Rola gminy w kształtowaniu się samorządności obywateli

U podstaw samorządności leży uznanie podmiotowości obywateli, ich zdolności do podejmowania decyzji dotyczących życia społecznego, bycia odpowiedzialnym za siebie, własną rodzinę i społeczność, w której żyją.

Mówimy o jakiejś grupie społecznej, że jest samorządna, jeżeli ma ona możliwość samodzielnego podejmowania decyzji w swoich sprawach. Jak wiadomo raczej rzadko zdarzyć się może, aby wszyscy członkowie grupy społecznej występowali razem w jej imieniu. Samorządność zakłada z tego względu istnienie reprezentacji grup, organów, które w jej imieniu podejmują działania, do jakich przez członków grupy zostały upoważnione. Reprezentacja ta powinna zostać wyłoniona demokratycznie przez samych członków grupy, przy założeniu, iż każdy z nich ma w tej mierze równe prawa. Samorządność sprzyjać ma wyzwalaniu się inicjatywy ludzkiej, wzmacnianiu poczucia odpowiedzialności za grupę oraz umacnianiu więzi każdego członka z grupą. Człowiek, który sam decyduje o swoich sprawach, uczy się zarazem postępować odpowiedzialnie. Każda nierozsądna decyzja zwraca się przecież przeciwko niemu.

Samorząd terytorialny jest to samorząd, który umożliwia zaspokajanie potrzeb w miarę miejscowych możliwości, tam gdzie człowiek żyje, w poszczególnych miastach czy wsiach. Są bowiem takie sprawy, które człowiek załatwia w ramach własnej społeczności lokalnej. Zasadą powinno być zawsze, że każda społeczność sama rozwiązuje swoje problemy tak, jak uważa to za stosowne.

Każdy z nas żyje w jakiejś miejscowości, w mieście czy wsi. Tu załatwia swoje podstawowe interesy, mieszka, chodzi albo posyła dzieci do szkoły, pracuje. Nie jest dla nas bez znaczenia to, czy autobusy w naszej miejscowości jeżdżą punktualnie i dostatecznie często, czy drogi są dobrze utrzymane, czy nauka w szkole jest na odpowiednio wysokim poziomie, czy środowisko wokół nas jest utrzymane w należytym stanie. To wszystko decyduje przecież o naszym codziennym życiu, o jego jakości i o naszej przyszłości. Sprawy tego rodzaju zostały przekazane gminom, czyli mieszkańcom określonego terytorium zorganizowanym we wspólnotę terytorialną. Członkiem tej wspólnoty zostaje się przez sam fakt zamieszkiwania na jej terytorium. Jest to wspólnota samorządna, co znaczy, że jej członkowie samodzielnie decydują o składzie organów, które w imieniu całej grupy samorządowej będą podejmować konkretne decyzje albo sami je podejmują w drodze referendum. Samodzielnie wyznaczają cele, do których będą dążyli i sami dostarczają środków koniecznych do ich realizacji.

Gmina rządzi się opierając się na uchwalonym przez demokratycznie wybraną radę gminy statucie. Ten akt prawotwórczy można by nazwać konstytucją gminy, czyli najważniejszym jej prawem. To w nim poprzez swoich przedstawicieli, mieszkańcy określają ustrój gminy, kwestie rodzaju i sposobu powoływania organów gminy, sposobu ich odwoływania, organizacji wewnętrznej rady gminy, sposobu pracy zarówno całej rady, jak i jej wewnętrznych organów, sposobu podejmowania decyzji przez organy gminy, podziału gminy na sołectwa, dzielnice czy osiedla. Statut określa organizację urzędów i instytucji gminnych, w jakich godzinach są one dostępne dla mieszkańców gminy, jakie obowiązki maja poszczególni urzędnicy. Ustala też zasady zarządu mieniem gminy, to znaczy wyznacza organy, które maja go


wykonywać, określa czynności, do których są one upoważnione, wskazuje, w jaki sposób może nastąpić nabycie albo zbycie praw do rzeczy stanowiących własność gminy. Statut określa zasady korzystania z obiektów gminnych i urządzeń użyteczności publicznej. Nie wystarczy przecież sam fakt, że gmina dorobiła się własnego ośrodka kultury czy biblioteki, aby mieszkańcy mieli z tego oczekiwane korzyści. Trzeba tak uregulować zasady korzystania z tych instytucji, aby służyły rzeczywiście jak największej liczbie mieszkańców gminy. Co z tego, że jest dom kultury, jeżeli byłby on otwierany i zamykany o dowolnych godzinach, zależnie od uznania kierownika. Stąd konieczność określenia, kto z określonego obiektu korzystać może, pod jakimi warunkami, kiedy, a także czy korzystanie jest bezpłatne, a jeśli odpłatne, to jaką opłatę należy uiścić.

Gmina jest zatem samorządną jednostką samorządu terytorialnego. Jej członkowie sami, niezależnie od innych gmin czy państwa, stwarzają sobie warunki życia w swoim miejscu zamieszkania. Czynią to na własną odpowiedzialność; jeśli będą mądrzy, zaradni i pracowici, będzie się im żyło lepiej, jeżeli nie, skutki także spadną na nich. Jeśli samemu chce się o sobie decydować, to trzeba tez godzić się na to, że rzeczywiście ma się w swoich rękach swój los.

Gmina jako wspólnota samorządowa stawia sobie za cel takie ułożenie stosunków w ramach własnej społeczności i stworzenie takich warunków, aby życie mieszkańców gminy było w miarę możliwości jak najlepsze. Oczywiście same chęci nie wystarczą. Trzeba wiele zbiorowych wysiłków, by osiągnąć wszystko to, co w danych warunkach możliwe jest do osiągnięcia. Dobra osiągane nie musza mieć zresztą charakteru dóbr materialnych. Oczywiście, jeśli ludzie nie mają co jeść, czy gdzie mieszkać, trzeba najpierw zadbać o te sprawy podstawowe. Potem dopiero można zabiegać o dobra wyższe: pogłębianie wiedzy, uczestniczenie w kulturze, godziwy wypoczynek. Zadania stojące przed gminą obejmują zarówno dążenie do dóbr podstawowych, jak i dóbr kultury. Do własnych zadań gminy, to znaczy do zadań, w których nikt jej zastępować nie może, a przynajmniej nie powinien, należy przede wszystkim ochrona zdrowia i pomoc społeczna. Jest to w pełni zrozumiałe, człowiek wszak żyje w określonym miejscu i w interesie każdego leży, aby właśnie tu mógł się leczyć, a także znaleźć pomoc w godziwym utrzymaniu się, gdy sam poradzić sobie nie może. Także przynajmniej do szkoły podstawowej każde dziecko powinno móc uczęszczać, a rodzice posyłać swoje dziecko, do szkoły położonej pobliżu miejsca zamieszkania. Nie jest też dla członków gminy obojętne, jaki będzie poziom tej szkoły. Od wykształcenia zależy w znacznej mierze dobrobyt poszczególnego człowieka, ale też dobrobyt społeczności. Stąd do zadań gminy należy troska o oświatę, zwłaszcza o przedszkola oraz szkoły podstawowe.

To przede wszystkim dla członków wspólnoty lokalnej ważne jest jak na ich terenie działa komunikacja zbiorowa (autobusy miejskie czy tramwaje), jaki jest stan dróg, jak funkcjonują wodociągi i kanalizacja, czy właściwie jest zorganizowany wywóz odpadków itd.
Żyjąc w określonym miejscu zainteresowani jesteśmy, aby żyło się w nim co najmniej znośnie. Chcemy oddychać świeżym powietrzem, mieć wokół siebie jak najwięcej zieleni, pięknych budynków i jak największy spokój. Chcemy


czuć się bezpieczni. To zaś wymaga odpowiednich służb porządkowych i urządzeń do utrzymania porządku.
Wszystkie te sprawy należą do zadań gminy. To w jej ramach, w ramach wspólnoty, w której żyjemy, powinniśmy rozwiązywać problemy z nimi związane.

Poza zadaniami, które określiliśmy jako zadania własne gmin, mogą mieć one także inne zadania. Są to zadania, których wykonywanie w zasadzie należy do organów państwa. W pewnych jednak przypadkach mogą one zostać zlecone gminom. Zlecenie takich zadań gminie powiększa samodzielność wspólnoty. W ten sposób mieszkańcy danego terytorium mogą sami, w szerszym zakresie, decydować o sobie.

Obowiązkiem każdego z nas jest tak postępować, aby inni nie ponosili przez nas uszczerbku. Poza obowiązkami, które są ukierunkowane niejako na dobro poszczególnych członków wspólnoty, są i takie, które ma się w stosunku do wspólnoty jako takiej.
Przede wszystkim każdy z nas, jeżeli prawo lub wynik referendum go do tego zobowiązuje, ma obowiązek płacić podatki na rzecz gminy czy wykonywać inne obowiązki, np. utrzymywać swój dom w należytym stanie. Każdy z nas ma obowiązek działać na rzecz dobra wspólnego. Jeśli ktoś ma pomysł, jak uczynić życie w swojej miejscowości łatwiejszym, powinien ten pomysł przedstawić radzie gminy. Jeśli odbywa się referendum w jakiejś ważnej dla wszystkich sprawie, powinien wziąć w nim udział, chociaż takiego obowiązku prawnego przecież nie ma.
Mienie gminy, a zwłaszcza urządzenia komunalne, to dobro wspólne wszystkich mieszkańców gminy. Jeżeli widzisz, że ktoś łamie drzewo w parku, wrzuca śmieci do basenu, niszczy przystanki, musisz sobie uświadomić, że to Twój park, Twoje kosze są niszczone i na ich naprawę trzeba będzie wydawać pieniądze pochodzące z podatków płaconych przez Twoich rodziców, czy przez Ciebie. Ochrona mienia gminy jest więc obowiązkiem każdego mieszkańca. Jeżeli nie chce się żyć na śmietniku, wśród murów zeszpeconych napisami, czekać na przystanku, na którym chuligani zniszczyli rozkład jazdy i nabrudzili pijacy, trzeba pilnować aby nikt nie niszczył tego, co wspólne. Także działanie na rzecz samodzielności gminy jest obowiązkiem każdego jej członka.

Zwykle trzeba wiele pracy i odpowiednich środków, aby przeprowadzić to, co się zamierzyło. Co z tego, że wszyscy mieszkańcy jakiejś gminy byliby zgodni co do tego, że potrzeba im nowego ośrodka zdrowia. Jeśliby nawet mieszkańcy gminy postanowili, że stawią się do pracy przy budowie całkowicie bezpłatnie, to i tak trzeba uzyskać materiały budowlane- a za te trzeba zapłacić. Gmina dysponuje pieniędzmi z podatków i opłat płaconych przez mieszkańców gminy na jej rzecz. Gmina posiada także własny majątek. Gospodarowanie nim powinno także przynosić dochody. Ponadto gmina może otrzymywać subwencje od państwa.

Mieszkańcy powinni zostać poinformowani, o tym jakie są założenia budżetu. W ten sposób możliwa jest dyskusja nad zasadnością zamierzeń i podjęcie przez radnych ostatecznej decyzji zgodnie z wolą większości mieszkańców gminy. To, czy tak będzie w istocie, zależy od samych mieszkańców. Jeśli



pozostaną bierni, ograniczą się jedynie do wyborów rady gminy, muszą się liczyć z tym, że rada gminy podejmie takie decyzje, jakie większość członków rady uzna za właściwe, nawet jeśli byłyby one niezgodne z faktyczną wolą większości.

Nikogo do korzystania z jego praw przymuszać nie można, ale też nie wolno temu, który nie chciał z nich skorzystać, twierdzić potem, że podjęto decyzję sprzeczną z wolą większości, a wobec tego nie ma on obowiązku podporządkowania się tej decyzji.

Gmina to wspólnota samorządna. Każdy ma w niej tyle do powiedzenia, co wszyscy inni. Mieszkańcy mają zatem rzeczywistą możliwość kształtowania spraw swego otoczenia. Mają wpływ na to jaka będzie jakość życia wspólnoty jak i każdego z nich z osobna.



Literatura:
Jarosław Mikołajewicz „Wiedza o życiu w społeczeństwie”
Andrzej Burda „ U podstaw świadomości państwowej”