Materiały do egzaminu.

Socjologia to nauka badająca w systematyczny sposób funkcjonowanie i zmianę społeczeństwa. Socjologowie badają społeczne reguły, procesy i struktury, które łączą i dzielą ludzi, tworzą lub są przejawem więzi między ludźmi, a także proces ich zmian. Socjologowie badają zarówno jednostki, jak i relacje między ludźmi (np. podziały społeczne), grupy społeczne, instytucje czy całe społeczeństwa. Narodziny socjologii wiążą się z zachodzącymi w XIX wieku gwałtownymi zmianami społecznymi, stąd wielu teoretyków uważa, że głównym przedmiotem badań socjologii jest nowoczesność i społeczeństwo przemysłowe.

Historia socjologii
Termin "socjologia" (od łac. socius - zbiorowość, społeczeństwo i gr. logos mądrość, wiedza) wprowadził w 1838 r. Auguste Comte. Jako samodzielna dyscyplina naukowa socjologia wyodrębniła się pod koniec XIX wieku: pierwszy wydział socjologii powstał w 1892 r. na Uniwersytecie w Chicago, trzy lata później ustanowiono pierwszą europejską katedrę socjologii, na Uniwersytecie w Bordeaux. W Polsce pierwsza katedra socjologii powstała na Wydziale Prawa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego w 1919 r. (kierował nią Leon Petrażycki). Rok później, z inicjatywy Floriana Znanieckiego, uruchomiono Katedrę Socjologii i Filozofii Kultury na Uniwersytecie Poznańskim, wtedy też socjologia zaistniała w Polsce jako samodzielny kierunek studiów.
Socjologia to nauka badająca w systematyczny sposób funkcjonowanie i zmianę społeczeństwa. Socjologowie poszukują społecznych reguł i badają je oraz procesy i struktury, które łączą i dzielą ludzi, tworzą lub są przejawem więzi między ludźmi, a także proces ich zmian. Socjologowie badają zarówno jednostki, jak i relacje między ludźmi (np. podziały społeczne), grupy społeczne, instytucje czy całe społeczeństwa. Narodziny socjologii wiążą się z zachodzącymi w XIX wieku gwałtownymi zmianami społecznymi, stąd wielu teoretyków uważa, że głównym przedmiotem badań socjologii jest nowoczesność i społeczeństwo przemysłowe.
Socjologia a inne dziedziny wiedzy
Określenie precyzyjnych granic między socjologią a wyspecjalizowanymi naukami społecznymi takimi jak ekonomia czy nauki polityczne nie jest łatwe. Zdaniem części socjologów, tym co wyróżnia socjologię jest holistyczne podejście do analizy zjawisk społecznych. Trudne jest też odróżnienie socjologii od starszych dyscyplin naukowych jak historia czy filozofia, które często poszukiwały na pytania podobne do tych, które stawia socjologia. Istnieją też młodsze od socjologii, pokrewne dziedziny wiedzy: antropologia i socjobiologia.
Socjologowie posługują się zróżnicowanymi metodami i technikami badań, zarówno o charakterze ilościowym, jak i jakościowym. Na przełomie XIX i XX wieku udało się przezwyciężyć pozytywistyczną i naturalistyczną wizję uprawiania socjologii, postulującą naśladowanie metod nauk przyrodniczych w badaniu zjawisk społecznych, w czym duże zasługi miał Max Weber - twórca tzw. socjologii rozumiejącej i Florian Znaniecki - autor koncepcji współczynnnika humanistycznego. Odtąd socjologia jest traktowana jako jedna z nauk humanistycznych, chociaż spór o sposób uprawiania socjologii jako nauki trwa w zasadzie do dnia dzisiejszego.
Subdyscypliny
Zdefiniowanie socjologii jako nauki utrudnia także to, że brak jest jednej zintegrowanej teorii socjologicznej; składa się ona z konkurujących ze sobą tradycji i szkół myślenia, z których najważniejsze to funkcjonalizm, teorie konfliktu, teorie wymiany, szkoła chicagowska, fenomenologia (socjologia), teorie ewolucyjne, strukturalizm, etnometodologia, teorie krytyczne i symboliczny interakcjonizm.
W programach studiów socjologicznych często spotyka się podział dziedzin socjologii ze względu na skalę zjawisk społecznych. Wyróżnia się wtedy:
• makrosocjologię (socjologię dużych struktur społecznych), która bada zjawiska społeczne dużej skali (np. dotyczące państw, ponadpaństwowe, globalne, dotyczące ras, klas społecznych czy warstw społecznych itp.)oraz
• mikrosocjologię (socjologię małych struktur społecznych), która bada zjawiska społeczne małej skali (np. interakcje międzyludzkie czy małe grupy społeczne). Pole badawcze mikrosocjologii pokrywa się najczęściej z polem badawczym psychologii społecznej
Ze względu na orientację badawczą można wyodrębnić:
• socjologię fenomenologiczną
• socjologię historyczną
• socjologię krytyczną
• socjologię matematyczną
Najważniejszym podziałem jest podział na specjalizacje. Część z nich uzyskała dużą autonomię w ramach socjologii. W Polskim Towarzystwie Socjologicznym (http://www.pts.org.pl) mają swoje sekcje następujące specjalizacje:
• antropologia społeczna
• historia socjologii
• praca socjalna
• socjologia dewiacji i kontroli społecznej
• socjologia medycyny
• socjologia miasta
• socjologia nauki
• socjologia prawa
• socjologia religii
• socjologia wsi i rolnictwa
• socjotechnika

Socjologia – Twórca socjologii A. Comt’e. Jest to nauka o społeczeństwie ale dokładnie przedmiotem jej zainteresowań są zjawiska i procesy prowadzące do powstania różnych form życia zbiorowego ludzi i struktury tych zbiorowości, zjawiska i pracy zachodzącej w tych zbiorowościach, wynikające ze wzajemnego oddziaływa-nia ludzi na siebie, siły skupiające i siły rozbijające te zbiorowości, zmianę i przekształcenia w nich zachodzące.
Zakres badań
Przede wszystkim socjologowie muszą dokonać jakiegoś podziału i klasyfikacji ogółu zjawisk i procesów za-chodzących w życiu społecznym, żeby na tej podstawie dokonać systematyzacji swoich badań i konstrukcji teoretycznych. Wyróżniamy we współczesnej socjologii następujące działy badań i zakresy teorii ogólnych:
a. działy badające instytucje społeczne takie, jak: rodzina, instytucje wychowawcze, instytucje polityczne, instytucje naukowe itp. Oraz wszelkie inne instytucje występujące w różnych grupach i społeczeń-stwach.
b. Działy badające różne typy zbiorowości i grup ludzkich takich, jak różnego rodzaju małe grupy i kręgi społeczne, zbiorowości terytorialne, jak wieś, miasto i inne, kategorie zawodowe, warstwy i klasy spo-łeczne oraz kasty, grupy celowe i organizacje tworzone dla realizacji określonych zadań
c. Działy badań nad procesami społecznymi takie, jak: procesy dezorganizacji społecznej alkoholizm, przestępczość), procesy migracji i ruchliwości społecznej, zjawiska i procesy wynikające z masowego przekazywania treści kulturalnych i informacji przez prasę, radio, telewizje, konflikty zachodzące w społeczeństwie na tle rasowym, etnicznym, politycznym
Socjologia potoczna – jest oparta na zdrowym rozsądku, na uogólnianiu codziennych doświadczeń w spo-sób często emocjonalny, niesystematyczny i niezweryfikowany.
Socjologia naukowa –opiera się na systematycznych badaniach, na posługiwaniu się ustalonym aparatem pojęciowym, na sprawdzaniu hipotez i twierdzeń.
Alienacja poczucie wyobcowania ze społeczeństwa, utrata tożsamości jednostki charakterystyczna dla dużych ośrodków miejskich w społeczeństwach przemysłowych. Pojęcie alienacji wprowadzone zostało przez Hegla, dla którego oznaczało stawanie się obcym państwa wobec ducha dziejów. Po raz pierwszy użyte do krytyki burżuazji przez Mosesa Hessa, rozwinięte zostało przez Karola Marksa. Według Marksa, człowiek z natury twórczy pod wpływem tego, iż staje się on częścią maszyny zatraca swoją wolność i możliwości twórcze, poprzez co izoluje się od rzeczywistości społecznej. Według Herberta Marcusego człowiek pod wpływem alienacji ogranicza swoją aktywność do produkcji w 8-godzinnym dniu pracy oraz konsumpcji.
Anomia jest to stan społeczny, w którym jednostki społeczne wobec narzucanych przez społeczeństwo celów czy wartości, które należy realizować, nie mają możliwości zrealizowania tych celów czy uzyskania wartości za pomocą społecznie akceptowanych środków czyli zgodnie z przyjmowanymi w społeczeństwie normami.
W szerszym rozumieniu anomia oznacza pewnego rodzaju stan niepewności i zagubienia w systemie aksjonormatywnym spowodowany najczęściej jego transformacją. Jednostka społeczna w stanie anomii nie potrafii ocenić, zgodnie z którymi normami należy działać i jakie wartości internalizować

Biurokracja jest to jedna z form organizacji, szczególnie rozpowszechniona w instytucjach państwowych.
Z założenia przyjętego przez Maxa Webera biurokracja miała być idealną i bezbłędną formą organizacji, jednakże wraz z jej rozrostem staje się ona jako system organizacyjny coraz bardziej dysfunkcjonalna.
Model idealnej biurokracji opracowany został przez Maxa Webera i przedstawiony w jego klasycznym dziele "The Theory of Social and Economic Organization". Wyróżnił on trzy rodzaje legitymowanej władzy:
1.racjonalnej (legalnej) - opartej na przekonaniu o "legalności" zasad i normatywnych reguł sprawowania władzy oraz prawie tych, którzy zgodnie z nimi sprawują władzę do wykonania poleceń.
2.tradycjonalnej - związanej silnie z przekonaniem o świętości nieprzemijającej tradycji i legitymizacji statusu tych, którzy sprawują zgodnie z nią włdzę.
3.charyzmatycznej - opartej na pewnych specyficznych i wyjątkowych cechach charakteru, heroiźmie, świętości danej jednostki, a także na normatywnych wzorach postępowania i wynikającego z nich ładu jaki ona objawiła lub ustanowiła.
Weber twierdził, iż z władzą legalną w idealnej postaci mamy do czynienia gdy zatrudnionych w administracji biurokratów cechuje następujące postępowanie:
1.Podlegają władzy jedynie w zakresie swoich oficjalnych obowiązków o bezosobowym charakterze. Posiadają więc wolność osobistą.
2.Hierarchia urzędów w jakich działają jest jasno zdefiniowana.
3.Każdy urząd odznacza się jasno zdefiniwanym zakresem kompetencji.
4.Sprawowanie urzędu powiązane jest z dobrowolnie zawartą umową.
5.Bardzo istotną rolę przy wyborze kandydata odgrywają jego kwalifikacje zawodowe.
6.Pobory biurokratów odznaczają się ustaloną wysokością, wypłacaną w gotówce, pracownicy nabywają uprawnienia emerytalne. Jednak w niektórych przypadkach organ ma prawo do odwołania mianowanego urzędnika, natomiast ten ma zawsze prawo do rezygnacji.
7.Sprawowany urząd jest traktowany jako jedyne lub główne zatrudnienie danej osoby.
8.Zwierzchnicy mogą urzędnikowi przyznać awans uwarunkowany stażem pracy, osiągnięciami.
9.Urzędnik pracuje w całkowitym oderwaniu od własności środków administrowania i nie ma prawa do "zawłaszczenia" swojego stanowiska.
10.Jest on poddany ścisłej, systematycznej dyscyplinie i kontroli.
Darwinizm społeczny pogląd w socjologii i myśli społecznej wedle którego życie społeczne opiera się na walce między jednostkami, rasami czy narodami w podobny sposób jak ujmuje to teoria ewolucji Darwina. Tego typu pogląd w socjologii często był spotykany u różnych myślicieli w XIX wieku, którzy często opacznie interpretowali teorie ewolucji. Stosowany był do opisu rozwoju społeczeństw. Zakładał, iż rozwój następuje od form społecznych bardziej prymitywnych do znajdujących się na wyższym poziomie. Forsowany był przez zwolenników postępu społecznego. Wykorzystywany był też dla przedstawiania własnego narodu jako wyższego na początku XX wieku np. przez polityków niemieckich dla rozwiązania kwestii żydowskiej.
Dewiacja społeczna odchylenie od reguł działania społecznego, postępowanie niezgodne z przyjętymi normami i/lub wartościami. Ogólnie są to wszelkie przejawy zachowania innego niż konformistyczne. Robert Merton wyróżniał 4 typy zachowania dewiacyjnego: innowację, rytualizm, wycofanie oraz bunt. Biorąc pod uwagę stopień akceptacji reguł działania społecznego, można wymienić dodatkowe typy dewiacji: nonkonformizm, negatywizm i oportunizm.
Innowacja w socjologii oznacza akceptacja celów dyktowanych przez istniejące w grupie społecznej lub społeczeństwie wartości, poprzez nowe sposoby, nieakceptowane w danym systemie aksjonormatywnym. Jest to jedna z dewiacji społecznych, czyli odhyleń od konformizmu w ujęciu Roberta K. Metona. Zachowaniem innowacyjnym może być zarówno działanie przestępcze jak i działanie, którego rezultatem jest np. upowszechnienie nowej, sprawniejszej metody badań naukowych. Początkowo działania będące innowacyjnymi mogą spotykac się w społeczeństwie czy grupie społecznej z lekceważeniem lub ostrą krytyką, często jednak upowszechniają się i stają się w końcu zachowaniami konformistycznymi.
Rytualizm kurczowe trzymanie się pewnych tradycyjnych sposobów postępowania w obrębie grupy społecznej lub społeczeństwa, a więc gorliwe przestrzeganie norm, przy zupełnym abstrahowaniu od celów, do realizacji których dąży dana grupa czy społeczeństwo, czyli z ignorowaniem odpowiednich wartości uznanych w społeczeństwie lub grupie społecznej. Rytualizm jest jedną z wyróżnionych przez Roberta K. Mertona dewiacji społecznych.
Bunt jest to pojęcie z zakresu nauk społecznych. W koncepcji Roberta Mertona oznacza sposób przystosowania jednostki poprzez odrzucenie celów społecznych grupy oraz społecznie uznawanych środków realizacji celów społecznych.
Eksperyment to w naukach przyrodniczych i behawioralnych zbiór działań wzbudzających w obiektach materialnych określone reakcje i zjawiska, które poddaje się dokładnej obserwacji. Eksperymenty wykonuje się w celu potwierdzenia lub sfalsyfikowania określonej teorii. Teoria z jednej strony określa ściśle warunki eksperymentu a z drugiej nadaje sens poczynionej w wyniku eksperymentu obserwacji i w ogóle decyduje, co w danym eksperymencie jest właściwą obserwacją, a co tylko nieistotnym jego zakłóceniem. Jak twierdził Immanuel Kant eksperyment jest swojego rodzaju pytaniem jakie teoria zadaje naturze.
Grupa ekskluzywna jest to typ grupy społecznej, do której przynależeć mogą jednostki spełniające odpowiednie kryteria przynależności. Ekskluzywność grupy wzrasta wraz z trudnością zdobycia odpowiednich referencji. Często kryterium uwzględnianym przy rekrutacji nowych członków jest ich pochodzenie np. arystokratyczne, a więc wynikające ze statusów przypisanych jednostek. Mogą to być grupy oparte na statusach osiąganych np. różnego rodzaju stowarzyszenia himalaistów, przedsiębiorców itd.
Przeciwstawną wobec grupy ekskluzywnej jest grupa inkluzywna.
Grupa inkluzywna jest to typ grupy społecznej przeciwstawny wobec grupy ekskluzywnej. Członkiem tego typu grupy może być każda osoba, nie są tutaj istotne żadne kryteria klasyfikacyjne. W rzeczywistości taki czysty model rzadko jest spotykany, można jednak mówić o grupach, które do takiego modelu się zbliżaja i umożliwiają uczestnictwo bez konieczności zdobywania specjalnych kwalifikacji lub referencji. Przykładem grupy inkluzywnej może być także społeczność wikipedystów
Grupa społeczna – w psychologii i socjologii grupa ludzi, której członkowie współdziałają ze sobą w celu zaspokajania własnych potrzeb i osiągania celów. Grupy społeczne zaliczane są do zbiorowości społecznych. Przykładem zbiorowości mogą być np. tłumy. W grupie społecznej zachodzą trwałe interakcje i wspólne osiąganie celu, podczas gdy np. w tłumie uczestnicy osiągają cel jako jednostki.
Grupa społeczna charakteryzuje się w miarę trwałą strukturą społeczną. Każdy jej członek zajmuje określoną pozycję (status społeczny) i miedzy nim, a innymi członkami występują więzi społeczne. Grupę społeczną ująć można więc jako system statusów społecznych.
Każda grupa społeczna posiada określone kryteria rekrutacji członków i funkcje członka grupy (czyli jego powinności względem niej). Ze względu na kryteria przyjęć do grupy można wyróżnić grupy inkluzywne oraz grupy ekskluzywne.
Można także różnicować grupy ze względu na wielkość. Grupy małe to takie, gdzie członkowie mają możliwość kontaktu bezpośredniego. W grupach dużych nie możliwy jest model komunikacji "każdy z każdym".
Inna typologia grup społecznych wskazuje grupy pierwotne, oraz grupy wtórne.
Grupy pierwotne — są to takie grupy społeczne do których jednostka wchodzi w procesie socjalizacji pierwotnej. Przykładem takiej grupy może być rodzina. Grupy pierwotne są zazwyczaj grupami małymi, posiadają względna trwałość, charakter kontaktów jest niewyspecjalizowany (na cechy te wskazywał Charles Colley).
Grupa wtórna typ grupy społecznej przeciwstawny wobec grupy pierwotnej. Charakteryzuje się względnie małą trwałością i wielością członków. Grupy wtórne tworzone są dla osiągnięcia określonego celu, charakteryzują się formalnym i rzeczowym typem więzi, przy czym komunikacja między członkami grupy ma charakter nieosobowy (np. partie polityczne). Często grupy wtórne rozwiązywane są po zrealizowaniu okreslonego celu, do którego zostały powołane. Grupy tego typu przeważają w społeczeństwie przemysłowym i poprzemysłowym.
Grupa formalna typ grupy społecznej charakteryzujący się sformalizowanymi stosunkami między jednostkami, sztywną strukturą, sformalizowaną kontrolą społeczną i zazwyczaj przypisanymi rolami odgrywanymi przez członków takiej grupy. Struktura tego typu grupy charakteryzuje się przede wszystkim bezoosobowymi, rzeczowymi więziami. Grupy formalne organizowane są dla realizacji konkretnego celu i powstają zazwyczaj na bazie prawa publicznego.
Grupa nieformalna typ grupy społecznej charakteryzujący się płynna, elastyczną strukturą, przewagą więzi osobowych, brakiem formalnie wytyczonych zadań do zrealizowania, nieformalną kontrolą społeczną. W obrębie dużych grup fromalnych grupy nieformalne pojawiają się zazwyczaj jako kliki i są najczęściej dysfunkcyjne wobec tych dużych grup, np. w zakładach pracy. Mają jednak funkcje pozytywne dla grupy, ponieważ spajają więzi.
Interakcja społeczna wzajemne oddziaływanie na siebie jednostek społecznych, najczęściej przy użyciu języka i innych kodów kulturowych. Ze względu na sytuacje, sposób interpretacji partnera intarakcji i cel interakcji wyróżnić można interakcję zogniskowaną, interakcję niezogniskowaną, interakcję symboliczną i interakcję transakcyjną
Jednostka społeczna w socjologii jest to określenie jakiego używa się wobec człowieka jako społecznego indywiduum, ukształtowanego przez społeczeństwo w procesie socjalizacji.
Klika w socjologii oznacza małą podgrupę osób, znajdująca się na obszarze większej grupy, między którymi istnieją silne więzi oraz zazwyczaj jasno sprecyzowany cel, wartości i normy, które nie są tożsame z celami, wartościami i normami całej grupy. W socjometrii jest to podgrupa osób dokonująca wzajemnych wyborów, lecz nie dokonująca wyborów wśród członków większej grupy, do której należy.
Konformizm – w psychologii społecznej oraz jako mechanizm obronny to zmiana zachowania na skutek rzeczywistego, bądź wyobrażonego wpływu innych ludzi. Bezkrytyczne, nadmierne podporządkowanie się wartościom, poglądom, zasadom i normom postępowania obowiązującym w danej grupie społecznej.
W naukach społecznych jeden ze sposobów dostosowania jednostki społecznej. W ujęciu Roberta Mertona oznacza zgodę na realizację celów społecznych grupy przy pomocy społecznie uznawanych środków.
Lobbing-oddziaływanie na decyzje podejmowane przez organy władzy publicznej oparte na strategii komunikacyjnej uwzględniającej:
analizę procesu decyzyjnego, politykę danego organu, własne cele strategiczne, własną analizę SWOT, bieżący monitoring wydarzeń
W kontekście lobbingu funkcjonują także pojęcia:
Public Affairs Consultancy - doradztwo w zakresie lobbingu prowadzone przez specjalistyczną firmę zewnętrzną, które zorientowane jest w większym stopniu na przedstawienie fachowej ekspertyzy niż na bezpośrednie sukces w osiągnięciu celów strategicznych. PA Cunsultancy rozwija się głównie w Unii Europejskiej, podczas gdy lobbing nastawiony na bezpośrednią realizację celów strategicznych jest charakterystyczny dla USA.
Advocacy - lobbing o podłożu niekomercyjnym, zwłaszcza na rzecz: grup społecznych , organizacji pozarządowych

Osobowość ; to charakterystyczny, względnie stały sposób reagowania jednostki na środowisko społeczno – przyrodnicze, a także sposób wchodzenia z nim w interakcje.
Osobowość kształtowana jest przez całe życie, szczególnie w okresie dzieciństwa oraz młodości poprzez wpływ bodźców zewnętrznych w procesie socjalizacji, a także własnej aktywności jednostki. Istotną rolę odgrywają tu również wrodzone cechy biofizyczne.
Teorie osobowości
1.Psychodynamiczne
-Teoria freudowska – w procesie kształtowania osobowości kładzie nacisk na doświadczenie zdobyte w dzieciństwie, popędy biologiczne oraz stosunki z rodzicami; (zobacz też Osobowość (psychoanaliza))
-Teorie neopsychoanalityczne – podkreślają znaczenie podstawowych popędów oraz interakcji społecznych w kształtowaniu osobowości jednostki. Przedstawiciele: Carl Jung, Alfred Adler, Harry Stack Sullivan, Karen Horney, Erik Erikson,
2.Teorie pola – traktują organizm jako całość, kładąc nacisk na dążenie jednostki do zaspokojenia podstawowego popędu jakim jest popęd samorealizacji. Przedstawiciele: Kurt Goldstein,
3.Teorie czynnikowe – przedstawiają osobowość jako zbiór cech lub charakterystycznych sposobów zachowania, odczuwania, reagowania. Przedstawiciele: Joy Paul Guilford, Raymond Cattell, Hans Eysenck
4.Teorie uczenia się – podkreślają czynniki sytuacyjne wywołujące określone zachowania oraz warunki wzmacniające owe zachowania. Przedstawiciele: John Dollard, Neal Miller
-Teoria uczenia się społecznego – zwraca uwagę na społeczny aspekt kształtowania się osobowości tj. bodźce i wzmocnienia społeczne. Przedstawiciele: Albert Bandura
5.Teorie humanistyczne - Abraham Maslow, Carl Rogers, Frederick Perls
6.Teorie systemowe - Milton Erickson

Socjalizacja (łac. socialis = społeczny) to proces (oraz rezultat tego procesu) nabywania przez jednostkę systemu wartości, norm oraz wzorów zachowań, obowiązujących w danej zbiorowości. Socjalizacja trwa przez całe życie tej jednostki, lecz w największym nasileniu występuje, gdy dziecko zaczyna stawać się istotą społeczną. Największą rolę na tym etapie odgrywają jego rodzice, później także wychowawcy i rówieśnicy oraz instytucje (takie jak szkoła czy kościół).
Procesy socjalizacji możemy podzielić na pierwotne i wtórne.
Socjalizacja pierwotna — składowa procesu socjalizacji, zachodząca w grupie pierwotnej, najczęściej na obszarze rodziny. W socjalizacji pierwotnej na jednostkę mają wpływ znaczący inni, przeważnie rodzice. Charakteryzuje się ona silnym emocjonalnym oddziaływaniem znaczących innych na jednostkę. Reguły działania przyswaja ona na zasadzie naśladownictwa oraz w mniejszym stopniu poprzez werbalny przekaz symboliczny. Socjalizacja pierwotna kończy się w momencie pojawienia się uogólnionego innego. W tym momencie rozpoczyna się etap socjalizacji wtórnej.
Socjalizacja wtórna — składowa procesu socjalizacji obejmująca proces profesjonalizacji lub etatyzacji, kiedy w toku wzrastania jednostki do życia społecznego wchodzi ona do kolejnych wtórnych grup społecznych (instytucje religijne, zakłady pracy, partie polityczne itd.). Socjalizacja wtórna rozpoczyna się od momentu pojawienia się w socjalizacji uogólnionego innego
Internalizacja (ang internalization, z łac. internus, wewnętrzny) to mechanizm obronny, polegający na przyjmowaniu za własne narzucanych z zewnątrz postaw, poglądów, norm i wartości.
Na początku główną rolę w tym procesie pełnią rodzice dziecka (szczególnie gdy jest ono w wieku przedszkolnym i w pierwszych latach uczęszczania przez nie do szkoły), później wychowawcy oraz grupy równieśnicze, a po osiągnięciu przez daną osobę wieku dorosłego grupy społeczne i jednostki, z którymi się ona identyfikuje i które są dla niej autorytetem.
W wyniku internalizacji normy heteronomiczne (ustanowione nie przez tych, których mają obowiązywać) przekształcają się w normy autonomiczne (ich przestrzeganie nie wymaga już kontroli z zewnątrz). Internalizacja jest więc jednym z najważniejszych mechanizmów socjalizacji i społecznego rozwoju człowieka.
W socjologii fenomenologicznej Petera Bergera i Thomasa Luckmanna internalizacja jest składową triady, na którą składają sie także obiektywizacja i eksternalizacja.
W memetyce proces ten jest określany jako infekowanie jednostki memami.
Wychowanie - to całość zamierzonych oddziaływań środowiska społecznego, przyrodniczego na jednostkę, trwające całe życie. W zakres pojęcia wchodzi:
wychowanie naturalne pod wpływem środowiska w którym jednostka funkcjonuje – rodzina, kontakty społeczne, obyczaje, religia
wychowanie instytucjonalne – celowe, planowe oddziaływanie instytucji wychowujących takich jak: przedszkola, szkoły, internaty, domy dziecka
samowychowanie
Oddziaływanie to ma wpływ na stosunek jednostki do otaczającego świata, kształtowanie się systemu wartości, norm, celu życia.
W pedagogice istnieją definicje, które kładą nacisk na celowe dokonywanie zmian w osobowości człowieka pod wpływem czynników zewnętrznych. Jednostka stanowi w nich przedmiot oddziaływań.
Druga grupa definicji mówi o wychowaniu indywidualnym, czyli wspomaganiu rozwoju jednostki poprzez pobudzanie do działania, ale pośrednio, wpływając nie na wychowanka lecz na warunki w których działa.
Wychowanie przekazuje jednostkom dziedzictwo kulturowe, wzory zachowań - utrzymuje ciągłość kulturową społeczeństw, a jednocześnie przygotowuje do uczestnictwa i przekształcania rzeczywistości społecznej.
Teoria osobowości Freuda powstała na gruncie filozofii deterministycznej i pozytywistycznej. Dynamika osobowości jest sposobem rozdziału i wykorzystania energii psychicznej przez systemy osobowości - id, ego i superego. Struktura: ID, EGO, SUPEREGO. Fazy rozwoju: faza oralna, faza analna, faza falliczna, faza latencji, faza genitalna. Mechanizmy: popęd, libido, mechanizmy obronne, lęk, zasada rzeczywistości, zasada przyjemności, świadomość, podświadomość, nieświadomość, przedświadomość. Pojęcia: proces pierwotny, proces wtórny, kateksja, antykateksja, czynność odruchowa
Resocjalizacja proces modyfikacji osobowości jednostki społecznej w celu przystosowania jej do życia w danej zbiorowości, a w węższym rozumieniu w społeczeństwie polegający na tym, iż poprzez odpowiednie zabiegi kształtuje się jej normy społeczne i wartości, których nie miała ona możliwości przyswoić wcześniej w trakcie socjalizacji jednocześnie powodując, iż rezygnuje ona z przyswojonych do tej pory reguł działania będących sprzecznymi z systemem aksjonormatywnym tej zbiorowości/społeczeństwa.
W każdym społeczeństwie istnieją odpowiednie instytucje, dzięki którym może odbywać się resocjalizacja. Funkcję osób dokonujących resocjalizacji mogą pełnić zarówno szamani, księża jak i psycholodzy w zależności od typu zbiorowości, do której należy jednostka. Sama resocjalizacja może odbywać się na terenie więzienia, w zakładach poprawczych czy w kościele, lecz także w szkole, rodzinie czy w zakładzie pracy.
Norma społeczna jest to względnie trwały, przyjęty w danej grupie społecznej sposób zachowania jednostki społecznej w danej sytuacji zależny od zajmowanej przez nią pozycji społecznej i odgrywanej przez nią roli społecznej.
Rola społeczna – jest to zespół oczekiwań wobec jednostki związany z posiadaniem określonego statusu społecznego. Jest to zespół praw i obowiązków wynikających z zajmowania pozycji społecznej. Każda rola posiada swoje nakazy, zakazy i wyznacza margines swobody.
Każdy aktor społeczny we współczesnym społeczeństwie odgrywa kilka ról społecznych. W niektórych sytuacjach role te mogą wchodzić ze sobą w konflikty. Konflikty mogą być minimalizowane poprzez odpowiedni dobór ról. Rola społeczna lekarza nie jest w pełni spójna z rolą np. matki (ze względu na wymiar czasowy pracy). Rola wojskowego nie jest w pełni spójna z rolą katolika.
Każda rola społeczna determinuje inne, jednakże role społeczne uporządkowane są w stosunku do roli kluczowej. Jeżeli w społeczeństwie ktoś zacznie sprawować rolę ucznia, to od kogoś innego społeczność zacznie oczekiwać roli nauczyciela.
Rola może wchodzić w konflikt z osobowością człowieka który ją sprawuje.
Role podobnie jak statusy społeczne mogą mieć charakter przypisany i osiągany.
Społeczeństwo Jest to podstawowe pojęcie socjologii, jednkaże niejednoznacznie definiowane. Terminem tym tradycyjnie ujmuję się dużą grupę zamieszkujacą dane terytorium. Definiuje się je także jako ogół obywateli zamieszkujących obszar danego państwa. Termin ten jednak często stosuje się dość swobodnie określając różne kategorie czy warstwy społeczne np. społeczeństwo górników, społeczeństwo nauczycieli. Uzywa się też go na określenie całej żyjącej ludzkości, wówczas używa się okreslenia społeczeństwo globalne.
Podstawowe cechy społeczeństwa to wspólna kultura, wspólna przestrzeń, wspólna tożsamość, oddziaływania w sieci wzajemnych stosunków społecznych.
Ze względu na duże różnice pomiędzy współczesnymi i historycznymi społeczeństwami wyróżnia się ze względu na stopień rozwoju społeczeństwa: tradycyjne, przemysłowe i poprzemysłowe. W przypadku społeczeństwa poprzemysłowego, które powstawać zaczęło w drugiej połowie XX wieku, używa się też alternatywnych pojęć: społeczeństwo globalne, społeczeństwo informacyjne czy społeczeństwo sieciowe.
Społeczeństwo postindustrialne (poprzemysłowe): Teoria ta narodziła się na przełomie lat 60-tych i 70-tych (XX w.). Jej twórcami są Tourione i Bell. Stwierdzili oni, że w pewnym momencie społeczeństwo doszło do poziomu wysokiej automatyzacji (duży wpływ miło na to wprowadzenie pierwszej automatycznej taśmy produkcjnej przez zakład Ford w USA) co przyśpieszało produkcję i wyręczało od niej człowieka co w konsekwencji prowadziło do przechodzenia ludzi do działu usług. Kolejną cechą takiego społeczeństwa jest skupianie się w wielkich aglomeracjach miejskich co powoduje rozwój kultury masowej (muzyka, film, internet). Ludzie zaczęli także tworzyć ponad narodowe korporacje.

Społeczeństwo globalne (globalnej wioski): Powstanie tego rodzaju społeczeństwa przewidział w latach 50 (XX w.) Marchal Herbert McLuchan. Stwierdził on, że w najbliższym czasie nastąpi rozwój środków masowego przekazu (telewizja, radio), a także upowszechnienie masowej kultury.
Społeczność - połączony ze sobą więziami zbiór należący do danego środowiska społecznego lub zawodowego, zbiorowość osób związanych ze sobą na przykład wspólnym terenem zamieszkania (społeczność lokalna), sposobem wzajemnej komunikacji (społeczność użytkowników Internetu) lub wyznawanymi wartościami (społeczność chrześcijańska).
Pojęcie bliskie definicji grupy społecznej.
Stereotyp (z gr. stereos = 'stężały, twardy', typos = 'wzorzec, odcisk') - konstrukcja myślowa, zawierająca uproszczony i często emocjonalnie nacechowany obraz rzeczywistości, przyjęty przez jednostkę w wyniku własnych obserwacji, poglądów innych osób czy wzorców przekazywanych przez społeczeństwo. Stereotypy mogą być negatywne, neutralne lub pozytywne, chociaż najczęściej spotykamy się z wyobrażeniami negatywnymi.
Najczęściej mówi się o sterotypach narodowych, czyli naszych wyobrażeniach dotyczących innych narodów. Tworzenie stereotypów jest naturalną ludzką skłonnością i takiemu upraszczaniu przekazu podlegają wszelkie ludzkie wyobrażenia o otaczających ich świecie, zarówno przyrody, jak i społeczeństwa. Ma to związek między innymi z takimi sposobami porządkowania rzeczywistości, jak kategoryzacja czy generalizacja.
Stereotypy często oparte są na niepełnej lub fałszywej wiedzy o świecie, utrwalonej przed tradycję i ciężko podlegającej zmianom. Liczni badacze doszukiwali się jednak "ziarna prawdy" w stereotypach, powstało nawet określenie "trafność stereotypu". W przypadku pojawienia się faktów obalających stereotyp ludzie mają skłonność do traktowania go jako wyjątku - "wyjątek potwierdza regułę" lub do tworzenia subkategorii bez naruszenia kategorii podstawowej.
Stereotypy mogą prowadzić do narastania uprzedzeń wobec danej grupy. Uprzedzenia mogą być negatywne lub pozytywne, lecz w europejskiej szkole badaczy przedmiotu przyjeło się traktować uprzedzenia jako zjawiska negatywne. W związku z tym mamy do czynienia z negatywną postawą, niechęcią lub dyskryminowaniem W przypadkach ekstremalnych może ono prowadzić do ludobójstwa.
Aby rząd cokolwiek może zrobić wojnie, jeśli już nie istnieje negatywny stereotyp o obywatelach kraj atakowany, rząd i inne autorytety często robią kampania public relations, która produkuje ten stereotyp negatywny - kampania ta już jest znana jak demonizacja.
Subkultura (z łac. sub = 'pod' + kultura) - określa grupę społeczną i jej kulturę wyodrębnioną według jakiegoś kryterium np. zawodowego, etnicznego, religijnego, demograficznego itp. Subkultura jest segmentem kultury i nie podlega wartościowaniu na wyższą czy niższą.
W znaczeniu potocznym określa grupy młodzieży kontestujące przyjęty system wartości, a słowo subkultura nabrało znaczenie jakiejś formy patologii społecznej. W takim przypadku lepszym określeniem jest jednak termin kontrkultura.
Typ idealny według Maxa Webera jest to pewien abstrakcyjny model skladający się z cech istotnych danego zjawiska społecznego, jednak w czystej postaci nie wystepujący w rzeczywistości. Koncepcja typu idealnego miała pozwalać na porównywanie ze sobą różnych zjawisk społecznych względem owych abstrakcyjnych form, np. konretnej formy władzy do typu panowania.
Więź społeczna pojęcie socjologiczne, na określenie ogółu stosunków społecznych, instytucji i środków kontroli społecznej wiążących jednostki w grupy i zbiorowości społeczne i zapewniających ich trwanie.
Zdaniem klasyków socjologii, na różnych etapach rozwoju społeczeństw dominują różne rodzaje więzi społecznych. F. Tnnies podkreślał różnicę między wspólnotą i stowarzyszeniem. E. Durkheim rozróżniał pomiędzy solidarnością mechaniczną i organiczną. Pojęcie więzi społecznej rozwinęło się jednak przede wszystkim w ramach polskiej socjologii (pojęcie to nie ma np. swojego odpowiednika w socjologii amerykańskiej). Więzi społecznej i jej ewolucji dużo uwagi poświęcali m.in. Ludwik Krzywicki i Stanisław Ossowski.
Więź społeczna może mieć charakter obiektywny, oparty np. na wspólnych warunkach życia danej zbiorowości czy podobnej sytuacji ekonomicznej, jak i subiektywny, oparty na poczuciu wspólnoty (taką zbiorowość określa się wówczas mianem kategorii społecznej). Więzi społeczne dzieli się też na:
-naturalne (powstałe np. ze względu na społeczne warunki urodzenia), stanowione (narzucona przez społeczeństwo) i zrzeszeniowe (w wyniku dobrowolnego zrzeszania się ludzi)
-osobowe i bezosobowe
-małego, średniego i wielkiego zasięgu (ze względu na swój społeczny zasięg)
-aktualne i potencjalne
Zbiorowość terytorialna typ zbiorowości społecznej zamieszkującej względnie trwale dany, ograniczony obszar np. wieś, miasto czy osiedle, wyodrębniona ze wzgledu na pewne cechy społeczno-demograficzne. Na obszarach miejskich zazwyczaj zbiorowość terytorialna jest bardziej heterogeniczna niż np. zbiorowośc wiejska.
Zwyczaj w mowie potocznej używany jest często zamiennie ze słowem obyczaj, jednak w niektórych naukach (np. w socjologii) terminom tym nadaje się różne znaczenie.
Dla socjologa słowo zwyczaj oznacza ustalony w zbiorowości sposób zachowania się (jest w skali zbiorowej odpowiednikiem indywidualnego nawyku), jego istnienie jest oparte na tradycji, ma charakter nieuświadomionego naśladownictwa tego co robią inni członkowie. Zwyczaj różni się od mody o wiele większą trwałością, natomiast od obyczaju, tym że jego nieprzestrzeganie nie niesie dla członka grupy żadnych negatywnych konsekwencji. Przykładem obyczaju jest następujące zachowanie - mężczyźni będący katolikami, zdejmują czapkę bądź inne nakrycie głowy, przed wejściem do kościoła. Niedostosowanie się do tego wymogu spowodowałoby negatywną kreację ze strony grupy. Przykładem zwyczaju w tej samej społeczności jest natomiast przychodzenie do kościoła niektórych kobiet (szczególnie starszych) w odświętnych chustach, jednak niezałożenie chusty nie będzie postrzegane przez współwyznawców jako coś nagannego.
Dla prawników zwyczaj jest jedną z form powstania norm prawnych oraz źródłem tzw. prawa zwyczajowego, polegającego na tym, że odpowiedni organ państwowy rozstrzyga rozpatrywaną sprawę na podstawie zwyczaju przyjętego w danym społeczeństwie i sankcjonuje go przymusem państwowym.
Zwyczaj można także rozumieć jako odrębny od prawa, mody i moralności system aksjonormatywny, czyli system norm i wartości. Niektóre zwyczaje mogą być powszechne w danym kręgu kulturowym, inne w konkretnych narodach, w mniejszych regionach lub przysługiwać mogą pewnym jednostką lub związane mogą być z pełnieniem danej roli społecznej.