Znaczenie grzybów w rolnictwie oraz leśnictwie

Znaczenie grzybów w gospodarstwie domowym

Spośród grzybów najczęściej używane w gospodarstwie domowym są drożdże. Mają one zastosowanie szczególnie przy wypieku pieczywa. Pod wpływem dodatku drożdży ciasto "rośnie", gdyż w skutek odbywającej się fermentacji alkoholowej powstaje w nim dużo dwutlenku węgla, który powoduje powstawanie w cieście licznych wolnych przestrzeni, przyczyniając się w ten sposób do jego spulchnienia.
Niektóre gatunki grzybów służą również ludziom jako pokarm. Spożywa się owocniki grzybów jadalnych w stanie świeżym lub suchym. Grzyby wysuszone można przechowywać przez długi czas. Spożycie grzybów w Polsce wynosi w przybliżeniu około 5 mln kg rocznie. Grzyby służą głównie jako przysmak. Wartość odżywcza grzybów nie jest duża, gdyż mimo zawartości białka, tłuszczu, soli mineralnych i witamin są one trudnostrawne.

Znaczenie grzybów w rolnictwie i leśnictwie

Większość grzybów występujących w przyrodzie żyje jako roztocza. Rozwijają się one na różnych martwych ciałach organicznych, z których czerpią pożywienie. Pobierając pokarm z tych ciał grzyby powodują jednocześnie ich rozkład na prostsze związki organiczne oraz składniki mineralne. W ten sposób grzyby łącznie z bakteriami nie dopuszczają do nagromadzenia się na powierzchni ziemi nadmiaru materii organicznej, która odkłada się ustawicznie, w wyniku ciągłego obumierania roślin i śmierci zwierząt. Rozkładając tę masę organiczną grzyby i bakterie przyczyniają się do wytworzenia próchnicy w glebie i do wzbogacenia jej w proste związki nieorganiczne. Dzięki temu grzyby żyjące w glebie - podobnie jak bakterie - powodują stałe odnawianie się żyzności gleby, przez co spełniają bardzo ważną rolę w rolnictwie. Większość grzybów glebowych należy do pleśniaków i workowców.

Grzyby mają również doniosłe znaczenie dla rozwoju i hodowli lasu. Na dnie lasu gromadzi się bezustannie masa organiczna w postaci ściółki. Składa się ona z obumarłych igieł, liści, kory, gałązek oraz martwych zwierząt leśnych. Ściółka ulega pod wpływem grzybów rozkładowi i przetwarzana jest na próchnicę, która zawiera składniki pokarmowe dla roślinności leśnej. Lasy pozbawione ściółki, np. przez jej grabienie i wywózkę, cierpią na brak pokarmów. Próchnica leśna jest zazwyczaj wytworem grzybów a nie bakterii, ponieważ dowiedziono, że zawiera ona dużo kwasów organicznych, które są szkodliwe dla bakterii, natomiast sprzyjają rozwojowi grzybów.

Niezmiernie ważną rolę w rozwoju lasu odgrywają również grzyby mikoryzowe. Stwierdzono, że drzewa współżyjące z grzybem wykazują lepszy wzrost i rozwój w porównaniu z drzewami, które są tego pozbawione. Pewne gatunki drzew w ogóle nie mogą się rozwijać, jeśli w podłożu leśnym brak jest odpowiednich gatunków grzybów mikoryzowych.

Charakterystyka grzybów

Grzyby są organizmami, które różnią się od roślin zielonych nie tylko wyglądem, ale i składem chemicznym, rozwojem i sposobem życia. Stanowią odrębną część świata roślin. Niektórzy współcześni naukowcy uznają je nawet za trzeci - obok roślin i zwierząt - całkiem oddzielny świat organiczny.

Rośliny zielone mogą przy pomocy chlorofilu i światła słonecznego z prostej materii nieorganicznej wytwarzać związki potrzebne im do życia, tzn. mają zdolność fotosyntezy. Ponieważ grzyby nie mają ciałek zieleni (chlorofil), nie mogą czerpać pożywienia z materii mineralnych. Potrzebny im pokarm pobierają z materii organicznych wytworzonych przez rośliny albo zwierzęta. Dlatego najwięcej grzybów znajdujemy w lasach, gdzie jest wiele obumarłych organicznych szczątków, służących im za pożywienie.

Większość ludzi pod pojęciem "grzyby" wyobraża sobie dobrze rozwinięte owocniki grzybów wyższych, które rzucają się w oczy wielkością, kształtem i zabarwieniem. Ale właściwy organizm to grzybnia składająca się z nitkowatych strzępek. Owocniki są tylko organami reprodukcyjnymi wytwarzającymi zarodniki, przy pomocy, których grzyby bezpłciowo się rozmnażają. Mogą rozmnażać się również płciowo, jednak ten sposób nie jest jeszcze dostatecznie zbadany.

Grzyby są obecne prawie wszędzie. Najczęściej występują w lasach, na łąkach i polach, w parkach i ogrodach, ale znaleźć je można również w składach drewna, na hałdach, w kopalniach, w słodkiej i morskiej wodzie, a nawet w mieszkaniach. Rozprzestrzeniły się na całej Ziemi. Według dotychczasowych badań w grzyby kapeluszowe obfitują pasma leśne półkuli północnej. Ogromne obszary lasów tropikalnych i pasma leśne półkuli południowej nie są dotychczas szczegółowo zbadane.

Niektóre gatunki grzybów występują na wszystkich kontynentach, np.: pieprznik jadalny, twardzioszek przydrożny, boczniak ostrygowaty, muchomor czerwony, maślak zwyczajny, opieńka miodowa, pieczarka polna, purchawka chropowata i wiele innych. Większość grzybów występuje wszakże na ograniczonych obszarach. Są to zwłaszcza gatunki mikoryzowe, związane życiem i rozwojem z pewnymi gatunkami roślin wyższych.

Do tej pory opisano około 40 tysięcy gatunków grzybów. Liczba ta nie jest ostateczna, gdyż, co roku opisuje się około tysiąca nowych gatunków. Wydaje się, że bliscy prawdy są ci naukowcy, którzy przypuszczają, że na Ziemi jest około stu tysięcy gatunków grzybów.

Z mnóstwa dotychczas opisanych znanych gatunków większość należy do tzw. grzybów niższych, nazywanych „mikromycetami”, bo tworzą tylko małe owocniki albo nawet ich w ogóle nie tworzą. Grzybów wyższych, nazywanych zwykle „makromycetami”, rośnie na Ziemi w przybliżeniu piętnaście tysięcy gatunków, z tego w Europie około czterech i pół tysiąca.

Wygląd i budowa grzybów

Ciało grzybów, chociaż może mieć różne kształty, składa się zwykle z nitkowatych części, nazywanych strzępkami. Strzępka przypomina pojedynczy nitkowaty glon, ale pozbawiony chlorofilu. Zespół strzępek nazywa się grzybnią. Tylko grzyby o najprostszej budowie nie mają grzybni. Strzępki grzybni luźno rozrastają się w głębi lub na powierzchni podłoża. Grzybnia czerpie pokarm z podłoża.

Na zewnątrz grzybni, stanowiącej wegetatywne ciało grzyba, wyrastają często pojedyncze strzępki lub silnie zbite i poprzeplatane ze sobą zespoły strzępek służące do rozmnażania. U pleśniaka białego w czasie rozmnażania wyrastają prosto w górę krótkie strzępki, zakończone na szczycie kulistą główką. Są to zarodnie wypełnione jednokomórkowymi zarodnikami, za pomocą, których odbywa się rozmnażanie pleśniaka. U grzybów jadalnych, np. u borowika, pieczarki i innych, do rozmnażania służy nadziemna część grzyba, składająca się z trzonka i kapelusza. Jest to owocnik, w którym mieszczą się specjalne strzępki wytwarzające zarodniki. Owocnik zbudowany jest z licznych strzępek gęsto wzajemnie ze sobą splecionych na podobieństwo nitek w tkaninie. Mocno splecione strzępki stanowią tkankę rzekomą. Do spożycia zbiera się wyrośnięte owocniki, a grzybnia pozostaje w glebie.

Strzępki mogą się składać z jednej lub wielu komórek. Na przykład ciało pleśniaka białego zbudowane jest z jednej strzępki, która składa się zwykle z jednej wielojądrowej komórki, bardzo silnie rozgałęzionej. Komórka zawierająca większa ilość jąder komórkowych nazywa się komórczakiem. Natomiast u grzybów, które rozwijają owocniki, poszczególne strzępki zbudowane są z wielu komórek. U większości grzybów ściany komórkowe strzępek są utworzone nie z błonnika, lecz z innego związku chemicznego, podobnego do chityny. W komórkach niektórych grzybów spotyka się nagromadzone barwniki. Nadają one np. charakterystyczne ciemnobrunatne zabarwienie owocnikom borowika, a czerwone-owocnikom muchomora.