju zawodowego, krótko można scharakteryzować jako program działania nauczyciela w okresie stażu, uwzględniający specyfikę i potrzeby szkoły, zadania do realizacji, określone rozporządzeniem MEN oraz wymagania kwalifikacyjne potrzebne do uzyskania wyższego stopnia awansu. Ważne jest, aby nauczyciel uwzględnił w nim swoje dotychczasowe umiejętności, wiedzę, doświadczenie . Plan ten tworzy się z opiekunem stażu na najbliższe 9 miesięcy pracy. Musi uwzględnić w nim wymagania zapisane w Rozporządzeniu w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego przez nauczycieli, m.in. powinien:
· Poznać organizację, zadania i zasady funkcjonowania szkoły, w tym:
a) sposób prowadzenie obowiązującej w szkole dokumentacji,
b) przepisy dotyczące zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków nauki i pracy,
· Uczestniczyć jako obserwator w zajęciach prowadzonych przez opiekuna stażu, lub innych nauczycieli, w wymiarze co najmniej dwóch zajęć w miesiącu i omówić z prowadzącym obserwowane zajęcia,
· Prowadzić zajęcia z uczniami, wychowankami, w obecności opiekuna stażu lub dyrektora szkoły, w wymiarze co najmniej jednego zajęcia w miesiącu,
· Uczestniczyć w wewnątrzszkolnych formach doskonalenia zawodowego nauczycieli – z uwzględnieniem specyfiki typu i rodzaju szkoły, w której odbywa staż itd.
Plan rozwoju zawodowego powinien przedstawić do zatwierdzenia dyrektorowi szkoły, o czym mówi również Karta Nauczyciela w artykule 9c, ust.3. Ma także dokonać oceny dorobku zawodowego okresu stażu. Może też poprosić o opinię samorząd uczniowski. Ocena ta musi być sporządzona na piśmie, powinna zawierać uzasadnienie i pouczenie o możliwości odwołania się od niej. Nauczyciel stażysta, w ciągu 14 dni od otrzymania pozytywnej oceny dorobku zawodowego za okres stażu składa wniosek do dyrektora szkoły o podjęcie postępowania kwalifikacyjnego. Komisję powołuje dyrektor szkoły.
W skład komisji wchodzą:
1) dyrektor (wicedyrektor), jako jej przewodniczący;
2) przewodniczący zespołu przedmiotowego (wychowawczego), a jeżeli zespół taki nie został w tej szkole powołany – nauczyciel mianowany lub dyplomowany zatrudniony w szkole, a w przypadku przedszkola, szkoły lub placówki, o których mowa w art. 1ust. 2 pkt 2, w których nie są zatrudnieni nauczyciele mianowani lub dyplomowani – nauczyciel kontraktowy;
3) opiekun stażu .
Po przeprowadzonej rozmowie kwalifikacyjnej, gdy uzyska akceptację komisji oraz zaświadczenie otrzymuje od dyrektora szkoły akt nadania stopnia nauczyciela kontraktowego .
Kolejnym stopniem awansu zawodowego nauczyciela jest:
Nauczyciel kontraktowy – ma już on za sobą pierwsze doświadczenia w roli nauczyciela. Nauczycielowi kontraktowemu ubiegającemu się o awans na nauczyciela mianowanego awans daje poczucie stabilizacji, stwarza perspektywy satysfakcji finansowej, potwierdza własne kompetencje na zewnątrz . Nauczyciel kontraktowy może rozpocząć staż na stopień nauczyciela mianowanego po przepracowaniu w szkole co najmniej dwóch lat . Rozpoczyna go 1 września na własny wniosek skierowany do dyrektora szkoły. Ów nauczyciel powinien ubiegając się o awans:
· Uczestniczyć w pracach organów szkoły związanych z realizacją zadań edukacyjnych, wychowawczych, opiekuńczych lub innych wynikających ze statutu oraz potrzeb szkoły;
· Samodzielnie lub przez udział w różnych formach doskonalenia zawodowego pogłębiać swoją wiedzę i umiejętności zawodowe;
· Poznawać przepisy dotyczące systemu oświaty, a w przypadku nauczycieli, o których mowa w art. 1 ust. 1 pkt 2 i 3 Karty Nauczyciela - przepisy dotyczące pomocy społecznej lub postępowania w sprawach nieletnich, w zakresie funkcjonowania szkoły .
Wymagania, których spełnienie jest niezbędne do uzyskania stopnia nauczyciela kontraktowego obejmują:
· Umiejętność prowadzenia zajęć w sposób zapewniający właściwą realizację statutowych zadań szkoły, w której nauczyciel odbywał staż,
· Znajomość środowiska uczniów, ich problemów oraz umiejętność współpracy ze środowiskiem uczniów,
· Umiejętność omawiania własnych lub obserwowanych zajęć,
· Znajomość organizacji i zasad funkcjonowania szkoły, w której nauczyciel odbywał staż .
Procedura awansu na nauczyciela mianowanego jest bardzo podobna do awansu na nauczyciela kontraktowego. Tu dyrektor również przydziela opiekuna stażu, którego zadaniem jest udzielanie pomocy w przygotowaniu i realizacji planu rozwoju zawodowego oraz opracowanie projektu oceny dorobku zawodowego za okres stażu. Kiedy staż się zakończy, nauczyciel składa dyrektorowi szkoły sprawozdanie z realizacji swojego planu rozwoju zawodowego w terminie 30 dni od dnia zakończenia stażu. Dyrektor ustala ocenę dorobku zawodowego. Po otrzymaniu pozytywnej oceny składa wniosek o postępowanie egzaminacyjne. Nauczyciel stażysta i nauczyciel kontraktowy składają wniosek o podjęcie odpowiednio postępowania kwalifikacyjnego lub egzaminacyjnego w roku uzyskania pozytywnej oceny dorobku zawodowego za okres stażu . Komisję egzaminacyjną dla nauczycieli ubiegających się o awans na stopień nauczyciela mianowanego powołuje organ prowadzący szkołę.
W skład komisji wchodzą:
1) przedstawiciel organu prowadzącego szkołę, jako jej przewodniczący;
2) przedstawiciel organu sprawującego nadzór pedagogiczny;
3) dyrektor szkoły;
4) dwaj eksperci z listy ekspertów ustalonej przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania .
Egzamin jest przeprowadzany podczas trwania posiedzenia komisji. Nauczyciel dokonuje tu prezentacji własnego dorobku zawodowego i udziela odpowiedzi na pytania członków komisji. Po zdaniu egzaminu organ prowadzący nadaje stopień nauczyciela mianowanego.
Ostatnim stopniem awansu zawodowego jest ubieganie się o stopień nauczyciela dyplomowanego. Nauczycielowi mianowanemu ubiegającemu się o awans nauczyciela dyplomowanego awans służy samorealizacji zawodowej, przyczynia się do poszerzenia kompetencji zawodowych, pobudza nie ujawnione dotąd możliwości twórcze w dziedzinie dydaktyki, metodyki, czy pedagogiki . Ten etap można nazwać „swoistą zbieraniną”, gdyż nauczyciel starający się o stopień nauczyciela dyplomowanego, musi oddać „teczkę” z dokumentami, potwierdzającą jego dotychczasowe dokonania. Do „humoru szkolnego można zaliczyć sytuację, kiedy nauczyciel prosi o zaświadczenie ze skupu makulatury jako dowód współpracy ze środowiskiem lokalnym czy zakładanie wideoteki dokumentującej nowoczesne metody działania . Nauczyciel mianowany może rozpocząć staż na stopień nauczyciela dyplomowanego po przepracowaniu w szkole co najmniej roku od dnia nadania poprzedniego stopnia awansu zawodowego . Staż trwa 2 lata i 9 miesięcy, skrócony: 1 rok i 9 miesięcy. Nauczyciel mianowany ubiegając się o awans na stopień nauczyciela dyplomowanego powinien :
· Podejmować działania mające na celu doskonalenie warsztatu i metod pracy, w tym doskonalenie umiejętności stosowania technologii informacyjnej i komunikacyjnej;
· Realizować zadania służące podniesieniu jakości pracy szkoły;
· Pogłębiać wiedzę i umiejętności służące własnemu rozwojowi oraz podniesieniu jakości pracy szkoły, samodzielnie lub przez udział w różnych formach kształcenia ustawicznego - z uwzględnieniem specyfiki typu i rodzaju szkoły, w której odbywa staż.
Do najważniejszych zadań podczas odbywania stażu będą należeć według Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie uzyskania stopni awansu zawodowego przez nauczycieli :
· Doskonalenie warsztatu i metod pracy;
· Uczestniczenie w realizowaniu zadań wykraczających poza wykonywane obowiązki służbowe;
· Uczestniczenie w różnych formach doskonalenia, służących własnemu rozwojowi oraz podniesieniu pracy szkoły .
Zadaniem nauczyciela ubiegającego się o stopień nauczyciela dyplomowanego jest napisanie planu rozwoju zawodowego na okres stażu z uwzględnieniem m.in. specyfiki i potrzeb szkoły, zadań, które ma realizować, jego własnej wiedzy, umiejętności i doświadczenia. Aby uzyskać awans zawodowy nauczyciel powinien zrealizować co najmniej 3 z następujących zadań:
a) opracowanie i wdrożenie programu działań edukacyjnych, wychowawczych, opiekuńczych lub innych związanych odpowiednio z oświatą, pomocą społeczną lub postępowaniem w sprawach nieletnich;
b) wykonywanie zadań doradcy metodycznego, egzaminatora okręgowej komisji egzaminacyjnej, eksperta komisji kwalifikacyjnej lub egzaminacyjnej dla nauczycieli ubiegających się o awans zawodowy, rzeczoznawcy do spraw programów nauczania, programów wychowania przedszkolnego, podręczników lub środków dydaktycznych, a w przypadku nauczycieli szkół artystycznych – także konsultanta współpracującego z Centrum Edukacji Artystycznej;
c) poszerzenie zakresu działań szkoły, w szczególności dotyczących zadań dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych;
d) uzyskanie umiejętności posługiwania się językiem obcym na poziomie zaawansowanym, a w przypadku nauczycieli języków obcych - uzyskanie umiejętności posługiwania się drugim językiem obcym na poziomie zaawansowanym;
e) wykonywanie zadań na rzecz oświaty, pomocy społecznej lub postępowania w sprawach nieletnich we współpracy z innymi osobami, instytucjami samorządowymi lub innymi podmiotami;
f) uzyskanie innych znaczących osiągnięć w pracy zawodowej .
Podobnie jak w innych przypadkach Dyrektor szkoły dokonuje oceny dorobku zawodowego okresy stażu. Ocenę formułuje po zasięgnięciu opinii rady rodziców lub rady szkoły . Może też poprosić o nią samorząd uczniowski. Musi być ona sporządzona na piśmie, powinna zawierać uzasadnienie i pouczenie o możliwości odwołania się od niej. W ciągu 3 lat od uzyskania oceny dorobku zawodowego w okresie stażu nauczyciel powinien złożyć wniosek o podjęcie postępowania kwalifikacyjnego. W przypadku niedotrzymania terminu złożenia wniosku nauczyciel obowiązany jest do ponownego odbycia stażu w pełnym wymiarze. Jeżeli ostateczna ocena dorobku zawodowego jest negatywna, ponowna ocena może być dokonana po odbyciu, na wniosek nauczyciela dodatkowego stażu w wymiarze 9 miesięcy. Komisję kwalifikacyjną dla nauczyciela ubiegającego się o awans na stopień nauczyciela dyplomowanego powołuje organ sprawujący nadzór pedagogiczny.
W skład Komisji wchodzą:
1) przedstawiciel organu sprawującego nadzór pedagogiczny- jako przewodniczący komisji,
2) dyrektor lub wicedyrektor szkoły,
3) trzej eksperci z listy MEN,
4) wskazany przez nauczyciela przedstawiciel związku zawodowego- powołany jedynie na wniosek nauczyciela ubiegającego się o awans
Komisja kwalifikacyjna analizuje dorobek zawodowy nauczyciela mianowanego ubiegającego się o awans na stopień nauczyciela dyplomowanego na podstawie przedłożonej przez nauczyciela dokumentacji oraz przeprowadzonej rozmowy, podczas której nauczyciel odpowiada na pytania członków komisji, dotyczące wpływu działań i zadań zrealizowanych przez nauczyciela w okresie stażu na podniesienie jakości pracy szkoły, w której nauczyciel odbywał staż. Komisja podejmuje rozstrzygnięcia w obecności co najmniej 2/3 swego składu. Każdy z członków ocenia spełnienie przez nauczyciela wymagań skali punktowej od 0 do 20. Nauczyciel uzyskał odpowiednio akceptację komisji kwalifikacyjnej lub zdał egzamin przed komisją egzaminacyjną jeżeli obliczona średnia arytmetyczna punktów wynosi co najmniej 7. Po uzyskaniu akceptacji komisji organ sprawujący nadzór pedagogiczny nadaje stopień nauczyciela dyplomowanego .
Podsumowując: awans zawodowy nauczyciela na pewno jest potrzebny, szczególnie w dobie zmian, wstąpienia Polski do Unii Europejskiej i wielu innych czynników. Jest on również szansą w obszarze rozwoju dziecka. Dziecko staje się autentycznym podmiotem procesu nauczania, można także zaobserwować wzrost atrakcyjności zajęć edukacyjnych. W obszarze rozwoju szkoły możemy zaobserwować wzrost jakości pracy szkoły, wprowadzenie nowoczesnych metod pracy. Także jak widać awans zawodowy nauczyciela nie jest tylko „pogonią” za większym pieniądzem, ale jest przede wszystkim podniesieniem kwalifikacji i silna motywacją do dalszej, wspaniałej pracy w roli nauczyciela.