System finansowy podmiotu gospodarczego

Wprowadzenie

System finansowy podmiotu gospodarczego to określony przepisami prawnymi zespół norm, zasad i form organizacyjnych, które określają proces gromadzenia i wykorzystywania na określone cele środków pieniężnych. System finansowy obejmuje także sposób rozliczeń: z odbiorcami i dostawcami, bankiem, budżetem państwa, a także podział wyniku finansowego.

1. Majątek i kapitał podmiotu gospodarczego

Warunkiem wykonywania działalności gospodarczej jest dysponowanie przez podmiot gospodarczy środkami rzeczowymi i finansowymi. Środki rzeczowe to budynki, biuro, wyposażenie biura itp. Środki finansowe to środki pieniężne i papiery wartościowe. Część tych środków jest własnością lub współwłasnością podmiotu gospodarczego i tą część nazywamy majątkiem podmiotu gospodarczego, inna część środków może być własnością innych podmiotów gospodarczych, która na podstawie umów prawnych jest odpłatnie udostępniona podmiotom gospodarczym.
Ze względu na okres użytkowania dzielimy majątek na trwały i obrotowy.

Majątek podmiotu gospodarczego może być finansowany w różny sposób. Źródła finansowania środków trwałych i obrotowych najogólniej można podzielić na dwie grupy:
1) kapitały własne, stanowiące równowartość wkładu kapitałowego właściciela (właścicieli) w przypadku podmiotów gospodarczych prywatnych lub wyposażenia majątkowego otrzymanego z budżetu państwa (w przypadku podmiotów gospodarczych państwowych) powiększonego o część zysku, która przeznaczona jest na rozwój podmiotu gospodarczego
2) kapitały obce, w skład których wchodzą kredyty bankowe, pożyczki i zobowiązania wobec dostawców oraz innych instytucji.

1.1. Istota i podział majątku trwałego

Majątek trwały obejmuje te składniki majątku które cechuje długotrwały okres użytkowania i wysoka wartość początkowa.
Do majątku trwałego zaliczamy:
- rzeczowy majątek trwały,
- wartości niematerialne i prawne,
- finansowy majątek trwały,
- długoterminowe należności.

Rzeczowy majątek trwały obejmuje środki trwałe i inwestycje.
Środki trwałe to środki pracy których okres użytkowania jest dłuższy o jeden rok, a wartość początkowa większa niż jeden tysiąc zł. Środki nie zużywają się w jednym cyklu produkcyjnym tzn. mogą być długo używane nie zmieniając swojej postaci i przekazują część swojej wartości produktom pracy.
W praktyce przyjęto, że środki trwałe muszą spełniać następujące warunki:
- stanowią własność lub współwłasność danej jednostki gospodarczej lub udostępnione innym podmiotom gospodarczym w innym trybie np. leasing,
- są kompletnie zdatne do użytku w momencie przyjęcia ich do użytkowania
- przewidywalny okres ich użytkowania jest dłuższy niż 1 rok,
- są przeznaczone na własne potrzeby lub na potrzeby wynajmu czy innej formy odpłatnego udostępnienia.

Do środków trwałych zalicza się także inwentarz żywy, przeznaczony na własne potrzeby jednostki na okres dłuższy niż 1 rok. Jeżeli określona jednostka używa na podstawie najmu lub umowy dzierżawy środka trwałego i dokonuje odpisów amortyzacyjnych, środki te też zaliczane są do środków trwałych tej jednostki gospodarczej.

Ze względu na związek środków trwałych z charakterem działalności jednostki gospodarczej środki trwałe dzieli się na:
- środki trwałe produkcyjne: uczestniczące bezpośrednio lub pośrednio w procesie produkcji bądź obsługujące procesy pomocnicze (np. magazynowanie transport),
- środki trwałe nieprodukcyjne: do których należą domy mieszkalne, obiekty socjalno-kulturalne i ich wyposażenie.

Biorąc pod uwagę stopień wykorzystania rozróżnia się środki trwałe:
- środki trwałe czynne np. uczestniczą stale w działalności gospodarczej przedsiębiorstwa,
- środki trwałe nieczynne okresowo np. wycofane z eksploatacji w celu remontu lub ze względu na sezonowość produkcji,
- środki trwałe uznane za trwale nieczynne: np. stanowiące rezerwę lub nieczynne z powodu braku popytu na artykuły produkowane przez ten środek trwały.

Zbiorcze grupy środków trwałych:
- Środki trwałe zapewniające odpowiednie warunki dla procesów produkcyjnych i ochraniające te procesy oraz umożliwiające działalność nieprodukcyjną, obejmujące grunty, budynki i budowle,
- Środki trwałe oddziaływujące bezpośrednio na proces gospodarczy, do których zalicza się maszyny, urządzenia, wyposażenie techniczne oraz narzędzia,
- Środki trwałe umożliwiające przemieszczenie rzeczowych składników majątku oraz osób, którymi są środki i urządzenia transportowe.

Zasadnicze grupy środków trwałych:
0 - grunty i melioracje szczegółowe,
1 - budynki ( hale produkcyjne, dworce, magazyny, budynki mieszkalne),
2 - budowle ( bunkry , silosy, rurociągi, linie energetyczne, boiska sportowe, kominy przemysłowe),
3 - kotły i maszyny energetyczne ( kotły grzejne, parowe, turbiny silniki spalinowe),
4 - maszyny urządzenia i aparaty ogólnego zastosowania ( tokarki, frezarki, piły, młoty, zespoły komputerowe),
5 - maszyny i urządzenia i aparaty specjalne branżowe,
6 - urządzenia techniczne ( zbiorniki naziemne, stacje transformatorowe, łącznice telefoniczne, dźwigi),
7 - środki transportowe,
8 - narzędzia, przyrządy, ruchomości i wyposażenie ( aparaty pomiarowe, sprzęt laboratoryjny, aparaty medyczne, wyposażenie kin i teatrów).

Struktura środków trwałych określa najczęściej udział poszczególnych grup rodzajowych tych środków w ogólnej wartości środków trwałych. Zróżnicowanie w strukturze środków trwałych wynika z rodzaju wytwarzanych produktów, stosowanej technologii oraz stopnia mechanizacji i automatyzacji procesu produkcyjnego1.

Inwestycje są produktami zaliczanymi do rzeczowego majątku trwałego. Nabywane lub wytwarzane po to aby:
- zwiększyć stan posiadanych środków trwałych,
- wymienić te środki które są już zużyte,
- zmodernizować czyli unowocześnić posiadane środki trwałe.

Rzeczowe składniki majątku trwałego nie zużywają się całkowicie w czasie jednego cyklu gospodarczego. Zużywają się one tylko w niewielkim stopniu w trakcie poszczególnych operacji gospodarczych.

Wartości niematerialne i prawne są elementem majątku trwałego nie mającej rzeczowej postaci, do których zalicza się:
- koszty prac rozwojowych, obejmujące nakłady na badania lub pozyskiwanie wiedzy, których wynik wykorzystywany jest do produkcji ulepszonych produktów
- wartość firmy,
- pozostałe wartości niematerialne i prawne zawierające prawo do użytkowania wieczystego gruntów, prawa autorskie, patenty,
- programy komputerowe o przewidywalnym okresie użytkowania ponad 1 rok,
- udzielone pożyczki na poczet nabycia wartości niematerialnych i prawnych,
- koszty organizacyjne poniesione przy założeniu lub późniejszym rozszerzeniu spółki akcyjnej.

Finansowy majątek trwały to zaangażowanie środków pieniężnych (dłuższe niż jeden rok) w:
- nabycie udziału w obcych podmiotach gospodarczych,
- nabycie długoterminowych papierów wartościowych.

Należności długoterminowe obejmują tą część należności podmiotu gospodarczego, których termin płatności jest dłuższy niż jeden rok np. leasing.

1.2. Zużycie majątku trwałego

Niektóre elementy majątku trwałego zużywają się. To zużycie następuje stopniowo i dotyczy ono przede wszystkim środków trwałych, które stanowią podstawową część rzeczowego majątku trwałego i wartości niematerialnych i prawnych. Rozróżnia się zużycie fizyczne i ekonomiczne środków trwałych.

Zużycie fizyczne oznacza proces materialnego zużywania się środków trwałych w wyniku ich eksploatacji np. zużywanie się samochodu w miarę wzrostu liczby przejechanych kilometrów. Zużycie ekonomiczne oznacza proces starzenia się środka trwałego niezależny od jego eksploatacji a wynikający z postępu technicznego.

Wartość środków trwałych może być rozpatrywana jako: wartość początkowa, wartość bieżąca i wartość odtworzeniowa2.

Wartość początkowa - to wartość jaka posiada środek trwały z chwilą oddania go do użytku. W przypadku środków trwałych nabywanych , obejmuje ona cenę zakupu powiększona o koszty transportu, montażu, a także wszystkie inne wydatki związane z nabyciem środka trwałego. W przypadku środka trwałego wytworzonego we własnym zakresie przez podmiot gospodarczy wartością początkowa jest koszt wytworzenia.

Wartość bieżąca - to rzeczywista wartość środka trwałego w danym momencie. Jest to wartość początkowa pomniejszona o zużycie środka trwałego, czyli umorzenie.

Wartość odtworzeniowa (rynkowa) - to wartość jaka posiada aktualnie na rynku identyczny lub o zbliżonych parametrach środek trwały.

Stopniowe zużywanie się środków trwałych powoduje że zmniejsza się systematycznie ich wartość początkowa. To systematyczne zmniejszanie się wartości początkowej środka trwałego nazywa się umarzaniem.
Proces stopniowego pomniejszania wartości środków trwałych ma swoje odbicie w kosztach podmiotu gospodarczego. Koszt zużycia środków trwałych nosi nazwę amortyzacji.

Zgodnie z ustawą o rachunkowości podmiot gospodarczy musi opracować plan amortyzacji na którego podstawie ujmuje się w księgach odpisy amortyzacyjne (umorzeniowe). Plan amortyzacji powinien określać stawki i kwoty rocznych odpisów amortyzacyjnych dla poszczególnych środków trwałych.

W myśl ustawy o rachunkowości wielkość odpisów może nastąpić wg dwóch metod:
- Metoda liniowa: opiera się na założeniu jednakowego zużywania środków trwałych w czasie. Polega ona na naliczaniu amortyzacji proporcjonalnie do upływu okresu użytkowania, a więc na obciążaniu kosztów odpisami amortyzacyjnymi jednakowej wysokości w poszczególnych okresach rozrachunkowych przez cały okres eksploatacji środków trwałych, aż do zrównania odpisów z wartością początkową
- Metoda degresywna: odnosi się tylko do maszyn i urządzeń produkcyjnych a więc środków trwałych zaliczanych do grup od 3 do 8 ( z wyjątkiem samochodów osobowych). Metoda ta oznacza zastosowanie wysokich odpisów amortyzacyjnych w początkowych latach użytkowania i stopniowym ich zmniejszaniu w miarę zużywania się tych środków trwałych. W pierwszym roku użytkowania oblicza się amortyzację od początkowej wartości środka trwałego (brutto), a w latach następnych od wartości netto. W roku następnym po roku zrównania rocznej kwoty amortyzacji liniowej i degresywnej, należy obliczać amortyzacje według metody liniowej czyli od kwoty brutto.. w metodzie degresywnej stosuje się współczynniki podwyższające stawki amortyzacyjne, ale nie mogą być one wyższe od 2, jedynie w gminach zagrożonych w szczególny sposób bezrobociem współczynnik ten można podwyższyć do 3. Wybór naliczania amortyzacji zależy od podmiotu gospodarczego.

1.3. Inwestycje

Za inwestycje uznaje się wykorzystanie środków finansowych na nabycie rzeczowych składników majątkowych, niematerialnych wartości majątku trwałego oraz finansowych składników majątkowych.

Inwestycje rzeczowe obejmują nabycie budynków, budowli, maszyn i urządzeń, Inwestycje niematerialne, obejmują zakup patentów, licencji.

Inwestycje finansowe, oznaczają lokatę środków pieniężnych w udziałach w innych firmach lub w długoterminowych papierach wartościowych.

Inwestycje rzeczowe i niematerialne mają na celu restytucję, czyli odtworzenie zużytego majątku w celu utrzymania dotychczasowego potencjału gospodarczego firmy, lub poszerzenie tego potencjału. Inwestycje finansowe mają na celu zwiększenie kapitału i osiągnięcie maksymalnego zysku z lokat w określonej perspektywie czasowej.

1.3.1. Etapy działalności inwestycyjnej

Proces inwestycyjny składa się z trzech etapów: przygotowania, wykonania i odbioru inwestycji.

Przygotowanie inwestycji polega na programowaniu i projektowaniu inwestycji. Programowanie obejmuje studia i prace badawcze zmierzające do ustalenia kierunków inwestowania, tak aby osiągnąć z góry określony cel. W odniesieniu do konkretnej inwestycji programowanie obejmuje ocenę warunków wykonania danej inwestycji oraz wybór rozwiązania najbardziej korzystnego.

Projektowanie obejmuje rozwiązanie techniczne, ekonomiczne i organizacyjne inwestycji, co zawarte jest w dokumentacji inwestycyjnej
Wykonanie inwestycji obejmuje wszystkie roboty oraz czynności, które prowadzą do powstania i wyposażenia obiektu inwestycyjnego. Rozpoczynają się one z chwilą wejścia wykonawców na plac budowy i podjęcia robót związanych z jego zagospodarowaniem.

Odbioru inwestycji polega na sprawdzeniu zgodności wykonanych robót z dokumentacją inwestycyjną oraz na przekazaniu obiektu do użytkowania. Przekazanie to poprzedzone jest zazwyczaj rozruchem próbnym maszyn i urządzeń. Obiekty inwestycyjne o nowej, trudnej technologii przekazywane są do eksploatacji stopniowo, w miarę zakończenia instalacji określonych urzędzie.

1.4. Gospodarka remontowa

Gospodarka remontowa - obejmuje czynności konserwacyjne, przeglądy oraz naprawy środków trwałych.

W gospodarce remontowej wyróżnia się: konserwacje, przeglądy, remonty (bieżące, średnie, główne)

Czynności konserwacyjne - polegają na czyszczeniu, smarowaniu i oliwieniu poszczególnych części maszyn, na regulacji mechanizmów, dokręcaniu nakrętek itp.

Przeglądy - odbywają się w określonych z góry terminach i mają na celu kontrole stanu technicznego maszyny lub urządzenia

Naprawy(remonty)- obejmują prace zmierzające do doprowadzenia maszyn i urządzeń do stanu sprawności technicznej przez wymianę lub regeneracje obiektów dzielimy je na:
- bieżące – są to okresowe prace prowadzone w celu zachowania sprawności środków trwałych,
- średnie – polegają na wymianie ważniejszych zużytych części obiektu,
- główne – mają za zadanie doprowadzenie obiektu lub jego części, które uległy zużyciu, do stanu pełnej użyteczności. Remontowany obiekt jest wyłączony z eksploatacji.

Gospodarka remontowa jest istotna dla utrzymania maszyn i urządzeń oraz innych środków trwałych w należytym stanie technicznym i stałej gotowości do pracy.
Szczególne znaczenie gospodarki remontowej widać w eliminowaniu zmian w sprawności maszyn i urządzeń i zapobieganiu tym zmianom, gdyż nawet częściowe zaniechanie działań remontowych wzmogłoby występowanie coraz częstszych zakłóceń w pracy maszyn i urządzeń.

1.5. Majątek obrotowy i jego charakterystyka

Podstawowymi składnikami majątku obrotowego są: zapasy, należności i roszczenia, papiery wartościowe przeznaczone do obrotu, środki pieniężne.

Zapasy obejmują zasoby materiałów, produkcji nie zakończonej, produktów gotowych i towarów. Na zapasy materiałów składają się wszystkie rodzaje materiałów, a więc surowce, materiały podstawowe, pomocnicze, paliwo, opakowania, części zapasowe maszyn i urządzeń.

Produkcja nie zakończona zawiera produkty w toku oraz półprodukty. Produktami w toku nazywa się produkty pracy znajdujące się w jednej z faz przerobu. Półproduktami są nie w pełni gotowe produkty, który przeszły już określoną fazę produkcji, ale ich proces technologiczny nie został całkowicie zakończony.

Produkty gotowe są produktami przeznaczonymi do sprzedaży proces technologiczny w stosunku do nich został całkowicie zakończony.
Towary są to rzeczowe składniki majątku nabyte w celu sprzedaży i występują głównie w przedsiębiorstwach handlowych.

Należności i roszczenia obejmują:
- należności z tytułu dostaw i świadczonych usług (np. płacenie gotówka w sklepie),
- należności z tytułu podatków, dotacji i ubezpieczeń społecznych,
- należności dochodzone na drodze sądowej (roszczenia).

Należności to sumy pieniężne które należą się podmiotom gospodarczym od innych osób fizycznych i prawnych.

Roszczenia to należności które całkowicie lub częściowo nie zostały zaakceptowane przez dłużnika.

Papiery wartościowe przeznaczone do obrotu obejmują akcje, obligacje, bony skarbowe i inne papiery wartościowe , zakupione w celu dalszej odsprzedaży, a także czeki i weksle płatne w okresie dłuższym niż 3 miesiące od daty ich wystawienia.

Środki pieniężne to gotówka w kasie, pieniądze ulokowanie na rachunkach bankowych oraz i czeki i weksle płatne w okresie krótszym niż 3 miesiące.

1.6. Kapitał i jego pozyskiwanie

Kapitał jest jednym z czterech czynników wytwórczych, obok ziemi, pracy i przedsiębiorczości. Stanowi on źródło finansowania majątku podmiotu gospodarczego w postaci kapitału własnego i obcego.
Kapitał własny to środki postawione do dyspozycji przedsiębiorstwa przez jego właścicieli, na prowadzenie jednostki gospodarczej i tworzy się go z wkładów właściciela, podmiotu gospodarczego, wspólników, wpłat udziałowców lub akcjonariuszy za nabyte udziały i akcje. Kapitałem własnym jest więc fundusz założycielski i fundusz przedsiębiorstwa w przedsiębiorstwie państwowym, fundusze udziałowy i zasobowy w spółdzielniach, udziały wspólników oraz kapitały: zakładowy, akcyjny, zapasowy i rezerwowy w spółkach.

Do podstawowych form kapitału w przedsiębiorstwie państwowym należy fundusz założycielski i fundusz przedsiębiorstwa.

Fundusz założycielski jest to fundusz odzwierciedlający wartość wydzielonej przez państwo przedsiębiorstwu państwowemu części mienia ogólnonarodowego.

Fundusz przedsiębiorstwa odzwierciedla cześć wartości majątku przedsiębiorstwa państwowego która powstała z zysku wygospodarowanego przez samo przedsiębiorstwo.
W spółdzielniach kapitał jako podstawowe źródło pochodzenia majątku występuje w formie funduszu udziałowego i zasobowego.

Fundusz udziałowy jest to fundusz utworzony z ratalnych lub jednorazowych wpłat(udziałów) zadeklarowanych przez członków spółdzielni.

Fundusz zasobowy jest to fundusz który powstaje z wpłat wpisowych pobieranych w wysokości ustalonej statutem spółdzielni od przystępującej do niej członków.

Jeżeli podmiotem prowadzącym działalność gospodarczą jest osoba fizyczna, kapitał zasadniczy powstaje z wkładu właściciela. W spółkach kapitał podstawowy tworzy się z wkładów wspólników i ma on różne nazwy w zależności od rodzaju spółki.

W spółce cywilnej każdy ze wspólników zobowiązany jest do wniesienia wkładów oznaczonych w umowie, w formie pieniędzy, rzeczy ruchomych, nieruchomości, praw majątkowych, np. najem, patenty, licencje, których finansowym wyrazem jest kapitał spółki.

Wśród spółek zawieranych na podstawie przepisów kodeksu handlowego wyróżnić można dwie formy spółek: spółki osobowe i spółki kapitałowe. Do spółek osobowych zalicza się spółkę jawną i spółkę komandytową natomiast do spółek kapitałowych natomiast zalicza się spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością i spółkę akcyjną.

W spółkach osobowych wspólnicy wnoszą do spółki wkłady różnej postaci, podobnie jak w spółce cywilnej, np. w formie pieniężnej, maszyn i urządzeń, nieruchomości, praw majątkowych, a nawet w formie własnej pracy wspólnika. Finansowe odzwierciedlenie wkładów wspólników oraz majątku uzyskanego w trakcie działalności gospodarczej spółki stanowi kapitał spółki. Przepisy nie określają ani formy tego kapitału ani jego wysokości.

W spółkach kapitałowych wysokość kapitału, udziału i akcji określają odpowiednie przepisy.

W spółce z ograniczona odpowiedzialnością kapitał podstawowy zwany kapitałem zakładowym, powstaje z udziałów wspólników wnoszonych przez nich do spółki. Wysokość kapitału zakładowego jest określona w umowie spółki, która jest jednym z warunków wpisu spółki do rejestru handlowego prowadzonego przez sad gospodarczy. Kapitał zakładowy dzieli się na udziały o równej i nierównej wysokości. Wspólnik może pokryć swój udział kapitałem niepieniężnym, zwanym aportem np. maszyny, hala produkcyjna, licencje. W trakcie działalności spółki może być tworzony z zysku kapitał zapasowy i kapitał rezerwowy. Kapitał zapasowy przeznaczony jest na pokrycie ewentualnych przyszłych strat, a kapitał rezerwowy ma specjalne przeznaczenie np. na sezonową przecenę towarów, na inwestycje.

W spółce akcyjnej kapitał zakładowy, zwany jest kapitałem akcyjnym i dzieli się na akcje o równej wartości nominalnej. Kapitał akcyjny tworzony jest przez wydanie akcji w zamian za wpłatę pieniężna lub wkłady niepieniężne, czyli aport.

Oprócz kapitału akcyjnego spółka w trakcie swej działalności gospodarczej musi utworzyć co wynika z przepisów kodeksu handlowego kapitał zapasowy, który będzie przeznaczony na pokrycie strat bilansowych.
Kapitał zapasowy tworzony jest z czystego zysku rocznego w minimalnej wysokości 8% tego zysku, dopóki kapitał zapasowy nie osiągnie jednej trzeciej kapitału akcyjnego.

Statut spółki akcyjnej może przewidywać tworzenie pod nazwą kapitałów rezerwowych jeszcze innych kapitałów na pokrycie szczególnych strat i wydatków.

Kapitał obcy to środki udostępnione przedsiębiorstwu na określony czas w formie pożyczek i kredytów, za których wykorzystanie przedsiębiorstwo zobowiązane jest wypłacić ich właścicielom wynagrodzenie w formie odsetek.

Kapitał obcy występuje w jednostkach gospodarczych ponieważ często posiadane kapitały własne nie są wystarczające do prowadzenia działalności gospodarczej.

Do kapitału obcego zalicza się kredyty bankowe i pozabankowe, pożyczki oraz zobowiązania.

Pożyczki i kredyty jako uzupełnienie kapitałów własnych, wykorzystywane są na tworzenie trwałych składników majątkowych, wraz z kapitałami własnymi niejako inicjują proces powstawania przedsiębiorstwa jako jednostki organizacyjnej: w toku podjętej działalności inwestycyjnej przedsiębiorstwo w pierwszej kolejności zostaje wyposażone w środki pracy ( budynki, budowle, maszyny, urządzenia techniczne itd.), a więc w środki trwałe, stanowiące z reguły podstawowy trzon majątku trwałego przedsiębiorstwa. Obsługują one procesy wytwórcze przez długie lata, niekiedy przez cały okres funkcjonowania przedsiębiorstwa, stopniowo przenosząc swoja wartość na produkowane wyroby.

Zobowiązania stanowią występujące zadłużenia jednostki gospodarczej wobec dostawców, własnych pracowników, skarbu państwa , instytucji ubezpieczeniowych i innych. Zobowiązania te wynikają z ustalonych form oraz terminów rozliczeń i są efektem normalnego funkcjonowania jednostki gospodarczej, nie zaś ewentualnych nieprawidłowości w jej działaniu. Zwykle firmy nie płacą zaraz przy odbiorze towaru lecz zapłata następuje po kilku dniach, a przez ten czas przedsiębiorstwo dysponuje sumą należna dostawcy.

Pozyskiwanie kapitału może przebiegać w różny sposób i dotyczyć różnych źródeł. Przy tworzeniu firmy źródłem pozyskiwania kapitału własnego właściciela i współwłaścicieli mogą być ich oszczędności, spadek, darowizna i inne źródła, a kapitału obcego kredyty i pożyczki.

1.6.1. Leasing jako forma powiększenia kapitału

Rozwój każdej firmy uzależniony jest przede wszystkim od posiadanego kapitału, który umożliwi zakup niezbędnych maszyn, środków transportu, wyposażenia czy nawet nieruchomości. Jednak na zakup tego wszystkiego potrzeba znacznych zasobów finansowych na które niestety nie każdy może sobie pozwolić. Dlatego też w ostatnich latach możemy zaobserwować znaczny rozwój leasingu, który jest jednym z lepszych sposobów rozkręcenia interesu bez zbędnego uszczuplenia i tak nie największych własnych środków finansowych .

Najkrócej można zdefiniować leasing jako umowę, na mocy której jedna ze stron umowy (leasingodawca) przekazuje drugiej stronie (leasingobiorcy) prawo do użytkowania określonego dobra , którego jest właścicielem, w zamian za określone korzyści finansowe. Czas użytkowania przedmiotu leasingu jest dokładnie określony w umowie. Ta definicja pokazuje, że leasing jest sposobem na używanie rzeczy i czerpanie z tego tytułu korzyści nie będąc jej właścicielem.

Taki stan rzeczy jest bardzo korzystny dla leasingobiorcy, ponieważ powoduje on zwiększenie płynności jego środków obrotowych oraz zaoszczędza środki finansowe, które można zużyć na ewentualne inwestycje, zakup nowego sprzętu czy tez inne działania, na które nie pozwalałyby możliwości finansowe leasingobiorcy. Sytuacja taka jest szczególnie atrakcyjna w warunkach silnej konkurencji i gwałtownego postępu technicznego. Przedsiębiorstwa zmuszone są do poszukiwania nowych sposobów pozyskiwania środków na inwestycje na które często nie posiadają własnego kapitału. W tym momencie ich oczekiwania spełnia właśnie leasing. Warunki umowy leasingu są zwykle stałe, pozwala to więc przedsiębiorcom na planowanie własnych budżetów i planów na przyszłość, a ponadto chroni w pewien sposób przed inflacja lub niekorzystnymi zmianami w polityce rządu.

Istnieje szereg odmian leasingu. Z punktu widzenia relacji między leasingobiorcą i leasingodawcą oraz wynikających z tej relacji obowiązków stron i konsekwencji finansowych szczególnie istotny jest podział na leasing operacyjny oraz leasing finansowy (kapitałowy).

Umowa leasingu operacyjnego polega na przekazaniu leasingobiorcy danego dobra inwestycyjnego na czas, który jest krótszy niż okres normatywnego zużycia tego dobra. Zatem czas ten jest znacznie krótszy niż okres amortyzacji. Ponadto charakterystyczną cechą leasingu operacyjnego jest to, że po wygaśnięciu umowy dobro objęte leasingiem wraca do właściciela, czyli do leasingodawcy. Umowa leasingu operacyjnego nie może zawierać klauzuli o wykupie przedmiotu leasingu po jej zakończeniu. Taki przedmiot zalicza się do składników majątku leasingodawcy, który dokonuje z tego tytułu odpisów amortyzacyjnych oraz ponosi wszelkie koszty eksploatacyjne(naprawy, ubezpieczenia, nadzór). Leasingobiorca płaci wówczas raty, które w całości zalicza do kosztów uzyskania przychodów ( zmniejszając tym samy podstawę do opodatkowania ). Wraz z wygaśnięciem umowy traci on wszelkie prawo do dzierżawionego dobra. Przedmiotem tego rodzaju umów są na ogół dobra standardowe, ogólnie dostępne, często wykorzystywane sezonowo. Obecnie jest to najczęściej spotykana forma leasingu.

Z całkowicie odwrotną sytuacja mamy do czynienia w przypadku umowy leasingu finansowego. W tym przypadku przedmiot leasingu jest zaliczany do składników majątkowych leasingobiorcy a nie jak to miało miejsce przy leasingu operacyjnym do majątku leasingodawcy. Również leasingobiorca dokonuje odpisów amortyzacyjnych. W umowie wyraźnie zaznaczony jest tzw. Podstawowy okres najmu, czyli czas, w którym nie może być ona wypowiedziana przez żadna ze stron. Ma ona z reguły charakter długookresowy, gdzie okres jej trwania zbliżony jest do okresu ekonomicznego i technicznego zużycia dobra. Zatem leasing finansowy najczęściej dotyczy więc dóbr dużej wartości, nietypowych. Ma to wpływ na wysokość opłat, gdyż leasingobiorca może być traktowany jako inwestor korzystający z formy finansowania obcego porównywalnej do zakupu na raty. Leasingobiorca może stać się właścicielem dzierżawionego dobra, co jednak nie staje się automatycznie, lecz wymaga zapisu w umowie.

Ze względu na pozycję leasingodawcy można rozróżnić dwie formy leasingu, w których leasingodawcą może być:
- leasingodawca który jest producentem przedmiotu leasingu (leasing bezpośredni)
- wyspecjalizowana firma leasingowa (leasing pośredni)

Z punktu widzenia czasu trwania umów leasingowych wyróżnia się:
- leasing krótkotermninowy (czas trwania umowy do 3 lat),
- średniotermninowy (od 3 do 10 lat)
- długoterminowy (powyżej 10lat).

Ze względu na dobra będące przedmiotem transakcji leasingowych wskazuje się na leasing ruchomy (maszyny, sprzęt biurowy, komputery, statki, samoloty itp.) oraz leasing nieruchomości (budynki fabryczne, magazyny, biurowce, hotele itp.). Z uwagi na obciążenie kosztami napraw, remontów i ubezpieczeń można wyróżnić leasing czysty (koszty obciążają leasingodawcę) leasing pełny (koszty pokrywa leasingobiorca).

2. Współpraca podmiotu gospodarczego z bankiem

2.1. Pojecie i funkcje kredytu

Kredyt oznacza stosunek ekonomiczny polegający na odstąpieniu prze jedną stronę na rzecz drugiej określonej wartości w pieniądzu lub w towarach, pod warunkiem zwrotu w określonym terminie ekwiwalentu jej wartości, zazwyczaj łącznie z wynagrodzeniem w postaci procentu.

Funkcje kredytu:
- Funkcja emisyjna (płatnicza) oznacza, że kredyt bankowy jest instrumentem emisji pieniądza odpowiednio do wzrostu zapotrzebowania na pieniądz, wynikającego ze wzrostu produkcji dóbr i usług, obrotu towarowego oraz dochodów. Wprowadzanie wyemitowanego pieniądza do obrotu odbywa się prawie wyłącznie przez udzielanie kredytów bankowych podmiotom gospodarczym,
- Funkcja rozdzielcza wynika z rozbieżności w czasie między przychodami i wydatkami jednostek gospodarczych oraz ludności. Kredyt spełniający tę funkcję niweluje wspomniane rozbieżności i przemieszcza nagromadzone czasowo zasoby pieniężne podmiotów gospodarczych i oszczędności ludności do jednostek wyrażających zapotrzebowanie na środki pieniężne,
- Funkcja dochodowa polega na tym, że kredyt służy do tworzenia dodatkowych dochodów, zwiększając siłę nabywczą po stronie kredytobiorcy. To dodatkowe tworzenie dochodów powiększa popyt produkcyjny i konsumpcyjny, gdyż umożliwia nabycie dóbr i usług jednostkom nie dysponującym obecnie własnymi środkami,
- Funkcja motywacyjna może być wykorzystana przez kredytodawcę do poprawy procesów gospodarczych w jednostce zaciągającej kredyt, jeżeli zaciągnięcie kredytu uzależnione jest od osiągnięcia określonej kondycji ekonomicznej kredytobiorcy.

Podstawowymi podmiotami kredytu są:
- kredytodawca może nim być osoba prywatna, podmiot gospodarczy, lecz zazwyczaj są nim instytucje zawodowo zajmujące się udzielaniem kredytów, a więc banki i kasy oszczędnościowe,
- kredytobiorca może nim być jednostka gospodarcza z różnych działów gospodarki narodowej lub osoba fizyczna.
Kredyty mogą być klasyfikowane według różnych kryteriów. Mimo wielkiego bogactwa form i rodzajów kredytów można przyjąć za cele poznawcze pewne kryteria pozwalające wyodrębnić podstawowe układy klasyfikacyjne.

Ze względu na kryterium przeznaczenia wyróżnia się:
- kredyty konsumpcyjne, udzielane ludności na zakup przemysłowych artykułów konsumpcyjnych, budownictwo mieszkaniowe i na inne produkty,
- kredyty na działalność gospodarczą, udzielane podmiotom gospodarczym na różne cele.

Podział kredytu za względu na okres, na który jest udzielany i po upływie którego powinien być spłacony, dzieli się na:
- Krótkoterminowy udzielany na okres kilku miesięcy, co najwyżej roku,
- Średnioterminowy udzielany na kilka lat bardzo często okres ten wynosi od 1 do 3 lat,
- Długoterminowy udzielany na okres wieloletni od 3 do 10 lat, a nawet na dłużej.

Ze względu na przedmiot kredytu rozróżnia się dwa podstawowe rodzaje:
- kredyty inwestycyjne, przeznaczone na finansowanie nakładów inwestycyjnych,
- kredyty obrotowe, przeznaczone na finansowanie działalności eksploatacyjnej.

Wśród kredytów obrotowych rozróżnia się kredyty płatnicze (kasowe, przejściowe), zaciągane na pokrycie wymaganych zobowiązań i pilnych płatności gotówkowych, oraz
- kredyty sezonowe, zaciągane na skup produktów sezonowych lub sfinalizowanie gromadzonych zapasów przedsezonowych.

Kredyty mogą być udzielane dwiema metodami:
- w rachunku bieżącym,
- w rachunku kredytowym.

Kredyt w rachunku bieżącym jest udzielany poprzez uprawnienie kredytobiorcy do zadłużenia się na bankowym rachunku bieżącym do wysokości przyznanego kredytu. Każdy wpływ środków na ten rachunek zmniejsza zadłużenie i umożliwia ponowne zadłużenie się. Jest wiec to kredyt odnawialny.

Druga metoda polega na prowadzeniu przez bank odrębnego rachunku kredytowego, na którym ewidencjonuje się wykorzystanie przyznanego kredytu- może być on wykorzystany w transach oraz spłacany w ratach.

Stosując kryterium form kredytowania rozróżnia się:
- Kredyty dyskontowe (wekslowe), udzielane poprzez wykup weksli przed ich terminem płatności,
- Kredyty akceptacyjne, polegające na akceptowaniu wystawionych na bank weksli trasowanych ( bank zobowiązuje się do udzielenia kredytu na ich wykupienie), wykorzystanie tego kredytu może również nastąpić poprzez poręczenie weksla przez bank w drodze awalu,
- Kredyty czekowe, służące na pokrycie czeków rozrachunkowych gwarantowanych przez bank w przypadku braku środków na rachunku wystawcy czeku,
- Kredyty lombardowe, udzielane pod zastaw przedmiotów wartościowych lub papierów wartościowych,
- Kredyty hipoteczne, udzielane pod zastaw hipoteczny, ustanowiony na nieruchomościach,
- Kredyty inkasujące wierzytelności (faktoring- pośrednictwo), udzielane pod przeniesione wierzytelności z wierzyciela na bank w drodze cesji odpowiednich dokumentów.

Według specjalnych warunków kredytowych rozróżnia się poza kredytami zwykłymi:
- Kredyty preferencyjne, udzielane na korzystniejszych warunkach na określone cele, np. na rozwój produkcji rolnej i przetwórstwa rolnego, na ochronę środowiska,
- Kredyty dewizowe, udzielane w dewizach na transakcje w handlu zagranicznym,

2.2. Umowa kredytowa

Z prawa bankowego wynika, że przez umowę kredytową bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na określony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie do zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.

W umowie o kredyt bankowy są zawarte warunki otrzymania kredytu, które obejmują: wielkość kredytu, oznaczenie stron umowy, termin spłaty kredytu i odsetek, sposób wykorzystania kredytu, określenie podstawowych obowiązków stron (obowiązku spłaty kredytu przez kredytobiorcę i obowiązku oddania do dyspozycji kredytobiorcy określonej kwoty środków pieniężnych przez bank), cena kredytu (wysokość prowizji i oprocentowanie), zakres uprawnień banku związanych z zabezpieczeniem kredytu, warunki korzystania przez kredytobiorcę z udzielonego kredytu.

Oprócz tego umowa kredytowa zawiera elementy o charakterze fakultatywnym, w których mogą być określone warunki szczegółowe dotyczące np. dodatkowego zabezpieczenia kredytu, sposobów kontrolowania kredytobiorcy przez bank, określenia warunków wypowiedzenia umowy kredytowej przez bank, możliwości wcześniejszych spłat kredytu przez kredytobiorcę, realizacji określonych zadań przy pomocy kredytu.

Umowa kredytowa jest:
- umową konsensualną – dochodzi do skutku już w momencie podpisania przez strony umowy, a nie w momencie wydania przez bank środków pieniężnych
- umową dwustronnie obowiązującą - bank bowiem zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy określoną kwotę środków pieniężnych, a kredytobiorca zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy
- umową odpłatną - bank pobiera od przyznanego kredytu prowizję, a od kredytu wykorzystanego również odsetki

Obecnie podstawowym warunkiem, którego realizacja jest równoznaczna z udzieleniem kredytu, jest posiadanie przez kredytobiorcę zdolności kredytowej i odpowiednich zabezpieczeń. Przez zdolność kredytową rozumie się zdolność do terminowej spłaty zaciągniętego kredytu wraz z należnymi bankowi odsetkami6. Kredytobiorca jest zobowiązany przedłożyć na żądanie banku dokumenty i informacje niezbędne do dokonania oceny tej zdolności. Zanim przedsiębiorstwo uzyska kredyt w banku, rozpoczyna się faza poprzedzająca ten fakt - faza wstępna negocjacji w której przyszły kredytobiorca w porozumieniu z bankiem opracowuje dokument - wniosek kredytowy.

We wniosku kredytowym powinny znaleźć się następujące informacje:
- wysokość kredytu i jego przeznaczenie,
- sposób zabezpieczenia kredytu,
- proponowany termin postawienia przez bank środków do dyspozycji kredytobiorcy,
- źródła pozyskiwania środków dla spłaty kredytu,
- terminy spłat kredytu.

Wniosek może zawierać także inne informacje dotyczące kredytobiorcy i jego sytuacji finansowej oraz rodzaju przedsięwzięć, jakie on podejmuje. Zakres tych informacji określa bank kredytujący.
Do wniosku załączane są dokumenty obrazujące stan majątku i kondycje finansową (obecną i przewidywaną) kredytobiorcy, jak np. bilans, rachunek zysków i strat czy sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych, zaświadczenie z Urzędu Skarbowego o wywiązaniu się z zobowiązań, a także inne dokumenty w tym dokumenty założycielskie – zaświadczenie o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej , zaświadczenie o nadaniu numeru identyfikacyjnego REGON. Bank ma prawo do żądania wszelkich innych dokumentów, których analiza zwiększy wiarygodność kredytobiorcy.

2.3. Oprocentowanie kredytu elementem rachunku ekonomicznego

Podjęcie decyzji o korzystaniu z kredytu to ważna decyzja ekonomiczna i jak każda decyzja musi być poprzedzona rachunkiem ekonomicznym.

Cechą kredytu jest to, iż za korzystanie z kredytu kredytobiorca powinien uiścić cenę, tj. oprocentowanie, prowizję oraz inne koszty. Wysokość stopy procentowej, ustalona w umowie, liczona jest w stosunku rocznym od kwoty wykorzystanego kredytu za okres od dnia wykorzystania kredytu do dnia spłaty i pobierana jest w ustalonych terminach. Oprocentowanie nalicza się w walucie kredytu i pokrywa koszt uzyskania środków na kredyt oraz marżę banku.

Oprocentowanie kredytów jest zawsze znacznym obciążeniem dla jednostki gospodarczej korzystającej z kredytu. Dlatego istotną sprawa jest porównanie osiąganych z działalności gospodarczej efektów, uzyskanych dzięki finansowaniu kredytem, a kosztami uzyskania kredytu, w których najważniejszą pozycję zajmuje oprocentowanie kredytu7.

Niezależnie od rodzaju operacji banki pobierają lub płacą odsetki. Jednym z obowiązków banków jest wypłacanie klientowi oprocentowania za złożone pieniądze. Wysokość tego oprocentowania jest od kilku już lat suwerenie ustalana przez banki. Różnica pomiędzy odsetkami pobieranymi, a płaconymi nazywa się marżą odsetkową i stanowi podstawowe źródło dochodów banków. Stały dylemat banku to oprocentowaniu depozytów to z jednej strony - konieczność płacenia wysokich odsetek, żeby przyciągnąć klientów, z drugiej zaś chęć obniżenia odsetek, w celu zwiększenia własnego zysku. W warunkach pełnej konkurencji faktycznie nie bank, ale rynek ustala wysokość oprocentowania depozytów. Bank musi dokonywać ciągłego wyboru między wzrostem a rentownością. Konkurowanie o depozyty odbywa się na ogół kosztem rentowności banku. Wysokość i sposób obliczania odsetek wywiera istotny wpływ na ich zyski. Wysokość oprocentowania zależy między innymi od stawki bazowej. Stawka bazowa jest to stopa procentowa w oparciu, o którą banki określają własne stawki procentowe. Za stawkę tą przyjmuje się stopy procentowe obowiązujące na międzybankowym rynku pieniężnym (np.: stawka LIBOR), stopy procentowe banku centralnego (np.: stopa kredytu redyskontowego lub lombardowego) lub stopy procentowe instytucji, w której bank się refinansuje. Oprocentowanie wkładów i lokat zależy nie tylko od stopy procentowej i okresu ich deponowania, ale także od sposobu obliczania odsetek. Różnicowanie poziomu oprocentowania wkładów zależy od polityki depozytowej poszczególnych banków. Wobec występowania zjawisk inflacyjnych zachodzi
potrzeba stosowania zmiennej stopy procentowej od wkładów i lokat terminowych, aby elastycznie nadążyć za stopą inflacji. Zmienna stopa procentowa jest to stopa procentowa, której nominalna wielkość jest wartością zmienną. Oznacza to, że wysokość otrzymanego oprocentowania jest wtedy indeksowana na podanej przez bank bazie (np.: stopie kredytu refinansowego NBP). W praktyce bank stosuje również stałą stopę procentową, której nominalna wielkość pozostaje niezmienna przez cały okres obowiązywania umowy o kredyt.

Ponadto bank realizuje również oprocentowanie progresywne, które zależy od wysokości dziennego salda rachunku bieżącego. Odsetki są naliczane codziennie i stawiane do dyspozycji klienta po upływie kwartału np. lokaty typu call.

2.4. Zakres i forma współpracy z bankiem

Kontakty podmiotów gospodarczych z bankiem najczęściej sprowadzają się do tego, że NBP prowadzi rachunki bankowe urzędów skarbowych, na które podmioty gospodarcze odprowadzą podatki.

Zasadniczą współprace prowadzą podmioty gospodarcze z bankami i dotyczy ona najczęściej następujących zadań:
- zlecanie bankowi przez podmiot gospodarczy otwarcia i prowadzenia rachunku bankowego oraz ewentualnie rachunków pomocniczych,
- gromadzenia w banku wolnych środków pieniężnych oraz lokat terminowych,
- zaciągania w banku kredytów w walucie polskiej i obcej,
- powierzania bankowi prowadzenia rozliczeń pieniężnych.

Dodatkowo współpraca z bankiem może obejmować:
- prowadzenie przez bank na zlecenie jednostki gospodarczej obrotu dewizami oraz obsługi finansowej zagranicą. Operacje zagraniczne obejmują rozliczenia międzynarodowe podmiotu gospodarczego z tytułu płatności niehandlowych, np. przekaz dewiz w związku z zaangażowanym kapitałem, spłata odsetek, lecz częściej są to rozliczenia handlowe z tytułu transakcji importowych i eksportowych,
- wykonywanie w imieniu podmiotu gospodarczego czynności związanych z emisją papierów wartościowych, realizowanie obrotu papierami wartościowymi oraz prowadzenie na zlecenie firmy kont depozytowych papierów wartościowych,
- przechowywanie przez bank przedmiotów i papierów wartościowych stanowiących własność podmiotu gospodarczego oraz udostępnienie skrytek sejmowych,
- udzielanie przez bank jednostkom gospodarczym poręczenia i gwarancji w różnego rodzaju transakcjach finansowych,
- uzyskiwanie z banku informacji o dostępności kredytów zagranicznych,
- przyjmowanie weksli do dyskonta
- wykupywanie przez bank należności bieżących firm (factoring) lub należności terminowych (forfaiting),
- odkupywanie przez bank zaległych wierzytelności od jednostki gospodarczej, której jej kontrahenci nie spłacają terminowo należności,
- korzystanie przez podmiot gospodarczy z innych czynności świadczonych przez bank, np. doradztwo w sprawach finansowych.

2.5. Rachunki bankowe i ich obsługa

Banki prowadza rachunki bankowe w celu rejestracji wkładów pieniężnych, ewidencji udzielanych kredytów oraz przeprowadzanych rozliczeń pieniężnych.

Rachunki bankowe mają różny charakter ze względu na ich przeznaczenie i treść ekonomiczną ewidencjonowanych na nich operacji. Stosownie do nowego prawa bankowego, od 1998 r. umowa rachunku bankowego powinna określić przede wszystkim:
 strony umowy,
 rodzaj otwieranego rachunku,
 walutę, w jakiej rachunek jest prowadzony,
 czas, na jaki został rachunek otwarty,
 wysokość oprocentowania i warunki jego zmiany,
 sposób dysponowania środkami zgromadzonymi na rachunku,
 terminy wpłaty lub kapitalizacji odsetek,
 terminy realizacji zleceń posiadacza rachunku,
 zakres odpowiedzialności banku za terminowe i prawidłowe przeprowadzanie
 rozliczeń pieniężnych oraz wysokość odszkodowania za przekroczenie terminu realizacji dyspozycji posiadacza rachunku,
 tryb i warunki dokonywania zmian umowy, sposób i termin wprowadzenia lub rozwiązania umowy,
 zasady rozwiązania umowy w razie nie dokonania na rachunku żadnych obrotów.

Otwarcie rachunków bankowych następuje na podstawie umowy zawartej pomiędzy bankiem a przyszłym posiadaczem rachunku. Umowa jest zawierana na wniosek jednostki prowadzącej działalność gospodarczą, która zamierza korzystać z rachunku. Na mocy tej umowy, wynikającej z prawa bankowego i kodeksu cywilnego, bank zobowiązuje się do wykonywania zleceń płatniczych posiadacza rachunku i innych czynności przewidzianych zakresem usług banku.

W celu przeprowadzanie operacji finansowych związanych z działalnością gospodarczą przedsiębiorstw i innych jednostek, banki otwierają i prowadzą :
 Rachunek bieżący koncentruje zazwyczaj całość operacji pieniężno- kredytowych wynikających z normalnej działalności gospodarczej danej jednostki. Przeznaczony jest do ewidencji wpływów oraz wypłat. Za czynności związane z prowadzeniem rachunku bank pobiera opłaty lub prowizje
 Rachunek pomocniczy prowadzony jest dla poszczególnych form rozliczeń, np. rachunki akredytyw, rachunki w obcych walutach i inne.
 Rachunek lokat terminowych gromadzi się na nim wkłady pieniężne na z góry określony procent. Oprocentowanie wkładów terminowych jest z reguły wyższe niż na rachunkach bieżących i zależy od czasu pozostawania środków pieniężnych w banku,
 Rachunek do rozliczeń zagranicznych jest wykorzystany przez podmioty gospodarcze do rozliczeń z firmami zagranicznymi.
Rozliczenia gotówkowe dokonywane są bezpośrednio między podmiotami uczestniczącymi w rozliczeniu, a więc między wierzycielem a dłużnikiem, bądź też za pośrednictwem banku i poczty ( tj. gotówka, czek gotówkowy, przekaz bankowy, przekaz pocztowy).

Gotówka służy przede wszystkim do rozliczeń osób fizycznych między sobą i z jednostkami gospodarczymi oraz innymi osobami prawnymi (np. pracodawcy, handel, podatki).

Czek gotówkowy jest jedną z form rozliczeń gotówkowych. W jego treści trasant zleca bankowi wypłatę gotówki.

Obsługa obrotu bezgotówkowego odbywa się w formie polecenia przelewu konkretnej należności, czeku rozrachunkowego lub akredytywy.

W poleceniu przelewu właściciel rachunku bankowego wydaje bankowi dyspozycję, aby obciążył jego rachunek i przelał określoną kwotę na wskazany rachunek beneficjenta przelewu w dowolnym banku.

Dokument podpisują osoby upoważnione do dysponowania rachunkiem bankowym, podając przy tym datę. Jeżeli dłużnik składa jednorazowo więcej niż dwa polecenia przelewu, bank może żądać od niego sporządzenia zbiorczego polecenia przelewu. Wówczas bank obciąża rachunek zleceniodawcy łączną sumą zbiorczego zestawienia, a poszczególne polecenia
przelewu kieruje do właściwych adresatów.

Czek rozrachunkowy jest dokumentem wystawionym przez dłużnika na określoną kwotę, który otrzymuje wierzyciel i realizuje go w banku. Bank dłużnika nie wypłaca wierzycielowi gotówki tylko wypłaca należność na jego konto bankowe.

Akredytywa polega na wyodrębnieniu na rachunku bankowym dłużnika osobnej kwoty na pokrycie należności za przyszłe dostawy. Jest to forma gwarancji zapłaty za dostarczone towary.

3. Współpraca podmiotu gospodarczego z instytucjami ubezpieczeniowymi

3.1. Istota i rodzaje ubezpieczeń

Istotą ubezpieczenia jest gromadzenie kapitału powstającego ze składek ubezpieczeniowych podmiotów przeznaczonego na wyrównanie uszczerbku materialnego lub łagodzenie następstw spowodowanych określonymi zdarzeniami losowymi.

Ubezpieczenie związane jest z ryzykiem, gdyż zdarzenie powodujące stratę może ale nie musi się wydarzyć i nie można z góry określić powstałej szkody. Stopień ryzyka powstania szkody jest głównym czynnikiem określającym wysokość składki ubezpieczeniowej. Składka ubezpieczeniowa, która ubezpieczony płaci do instytucji ubezpieczeniowej, powinna pokryć wypłatę przewidzianych odszkodowań ( składka netto) oraz koszty działalności instytucji ubezpieczeniowej, jej zysk i działalność prewencyjną polegającą na zapobieganiu powstawaniu i rozszerzaniu się niepomyślnych zdarzeń losowych powodujących szkody( razem składka brutto). Generalne założenie ubezpieczeniowe stanowi, że składka netto powinna pokryć wypłatę odszkodowań.

W stosunku ubezpieczenia występują dwie lub 3 trzy osoby:
- ubezpieczający, który zawiera z instytucją ubezpieczeniową umowę ubezpieczenia i płaci ustaloną składkę oraz jest uprawniony do otrzymania odszkodowania, przy czym to uprawnienie może on przekazać na rzecz osoby trzeciej,
- ubezpieczony osoba, której dobra są objęte ochroną ubezpieczeniową i ma z tego tytułu prawo do odszkodowania, jeżeli szkoda wystąpi,
- ubezpieczyciel którym jest instytucja prowadząca działalność ubezpieczeniową, zwaną również asekuracyjną, pobierająca składki ubezpieczeniowe i wypłacająca odszkodowania.

W praktyce gospodarczej występuje podział na dwa główne rodzaje ubezpieczeń: społeczne i gospodarcze. Podstawą tego podziału jest przede wszystkim odmienność źródeł finansowania, odrębność organizacyjna ubezpieczycieli oraz przedmiot ubezpieczenia.

Ubezpieczenia mogą mieć charakter ubezpieczeń dobrowolnych, kiedy umowa o ubezpieczenie zawarta jest na podstawie wolnej decyzji ubezpieczającego oraz ubezpieczeń obowiązkowych zawieranych z mocy prawa.

3.2. System ubezpieczeń społecznych

W ubezpieczeniach społecznych źródłem finansowania są przede wszystkim składki opłacane przez pracodawców, a w niektórych tylko przypadkach przez osoby ubezpieczone osoby prowadzące działalność gospodarczą. Ubezpieczycielem jest tu w całym kraju Zakład Ubezpieczeń Społecznych, a przedmiotem ubezpieczenia jest życie , zdrowie, zdolność do pracy i możliwość zarobkowania.
Ubezpieczenie społeczne zapewnia świadczenia pieniężne i rzeczowe w razie wypadków losowych powodujących określone potrzeby materialne wynikłe z tych zdarzeń, jak np. wypadek przy pracy, inwalidztwo. Jest formą ubezpieczenia obowiązkowego.

Ubezpieczenia społeczne prowadzone są przez zakład Ubezpieczeń Społecznych, który jest centralnym organem administracji państwowej, podległym Ministrowi Pracy i Polityki Socjalnej. Obowiązek ubezpieczenia pracowników ciąży na pracodawcy a niespełnienie tego obowiązku grozi konsekwencjami wynikającymi i obowiązujących przepisów prawa. Ubezpieczonym oraz członkom ich rodzin przysługują następujące świadczenia:
- Zasiłki na wypadek choroby i macierzyństwa
- Zasiłek pogrzebowy
- Świadczenia emerytalne i rentowe
- Ubezpieczenia rodzinne
- Świadczenie wypadkowe
- Świadczenia lecznictwa specjalistycznego (protezy, świadczenia rehabilitacyjne)

Oprócz wymienionych dziedzin działalności ZUS funkcjonują w naszej gospodarce inne instytucje zabezpieczenia społecznego, takie jak: Fundusz Emerytalno- Rentowy rolników tworzony przez KRUS, Fundusz Pracy, Państwowy Fundusz Kombatantów, Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych

3.3. Ubezpieczenia gospodarcze

W ubezpieczeniach gospodarczych składki obciążają osoby ubezpieczone, a przedmiotem ubezpieczenia jest głównie majątek lub interesy majątkowe osób prawnych i fizycznych oraz życie, zdrowie i zdolność do pracy osób fizycznych. W zależności od przedmiotu ubezpieczenia wyróżnia się:
- Ubezpieczenia majątkowe ( ubezpieczania od szkód) ich zadaniem jest wyrównywanie szkód zdarzeń losowych powodujących straty o charakterze majątkowym np. ubezpieczenie od ognia i innych zdarzeń losowych, ubezpieczenie mienia przed kradzieżą z włamaniem i rabunkiem, ubezpieczenie transportowe i pojazdów mechanicznych, ubezpieczenie maszyn od wypadków technicznych, ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej (OC), ubezpieczenie finansowe,
- Ubezpieczenia osobowe podobne są swoim zakresem do ubezpieczeń społecznych. Różnica między nimi polega głownie na tym, że ubezpieczenia osobowe nie wynikają ze stosunku pracy oraz mają szerszy zakres np. ubezpieczenia od następstw nieszczęśliwych wypadków, ubezpieczenia na życie, ubezpieczenie rentowe.

4. Rozliczenia w handlu zagranicznym

4.1. Dokumenty w transakcjach zagranicznych

Transakcjom w handlu zagranicznym towarzyszy wiele różnych dokumentów. Do najważniejszych dokumentów należą: faktura, dokumenty przewozowe (konosament, listy przewozowe, recepis pocztowy), dokumenty ubezpieczeniowe i dokumenty pomocnicze.

Faktura handlowa jest rachunkiem za sprzedane towar lub usługi. Potwierdza ona dokonanie dostawy, a dzięki temu że na fakturze zamieszczona jest wartość towaru lub usługi, może być wykorzystana do ustalenia wysokości cła.

Faktura jest podstawa do rozliczenia dostawy i zapłaty. Jeżeli towar przesyłany jest w partiach lub cena za towar ma być ustalona dopiero po otrzymaniu towaru, wystawiana jest faktura prowizoryczna, która nie jest księgowana i poprzedza ona wystawienie faktury ostatecznej, która stanowi podstawę do zapłaty.

Faktura pro forma jest typowa fakturą dla transakcji w handlu zagranicznym wystawiana przed wysłaniem towaru i przesłana odbiorcy po to, aby mógł on załatwić niezbędne formalności, jak np. pozwolenie przywozu towaru. Nie jest ona podstawa do dokonania zapłaty, ani nie jest dokumentem księgowym.

Konosament to dokument przewozowy występujący w transporcie morskim, który potwierdza przyjęcie ładunku do przewozu. Konosament zobowiązuje przewoźnika do wydania towaru odbiorcy. Konosament jest potwierdzeniem faktu zawarcia umowy o przewóz ładunku uprawniającym do dysponowania ładunkiem.

List przewozowy jest potwierdzeniem przyjęcia ładunku do przewozu.

Recepis pocztowy jest potwierdzeniem przyjęcia przez pocztę przesyłki i zobowiązaniem do dostarczenia jej adresatowi.

Odległości jakie pokonują towary w handlu zagranicznym, są większe niż w handlu krajowym i stąd też większe ryzyko związane nie tylko z utratą lub zniszczeniem towarów ale także z koniecznością zapłacenia kar umownych za niedostarczenie lub późniejsze dostarczenie towarów. Dlatego zawierane są umowy ubezpieczeniowe po to aby ograniczyć ryzyko. Do dokumentów ubezpieczeniowych należą:
 polisa ubezpieczeniowa, która stwierdza zawarcie umowy ubezpieczenia. Zawiera ona następujące informacje: nazwę ubezpieczyciela i ubezpieczającego, określenie ilości, jakości rodzaju towaru, zakres odpowiedzialności towarzystwa ubezpieczeniowego poprzez wskazanie daty rozpoczęcia i zakończenia tej odpowiedzialności, określenie ryzyka, za jakie odpowiedzialny jest ubezpieczyciel, określenie kwoty, na jaką ubezpieczony jest towar, sposób udokumentowania i tryb zgłoszenia roszczenia, sposób transportu i środek transportu, podpis przedstawiciela towarzystwa ubezpieczeniowego,

Rozróżniamy dwa rodzaje polis:
- Polisa pojedyncza, która świadczy o zawarciu umowy na czas określonej podróży lub na czas dokładnie określony w polisie. Odpowiedzialność ubezpieczyciela wygasa w momencie określonym w umowie lub w chwili dotarcia towaru do miejsca przeznaczenia,
- Polisa generalna jest to dowód zawarcia ramowej umowy w ramach, której, ubezpieczający zobowiązuje się ubezpieczyć wszystkie bez wyjątku przesyłki objęte taką polisą.

Wśród polis generalnych wyróżniamy polisy:
- odpisowa – w ramach takiej polisy ubezpieczony w określonych terminach ma obowiązek przedstawić ubezpieczycielowi wykazy przesyłek eksportowych i importowych. Wartość tych przesyłek zostaje odjęta od ogólnej sumy ubezpieczenia,
- obrotowe jest uproszczona formą ubezpieczenia generalnego. Ubezpieczający zawiera z zakładem ubezpieczeniowym umowę, która obejmuje wszystkie wysyłane i otrzymane przesyłki. Ubezpieczający nie musi zgłaszać tych przesyłek do ubezpieczenia. Dwie strony ustalają między sobą łączne sumy obrotów.
 świadectwo ubezpieczeniowe (certyfikat asekuracyjny, certyfikat ubezpieczeniowy). Jest to dokument wystawiany na podstawie polisy generalnej. Stanowi on dowód istnienia polisy generalnej. W certyfikacie stwierdza się, że wszystkie ładunki ubezpieczającego, więc także ładunek wskazany w certyfikacie, zostały objęte polisą generalną. Najczęściej certyfikat ubezpieczeniowy jest wystawiony, kiedy nie ma czasu na wystawienie polisy generalnej. Taki certyfikat jest dokumentem potwierdzającym fakt ubezpieczenia ładunku.

Do dokumentów pomocniczych zalicza się:
 świadectwo pochodzenia – pozwala ustalić z jakiego kraju pochodzi dany towar. Świadectwo pochodzenia jest niezbędne do ustalenia wysokości cła, bowiem wysokość stawki celnej zależy od kraju, z jakiego towar pochodzi,
 świadectwo antydumpingowe – potwierdza że zastosowana cena i ewentualne upusty zgodne są z cenami rynkowymi w kraju eksportera i ze stosowanymi w tym kraju upustami,
 świadectwo analizy stosuje się w przypadku takich towarów, w których jakość może być potwierdzona w wyniku analizy,
 świadectwo weterynaryjne stosuje się w przypadku obrotu mięsem i zwierzętami .

4.2. Formy realizacji płatności w handlu zagranicznym

Rozliczenia zagraniczne z zagranicą przeprowadzane są za pośrednictwem wyspecjalizowanych w tej dziedzinie banków. Wykonują one dyspozycje płatnicze podmiotów gospodarczych, a także innych banków, różnych instytucji i osób prywatnych. W rozliczeniach zagranicznych korzystają one przy tym najczęściej z pośrednictwa swoich zagranicznych korespondentów. Wykorzystują rozgałęzioną w całym świecie sieć bankową. Banki współpracują wykonując wzajemne polecenia, a także przeprowadzają między sobą różne transakcje. Koncentracja obsługi rozliczeń zagranicznych w bankach wynika z charakteru wymiany międzynarodowej, a także z technicznych ułatwień, jakie stworzyła bankom teletransmisja. Ponadto banki chronią klientów przed ryzykiem towarzyszącym zagranicznym transakcjom.
W praktyce handlu zagranicznego istnieje duża różnorodność w kształtowaniu formy wzajemnych rozliczeń. Wynika ona z gry interesów pomiędzy partnerami umowy (wzajemnie sprzecznych preferencji, sytuacji finansowej stron) oraz sytuacji panującej w otoczeniu (polityka, możliwości systemu bankowego).

Wśród dokumentów, od których uzależniona jest zapłata, należy wyróżnić:
- dokumenty handlowe – wśród nich najważniejsza jest faktura,
- dokumenty ubezpieczeniowe – polisa ubezpieczeniowa,
- dokumenty finansowe – czek i weksel,
- dokumenty przewozowe – konosamenty i listy przewozowe.

Z punktu widzenia płatności najistotniejszą rolę pełnią dokumenty finansowe, które łącznie z innymi dokumentami lub samodzielnie mogą być podstawą do ubiegania się o zapłatę.
Sposób dokonania zapłaty za towar będący przedmiotem transakcji wymaga dokładnego sprecyzowania w kontrakcie. Jest to istotne zarówno z punktu widzenia eksportera, który na ogół wysyła towar przed otrzymaniem zapłaty, jak i z punktu widzenia importera, który dokonuje zapłaty najczęściej przed odebraniem towaru (pomija się tu sytuację, gdy importer płaci za towar bezpośrednio w kasie eksportera).
Zapłata za towar może mieć charakter nie uwarunkowany bądź uwarunkowany. W przypadku płatności nie uwarunkowanych świadczenie nie jest uzależnione od spełnienia przez beneficjenta jakichkolwiek warunków (formy te znajdują zastosowanie zarówno w rozliczeniach transakcji towarowych handlu międzynarodowego, jak tez przy opłacaniu usług, spłacie długu lub odsetek). W praktyce dotyczy to zapłat w formie czeku, weksla i polecenia wypłaty.

Czek to dokument zawierający bezwarunkowe polecenie wypłaty przez bank (trasata) z rachunku wystawcy (trasanta) określonej kwoty pieniężnej okazicielowi lub osobie wymienionej w czeku (remitentowi). Przy czym trasant musi posiadać we wskazanym przez siebie banku konto i należną do niego książeczkę czekową.

Uwzględniając różne formy obrotu czekowego, można wyróżnić:
- czek zwykły (kasowy), który upoważnia do podjęcia gotówki lub do dokonania za jego pomocą zapłaty kolejnemu wierzycielowi,
- czek zakreślony, który może być wypłacony tylko określonej osobie (bankowi lub stałemu klientowi); osoba ta musi być na czeku zapisana w polu powstałym z zakreślenia frontu czeku przez dwie równoległe linie,
- czek rozrachunkowy, który nie może być wypłacony w gotówce, lecz służy jedynie do uznania rachunku bankowego remitenta lub indosanta; front takiego czeku posiada naniesioną przez bank klauzulę „do rozrachunku” lub „przekazać na rachunek”,
- czek potwierdzony zawierający oświadczenie trasata (banku dłużnika), że ma pokrycie na rachunku.

W tym ostatnim przypadku bank potwierdzający blokuje odpowiednią kwotę na rachunku wystawcy czeku. Posługiwanie się tym czekiem jest celowe wtedy, gdy płatnik nie cieszy się dobrą opinią lub gdy chodzi o uniknięcie ryzyka przewozu większej gotówki do innej miejscowości. Czek taki jest bowiem realizowany bez potrzeby sprawdzenia stanu konta. Gwarancją jego pokrycia jest potwierdzenie banku.

W obrotach międzynarodowych najchętniej stosowane są czeki bankierskie wystawiane przez jeden bank na inny bank (jako remitenta) lub na określoną osobę czy firmę. Czek taki jest podpisywany przez bank-wystawcę i daje gwarancję otrzymania należności natychmiast po złożeniu go do realizacji. Ponieważ czeki są płatne za okazaniem, muszą więc mieć pokrycie w każdej chwili od wystawienia. Mogą być jednak przedstawione do realizacji w kraju trasata w określonym prawem terminie. W polskim prawie czekowym (i innych krajów genewskiego systemu konwencyjnego) wynosi on:
• 10 dni w przypadku wystawienia i płatności w tym samym kraju,
• 20 dni w przypadku wystawienia i płatności w różnych krajach tego samego kontynentu,
• 70 dni w przypadku, gdy miejsca wystawienia i płatności znajdują się na różnych kontynentach.

Jeżeli czek, mimo przedstawienia do zapłaty we właściwym czasie, nie został przez bank zapłacony, a odmowę zapłaty stwierdzono albo protestem, albo oświadczeniem trasata (banku) na czeku, datowanym i wymieniającym dzień przedstawienia, to posiadacz czeku może dochodzić roszczeń nie tylko od wystawcy, lecz również od indosantów czy innych dłużników, bez potrzeby zachowania porządku, w jakim się zobowiązali. Przedstawienie czeku do realizacji po ustawowym terminie nie powoduje utraty jego ważności (bank zapłaci określoną w nim kwotę pod warunkiem, że wystawca nie odwołał czeku), uniemożliwia jednak dokonanie protestu.

W związku z ryzykiem braku pokrycia i trudnością sprawdzania podpisu wystawcy najczęściej stosowane są, czeki bankierskie. Nawet w takim przypadku jest jednak konieczne sprawdzenie autentyczności czeku i wiarygodności banku wystawcy.

Negocjując w kontrakcie sposób zapłaty (całej lub częściowej) w formie czeku, należy liczyć się z tym, że łatwiej zgodzi się na to zagraniczny importer niż eksporter. Polski eksporter (remitent) powinien w takiej sytuacji żądać, by płatność została dokonana czekiem przez wiarygodny bank importera, w którym ma rachunek bank polski, gdyż taki czek zostanie skupiony od razu po przedłożeniu.
Weksel jest dokumentem zobowiązującym wystawcę lub wskazana przez niego osobę do bezwarunkowego zapłacenia określonej sumy pieniężnej na żądanie, w oznaczonym czasie lub w możliwej do określenia przyszłości, na rzecz lub na zlecenie określonej osoby bądź okaziciela.

W praktyce obrotu międzynarodowego występują dwa rodzaje weksli: trasowany i własny.
- Weksel trasowany (ciągniony, trata) jest to dokument, w którym wystawca – trasant – poleca innej osobie – trasatowi – zapłacić w oznaczonym terminie określoną sumę pieniężną na rzecz lub na zlecenie wymienionej w wekslu osoby zwanej remitentem.
- Weksel własny (sola weksel, weksel prosty) jest to dokument, w którym wystawca zobowiązuje się do zapłacenia w oznaczonym terminie określonej sumy pieniężnej na rzecz lub na zlecenie wymienionej w wekslu osoby. W tym przypadku wystawia i płaci za weksel ta sama osoba.

W handlu zagranicznym importer, wystawiając weksel własny, zobowiązuje się do zapłaty eksporterowi, natomiast eksporter wystawia weksel trasowany i „ciągnie” go na importera lub jego bank, któremu poleca zapłacenie sobie lub remitentowi określonej sumy pieniężnej.

Z wekslem związane są następujące pojęcia:
- akcept – to zobowiązanie dłużnika (trasata), na którego został wystawiony weksel trasowany, do zapłaty podanej sumy wekslowej w oznaczonym terminie i miejscu,
- awal – to poręczenie za osobę zobowiązaną wekslowo. Poręczycielem (awalistą) jest osoba, która poręczyła za zapłatę całości lub części sumy wekslowej,
- indos – to sposób przenoszenia wierzytelności zapisanych na wekslu na inna osobę w formie: „ustępuje na zlecenie”. Posługiwanie się na wekslu tak brzmiącą klauzulą indosową oznacza, że ustępujący (indosant) odpowiada przed każdym następnym posiadaczem weksla za wykupienie weksla w terminie.

Rozliczenie transakcji międzynarodowej za pomocą weksla następuje w ten sposób, że eksporter z kraju A, który sprzedał towar importerowi z kraju B, ciągnie na niego weksel, czyli poleca mu wypłacenie wskazanej osobie sumy pieniężnej zgodnej z kontraktem handlowym i zaakceptowaniu weksla przez importera, tj. po przyjęciu przez niego zobowiązania dokonania zapłaty na warunkach określonych wekslem, eksporter otrzymuje ten dokument z powrotem. Taki dokument stwierdzający należność od zagranicy jest dewizą. Eksporter, chcąc otrzymać walutę krajową, dokonuje sprzedaży weksla na rynku dewizowym za walutę krajową. Weksel, który jest dewizą, może kupić ten, kto ma do zapłacenia należności za granicą, np. z tytułu importu towaru. W rezultacie więc eksporter towaru do kraju otrzymuje swoja należność w swojej walucie (kraju A), natomiast importer towaru z kraju B płaci za ten towar w walucie kraju A.

Polecenie wypłaty jest najczęściej stosowaną forma rozliczeń zagranicznych. Polega ono na zleceniu bankowi przez importera lub jego bank wypłacenia lub przelania na jego konto określonej kwoty pieniężnej. W rozliczeniach międzynarodowych polecenie wypłaty jest realizowane przez bank krajowy za pośrednictwem zagranicznego banku korespondenta.

Istnieją trzy sposoby realizacji poleceń wypłaty:
- wypłata gotówki – ta forma w praktyce stosowana jest tylko do wypłat na rzecz osób fizycznych,
- doręczenie czeku beneficjentowi – występuje wówczas, gdy bankowi nie wskazano konta bankowego beneficjenta,
- przelew należności na konto odbiorcy w określonym banku – jest to pewny, najłatwiejszy, najszybszy i najtańszy sposób wykonania polecenia wypłaty w obrocie z zagranicą.

Z punktu widzenia polskiego importera polecenie wypłaty może być korzystna formą regulowania należności za towar pod warunkiem, że następuje po jego otrzymaniu. Dzięki takiemu ustaleniu wyeliminowane zostaje ryzyko otrzymania towaru o niewłaściwej jakości i ilości. W związku ze znaczną niepewnością co do wypłacalności małych i średnich firm polskich, zagraniczni dostawcy rzadko jednak godzą się na takie warunki albo żądają zapłaty przed dostarczeniem towaru, co z punktu widzenia importera oznacza przedpłatę.

Płatność uwarunkowana występuje wówczas, gdy świadczenie jest uzależnione od spełnienia przez strony określonych warunków, np. przedłożenie przez eksportera dokumentów, stanowiących dowód wysłania towarów do odbiorcy (akredytywa) lub wydanie towaru odbiorcy – importerowi, uzależnione od dokonania przez niego zapłaty (inkaso).

Akredytywa – jest to pisemne zobowiązanie banku importera do zapłaty lub do zabezpieczenia środków finansowych przeznaczonych na zapłatę pod warunkiem przedłożenia bankowi przez eksportera prawidłowo wypełnionych dokumentów.

Głównymi formami akredytywy są:
- akredytywa pieniężna,
- akredytywa dokumentowa.

W obrocie międzynarodowym akredytywa pieniężna ma formę dokumentu, w którym bank, otwierając akredytywę upoważnia inne banki do dokonywania wpłat na rzecz beneficjenta akredytywy do wysokości kwoty i w granicach terminu określonych w akredytywie.

Akredytywy dokumentowe oznaczają każde porozumienie, bez względu na jego nazwę lub określenie, w którym bank (otwierający), działa na zlecenie i zgodnie z instrukcjami klienta (zleceniodawcy):
- ma dokonać zapłaty na rzecz lub na zlecenie osoby trzeciej,
- upoważnia inny bank do dokonania zapłaty a’vista.

W realizacji płatności za pośrednictwem akredytywy dokumentowej uczestniczą następujące podmioty:
- importer (nabywca, zleceniodawca akredytywy), który zleca bankowi otwarcie akredytywy na rzecz eksportera,
- bank importera (bank otwierający akredytywę) zobowiązuje się, na podstawie zlecenia importera do zapłaty za prawidłowe dokumenty, jeśli warunki akredytywy zostały dopełnione ,
bank importera (bank pośredniczący, korespondent banku otwierającego akredytywę) może występować jako:
- bank awizujacy akredytywę – zawiadamia beneficjenta o otwarciu na jego rzecz akredytywy i przekazuje mu jej treść,
- bank negocjujący akredytywę – ponosi odpowiedzialność za czynności związane z negocjowaniem dokumentów, dokonując zakupu weksli (trat),
- bank potwierdzający akredytywę – na zlecenie banku otwierającego akredytywę, tym samym podejmuje własne wiążące zobowiązanie na warunkach określonych przez bank otwierający akredytywę,
eksporter (beneficjent akredytywy) jest podmiotem, na rzecz którego otwarto akredytywę, a więc ma prawo żądać zapłaty, jeśli dopełni warunki akredytywy.

Wybór akredytywy jako formy realizacji płatności jest korzystna dla eksportera, jeżeli chodzi o ponoszenie kosztów jej otwarcia, gdyż ten obowiązek całkowicie spada na importera.
Inkaso polega na wydaniu określonego przedmiotu przez osobę (instytucję) pośredniczącą wskazanej przez zleceniodawcę osobie trzeciej (płatnikowi) po pobraniu od niej określonej kwoty pieniężnej lub po spełnieniu przez nią innego warunku. W międzynarodowych obrotach handlowych przedmiotem inkasa są wymienione w kontrakcie dokumenty, a instytucjami pośredniczącymi są głównie banki.

Przebieg transakcji inkasa wyklucza możliwość obejrzenia towaru przez kupującego przed dokonaniem zapłaty. Cechą charakterystyczną inkasa jest to, że banki odgrywają w nim role bierną. Nie podejmują one bowiem samodzielnego zobowiązania do zapłaty należnej beneficjentowi kwoty.

W zależności od przedmiotu inkasa wyróżnia się:
- inkaso finansowe (bezdokumentowe) – odbiór dokumentów finansowych, którym nie towarzyszą dokumenty handlowe,
- inkaso dokumentowe, którego przedmiotem są dokumenty handlowe i finansowe.

Osoby uczestniczące w inkasie:
- zleceniodawca - eksporter polecający swojemu bankowi odebrać płatność w jego imieniu,
- bank przekazujący (zlecający), bank wykonujący zlecenie inkasowe, przesyła otrzymane od zleceniodawcy dokumenty wraz z własną instrukcją inkasową skierowaną do banku inkasującego,
- bank inkasujący (pośredniczący), którym jest bank w kraju importera, odpowiedzialny za zainkasowanie należności,
- płatnik (importer) jest strona, której prezentowane są dokumenty i która dokonuje zapłaty.

Poważnym mankamentem tej formy zapłaty jest dość duże ryzyko zarówno dla interesów eksportera, jak i importera (odbiorcy towaru). W pierwszym przypadku wiąże się ono z możliwością odmowy zapłaty, czyli wykupienia inkasa, w drugim natomiast importer dokonując zapłaty w ramach inkasa nie ma możliwości wcześniejszego zbadania, czy kontrakt zawarty z eksporterem został przez niego prawidłowo zrealizowany.
Inkaso należy do uwarunkowanych form płatności i daje eksporterowi średni poziom bezpieczeństwa. Płatność w formie inkasa wymaga od eksportera zaangażowania swojego banku i banku importera w realizację transakcji. Nie jest to zabieg kosztowny i korzystny dla eksportera, gdyż zabezpiecza płatność za wysłany towar. Stopień zabezpieczenia jest jednak niezbyt duży i lepiej stosować tą formę płatności tylko wtedy, gdy strony kontraktu mają do siebie zaufanie.

5. Wynik finansowy, system finansowy podmiotu gospodarczego

5.1. Pojecie i charakterystyka przychodów

Celem działalności każdego podmiotu gospodarczego jest osiąganie zysków nawet wtedy, gdy w bieżącej działalności podejmowane są działania, które zysku nie przynoszą. Warunkiem osiągania zysków jest uzyskiwanie nadwyżki przychodów nad kosztami.

Przychód to wartość sprzedanych przez podmiot gospodarczy towarów, usług lub produktów.

Do przychodów pomiotu gospodarczego zalicza się:
 przychody ze sprzedaży
Przychody ze sprzedaży to kwota należna przedsiębiorstwu z tytułu świadczeń wykonanych przez to przedsiębiorstwo. W przedsiębiorstwie przemysłowym są to głównie przychody ze sprzedaży produktów i usług przemysłowych, w przedsiębiorstwie handlowym są to przychody z tytułu sprzedaży towarów, a w przedsiębiorstwie usługowym, przychody za wykonane usługi,

 przychody finansowe
Przychody finansowe to udokumentowane prawo podmiotu gospodarczego do zapłaty z tytułu dokonanej inwestycji kapitałowej (dochód) np. dywidenda, odsetki od lokat, przychód z tytułu sprzedaży papierów wartościowych przeznaczonych do obrotu,

 pozostałe przychody operacyjne
Pozostałe przychody operacyjne to prawo do zapłaty z tytułu sprzedaży składników majątkowych wchodzących w skład podmiotu gospodarczego, np. sprzedaż majątku trwałego, sprzedaż materiałów lub wierzytelności (ale nie towaru).

5.2. Pojecie i klasyfikacja kosztów

Koszt to celowe zużycie elementów majątku podmiotu gospodarczego lub też wynagrodzenie za pracę czy zapłatę za usługę. To zużycie musi przyczynić się do uzyskania przychodu. Dlatego często używa się określenia „koszt uzyskania przychodu” 10.

Do kosztów podmiotu gospodarczego zaliczamy:
 koszty sprzedanych usług, produktów i towarów - obejmują koszt wytworzenia sprzedanych produktów, wartość sprzedanych towarów i materiałów,
 koszty finansowe - obejmują m.in. : odsetki od otrzymanych kredytów, dyskonto weksli przekazanych do banku przed terminem ich płatności,
 pozostałe koszty operacyjne - obejmują stratę ze zbycia nie finansowych aktywów trwałych, aktualizacje wartości aktywów nie finansowych.

Koszty własne podmiotu gospodarczego mogą być klasyfikowane według różnych kryteriów. Lecz najczęściej sprowadza się koszty do trzech zasadniczych układów:
- układu rodzajowego,
- układu funkcjonalnego,
- układu kalkulacyjnego.

Układy te charakteryzują koszty z punktu widzenia ewidencyjno-organizacyjnego.

Na cele analizy gospodarczej i do celów sprawozdawczych grupuje się też koszty według układu analityczno-ekonomicznego

Układ rodzajowy kosztów określa jakiego rodzaju koszty proste, czyli koszty obejmujące jednorodne składniki, ponosi przedsiębiorstwo.

Koszty w układzie rodzajowym charakteryzują się tym, że obejmują całkowitą sumę kosztów danej kategorii w przedsiębiorstwie, bez względu na to, gdzie powstały i w jakim celu zostały poniesione. Układ ten umożliwia badanie i porównywanie struktury kosztów. W ramach tego układu wyróżniamy grupy kosztów:
- zużycie materiałów i energii,
- usługi obce (np. usługi remontowe, transportowe),
- podatki i opłaty (np. podatek VAT nie podlegający potrąceniu, podatek akcyzowy),
- wynagrodzenia,
- narzuty na wynagrodzenia (np. składki na ubezpieczenie społeczne),
- świadczenia na rzecz pracowników ( odpisy na Fundusz Świadczeń Socjalnych),
- amortyzacja środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych,
- pozostałe koszty (zapłata odszkodowania).

Układ funkcjonalny kosztów uwzględniający miejsce powstania, grupujący koszty stosownie do stanowisk pracy lub komórek organizacyjnych bądź zgodnie z określonymi funkcjami spełnianymi przez podmiot gospodarczy, powodującymi powstanie kosztów. Głównym celem tego grupowania jest stworzenie warunków do wewnętrznej analizy kosztów oraz ustalenia osób odpowiedzialnych za ich wysokość. Układ taki nazwany jest funkcjonalnym, ponieważ miejscami powstania kosztów są określone funkcje dotyczące przedsiębiorstwa jako całości. Można w nim wyodrębnić:
- koszty zakupu materiałów, związane z zaopatrzeniem przedsiębiorstwa w materiały,
- koszty produkcji, obejmujące koszty wydziałów, koszty produkcji podstawowej, koszty utrzymania zarządu przedsiębiorstwa,
- koszty sprzedaży, obejmujące koszty związane ze sprzedażą wyrobów gotowych czyli koszty reklamy, opakowań i transportu wyrobów gotowych.

Układ kalkulacyjny odgrywa dużą rolę w ustaleniu kosztu jednostki wyrobu i wskazuje jeden konkretny cel, na jaki koszty zostały poniesione. Koszty wg tego układu dzieli się je na:
- Koszty bezpośrednie są to koszty, które można bezpośrednio przypisać konkretnemu wyrobowi na podstawie odpowiednich dokumentów. W skład tych kosztów wchodzą:
- materiały bezpośrednie, są to surowce i materiały podstawowe, z których wytwarza się dany wyrób,
- paliwo i energia technologiczna obca, jeżeli istnieją odpowiednie przyrządy pomiarowe które pozwolą ustalić zużycie energii do produkcji danego wyrobu,
- płace bezpośrednie, czyli prace robotników zatrudnionych bezpośrednio przy produkcji określonych wyrobów,
- inne koszty bezpośrednie, np. koszty prób laboratoryjnych.
- Koszty pośrednie związane są z działalnością poszczególnych odcinków produkcyjnych lub całego przedsiębiorstwa i dotyczą wszystkich produkowanych tam wyrobów. Nie ma tu możliwości dokładnego ustalenia, jaka część kosztów przypada na określone wyroby. Koszty te dzieli się na :
- koszty wydziałowe, powstają w wydziałach produkcyjnych; są to koszty związane z utrzymaniem ruchu maszyn i urządzeń, utrzymaniem czystości pomieszczeń wydziałowych itp.,
- koszty ogólnego zarządu, to koszty dotyczące przedsiębiorstwa jako całości np. koszty zarządu, amortyzacja środków trwałych ogólnego zastosowania, koszty utrzymania magazynów, laboratoriów zakładowych,
- koszty sprzedaży związane ze sprzedażą wyrobów gotowych np. koszt wysyłki wyrobu.Układ analityczno-ekonomiczny grupuje koszty według różnego punktu widzenia. W układzie tym wyodrębnia się11:
- Koszty proste obejmują niepodzielne i jednorodne pozycje kosztów (materiały, amortyzacja) czego przykładem jest większość kosztów w układzie rodzajowym,
- Koszty złożone składają się z kilku elementów kosztów prostych (koszty remontów, koszty sprzedaży, koszty ogólnozakładowe),
- Koszty stałe w wypadku wzrostu lub spadku sprzedaży koszty te utrzymują się na stałym niezmienionym poziomie (np. płace personelu technicznego, amortyzacja),
- Koszty względnie stałe suma tych kosztów po przekroczeniu pewnego stopnia wzrostu lub spadku produkcji w pewnych okolicznościach może ulec zmianie,
- Koszty zmienne ulegają wzrostowi lub spadkowi w miarę zmian wielkości produkcji,
- Koszty rzeczowe (np. amortyzacja maszyn i urządzeń, zużycie materiałów, surowców i energii),
- Koszty osobowe odnoszą się do nakładu pracy ludzkiej i obejmują wynagrodzenia i narzuty na płace oraz odpisy na fundusz świadczeń socjalnych
- Koszty zależne i niezależne klasyfikowane są z punktu widzenia możliwości wpływania na poziom kosztów przez samą jednostkę gospodarczą.

5.3. Ustalenie wyniku finansowego

Wynik finansowy to różnica pomiędzy przychodami ze sprzedaży a kosztami ich uzyskania wygenerowana w okresie sprawozdawczym. Dodatni wynik finansowy (nadwyżka przychodów nad kosztami ich uzyskania) określany jest jako zysk. Ujemny wynik finansowy (nadwyżka kosztów nad przychodami) określany jest jako strata.

Wynik finansowy prezentowany jest w rachunku zysków i strat w ujęciu pięcioszczeblowym. Wyróżniamy zatem wynik finansowy ze sprzedaży, wynik finansowy z działalności operacyjnej, wynik finansowy z działalności gospodarczej, wynik finansowy brutto i wynik finansowy netto.

Wynik finansowy ze sprzedaży, stanowi różnicę między suma należnych przychodów ze sprzedaży produktów, towarów i innych składników aktywów obrotowych bez podatku od towarów i usług (VAT), a wartością sprzedanych składników wycenionych według kosztów wytworzenia (lub ceny nabycia) powiększoną o podatki obciążające sprzedawcę (np. podatek akcyzowy) oraz koszty ogólnego zarządu i koszty sprzedaży.
Wynik finansowy z działalności operacyjnej, stanowi różnicę miedzy sumą zrealizowanych pozostałych przychodów operacyjnych (np. sprzedaży nie finansowych aktywów trwałych, otrzymanych odszkodowań, odpisanych zobowiązań przedawnionych, dotacji), a sumą pozostałych kosztów operacyjnych (np. aktualizacja wartości aktywów nie finansowych)

Wynik finansowy z działalności gospodarczej to różnica między suma należnych przychodów z operacji finansowych a sumą kosztów z tych operacji.

Przychody z operacji finansowych obejmują np. przychody z tytułu udziałów w zyskach innych jednostek i papierów wartościowych. Na koszty operacji finansowych składa się: pokrycie strat w innych jednostkach, w których jednostka gospodarcza jest udziałowcem, wartość nabycia sprzedanych papierów wartościowych i inne

Wynik finansowy brutto, stanowi sumę wyników na działalności operacyjnej, operacjach finansowych i operacjach nadzwyczajnych, nie jest wartością stojącą do wyłącznej dyspozycji jednostki gospodarczej. Wynik ten ulega pomniejszeniu o obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego, do których zalicza się podatek dochodowy i inne obowiązkowe obciążenia np. obowiązkowe wpłaty z zysku na rzecz budżetu państwa z przedsiębiorstw państwowych oraz spółek skarbu państwa. Po uwzględnieniu wspomnianych obciążeń doprowadza się wynik finansowy brutto do wyniku finansowego netto, który stanowi zysk lub stratę jednostki gospodarczej.

Proces dochodzenia do ostatniej z wymienionych kategorii wynikowych przedstawia rysunek 5.1 (patrz załącznik).
Wynik finansowy ze sprzedaży
+/-
Wynik finansowy na pozostałej działalności operacyjnej
=
Wynik finansowy z działalności operacyjnej
+/-
Wynik finansowy z działalności finansowej
=
Wynik finansowy z działalności gospodarczej
+
Zyski nadzwyczajne
-
Straty nadzwyczajne
=
Wynik finansowy brutto
-
Obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego
(np. podatek dochodowy)
=
Wynik finansowy netto
Źródło: opracowanie własne.

Spis treści

Wprowadzenie
1. Majątek i kapitał podmiotu gospodarczego
1.1. Istota i podział majątku trwałego
1.2. Zużycie majątku trwałego
1.3. Inwestycje
1.3.1. Etapy działalności inwestycyjnej
1.4. Gospodarka remontowa
1.5. Majątek obrotowy i jego charakterystyka
1.6. Kapitał i jego pozyskiwanie
1.6.1. Leasing jako forma powiększenia kapitału
2. Współpraca podmiotu gospodarczego z bankiem
2.1. Pojecie i funkcje kredytu
2.2. Umowa kredytowa
2.3. Oprocentowanie kredytu elementem rachunku ekonomicznego
2.4. Zakres i forma współpracy z bankiem
2.5. Rachunki bankowe i ich obsługa
3.Współpraca podmiotu gospodarczego z instytucjami ubezpieczeniowymi
3.1. Istota i rodzaje ubezpieczeń
3.2. System ubezpieczeń społecznych
3.3. Ubezpieczenia gospodarcze
4. Rozliczenia w handlu zagranicznym
4.1. Dokumenty w transakcjach zagranicznych
4.2. Formy realizacji płatności w handlu zagranicznym
5. Wynik finansowy, system finansowy podmiotu gospodarczego
5.1. Pojecie i charakterystyka przychodów
5.2. Pojecie i klasyfikacja kosztów
5.3. Ustalenie wyniku finansowego